Rize Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Orhan Kemâl Tavukçu ile Yûnus’un en eski yazmalarında varyantlar halinde bulunan ve gerek söyleyiş gerekse içerik prestijiyle Yûnus üslubunu yansıtan şiirleri içeren Yûnus Emre ve Divan’ı isimli çalışmasını konuştuk.
-Yûnus Emre divanının pek çok yayını var. Siz yeni çalışmanızda nüshalar ekseninde nasıl bir yaklaşımla divanı oluşturdunuz?
Dediğiniz üzere Yûnus Emre Divanı daha evvel pek çok kere yayımlandı; bu meyanda değerli çalışmalar ortaya konuldu. Bizim çalışmamız Divan’ın en eski (hemen tamamı 15. yüzyıla tarihlenebilecek) beş nüshasını temel alarak hazırlandı; böylelikle Yûnus’a ilişkin olduğu noktasında kuşkuların en aza indirgendiği manzumelerin Yûnus’un söyleyişine en yakın biçimde neşredildi. Bu yaklaşım üslubundan dolayı yayımlanan kitapta yalnızca kelamı edilen beş nüshada bulunan 304 manzume yer aldı.
-Kitabınızda da değerlendirdiğiniz, Yûnus’a dair son vakitlerde ortaya çıkarılan dokümanlar şaire dair bilgilerimizi ne noktaya getirdi?
Bu çalışmada, hakkındaki mevcut bilgileri göz gerisi etmeden yeni evrak ve bilgilerin yorumlanmasıyla Yûnus Emre’nin hayatına dair birtakım kıymetli detaylar gün ışığına çıkarıldı. Bu cümleden ismi, ailesi, memleketi, seyahatleri, mesleği, eğitim durumu, ümmîliği, etrafı, kaynakları ve şiirinin en önemli özelliklerine dair yeni bir bakış açısı geliştirildi.
-Neler ortaya çıktı pekala?
Buna nazaran Yûnus’un, hayatının birinci periyotlarını Orta Anadolu’da bugünkü Aksaray, Nevşehir Kırşehir üçgeninde geçirdiği; daha sonra artan Moğol baskısıyla batıya göçmek zorunda kaldığı; ahiler içerisinde bulunduğu; Edebâlî, Sadreddin Konevî üzere kişiliklerle irtibatı olduğu; “ümmî” olmadığı bu kelimeyi bir mahlas üzere kullandığı vb. Yûnus araştırmalarında “yeni” olarak nitelendirilebilecek sonuçlara ulaşıldı.
İLK AKADEMİK ÇALIŞMA KÖPRÜLÜ’NÜN
-Yûnus’u akademik manada birinci sefer Fuat Köprülü 1919 yılında yayımladığı Türk Edebiyatında Birinci Mutasavvıflar kitabında ele aldı. Sonraki çalışmaların da “genellikle Köprülü’nün çizdiği çerçeveyle hudutlu kal”dığını söylüyorsunuz. Bu durum Yûnus araştırmalarını nasıl etkiledi?
Fuat Köprülü üzere büyük bir âlimin çizdiği çerçeve, birçok alanda olduğu üzere “Yûnus Emre Araştırmaları”nda da belirleyici olmuştur. Çoklukla, Köprülü’nün kendi vaktinde ulaştığı doküman ve bilgilere bağlı olarak geliştirdiği yorumlar kâfi görüldüğü için hususla ilgili araştırmalar gereğince derinleşememiştir.
TÜRK LİSANINDAN BESLENMİŞTİR
-Kitapta bahsettiğiniz “Yûnus Mektebi”nin Türk edebiyatına etkisi ne ölçekte olmuştur?
Kitapta bahsedilen öncelikle Yûnus’un da müntesip olduğu yani Yûnus’u besleyen mekteptir. Bu meyanda Yûnus’un kendisinden evvel Türk lisanı, kültürü ve medeniyetiyle ilgili belirleyici olan çabucak bütün kaynaklardan istifade ettiği ve bunlardan elde ettiği birikimi şiirleri üzerinden muhataplarına aktardığı görülmektedir.
-Yûnus’u takip edenler de var ama…
Yûnus’un takipçileri sıkıntısına gelince; onun ne yazık ki çağında hak ettiği ölçüde ilgi gördüğünü söylemek mümkün değildir; temsil ettiği yerli ve ulusal üslup çeşitli sebeplerden yalnızca tekke-tasavvuf etraflarında yayılmış o denli ki Türk Edebiyatı’nın klasik devri olarak tabir edebileceğimi 16. yüzyıldan itibaren kimi etraflarda “Yûnus şiiri” makus şiir örneği olarak gösterilmiştir.