Küresel iktisadın son periyotta ana sıkıntısı olan enflasyon, artan hayat maaliyetleriyle boğuşan halkların yanı sıra bir de uğraş etmeye çalışılırken yaratılan yan tesirlerle ülkelerin ekonomilerini tehdit ediyor. Bu problemlerle yüzleşen dünyada enflasyonun sebepleri de tartışılmaya başlandı.
Ekonomistler global enflasyona neden olan Rusya-Ukrayna savaşıyla oluşan güç krizinin yanında, besin maliyetlerindeki artış ve lojistik problemlerini incelerken, farklı görüşlerden de sesler yükselemeye başladı.
Kapitalizmin 2008 Finansal Krizinde olduğu üzere tartışılmasıyla şirketlerin yüksek kâr hırsıyla enflasyonu tetiklediği görüşü öne çıkıyor.
Bizde de enflasyondaki birinci yükseliş emareleri görüldüğünde bir ölçü dizginlenmeye çalışılan şirket kârları dünyada da rekor düzeylerde görülüyor.
Roosevelt Enstitü’de hazırlanan Haziran 2022 tarihli raporda firmaların piyasadaki pozisyonlarından sağladığı çıkarı, 1970’lerden bu yana doruğa ulaşan enflasyon ve 1955’ten bu yana doruğa ulaşan şirket kârları üzerinden anlattı.
Konu ile ilgili Sözcü’den Serkan Üstün’ün aktardığına nazaran, Nisan 2022’de ABD merkezli bir think tank olan Ekonomik Siyaset Enstitüsü’nden ekonomist Josh Bivens, şirket kârlılıkları ile enflasyon münasebetini incelerken, hükümetlerin tedbirlerini de tartışmaya açmıştı.
Özellikle gerçek kesimde, 2020 ve 2021 devirlerindeki fiyat artışlarının yarısından fazlasının kârlara tesir ettiğini kanıtlayan bir çalışma yapan Bivens, fiyat artışlarının kâr marjlarına tesirini pandemi, petrol şoku üzere gördüğünü belirtmişti.
Beyaz Saray’da da çok kâr eden güç şirketleri husus olmuş, akaryakıt fiyatlarını artırarak enflasyonun tetiklendiği belirtilmişti. ABD Lideri Joe Biden, şirketlere üretimi artırma daveti yapmıştı.
Türkiye’de de son olarak yüzde 83,45 olarak açıklanan enflasyonla birlikte şirket kârları adeta patlama yaşamış, ikinci çeyrek bilançolarında Borsa İstanbul’da süreç gören 429 şirketin toplam net kârı geçen yıla nazaran yüzde 286 oranında artmıştı.
Bazı uzmanlar bu artışta enflasyon muhasebesi uygulamamasını neden olarak gösterse de kimi bölümlerde kâr artış oranları maliyet artışlarını aşmıştı.
Petrol ve döviz kurlarında yaşanan çılgın yükselişe rağmen örnek olarak, Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş (TÜPRAŞ) ikinci çeyrek net devir kârını yüzde 524 oranında artırmıştı.
2022 ikinci çeyrekte mevsimsellikten arındırılmış bilgiye nazaran sermayenin ulusal gelirden aldığı hisse, evvelki yıl yüzde 46,3 olurken, 2022’de yüzde 50,4 oldu.
İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) her yıl açıkladığı ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (İSO 500)’ araştırmasında da benzeri formda, toplam faaliyet kârı 2021’de evvelki yıla nazaran yüzde 139 oranında, faiz, amortisman ve vergi öncesi kârı (FAVÖK) yüzde 120 oranında artarken, periyot kârı da yüzde 137,2 oranında artmıştı.
Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, şirket kârlılıklarında teknoloji, e-ticaret üzere bölümlerin öne çıktığını belirtirken, enflasyona da artış tesirinin olduğunu lakin genel olarak enflasyondaki yükselişin buna bağlanamayacağını söyledi.
Elgin, Türkiye’de de dünyadaki üzere üretici fiyatlarındaki (ÜFE) artış oranının tüketici fiyatlarındaki (TÜFE) artış oranından çok daha yüksek olduğunu belirtirken, üreticilerin çok daha yüksek maliyetlerle karşılaştığını bunu da tamamının tüketici fiyatlarına yansıtmadığını söyledi. Şirket karlılıklarının her kesimde olduğunu ve enflasyonun temel nedeni olduğunu düşünmenin çok da gerçek olmadığını vurguladı.
Yüksek kârlılıkların enflasyon tesirini azaltmak için de regülasyon ve kurumlar vergisinde düzenleme olduğunu söyleyen Elgin, düzenleme öncesinde de dal tahlillerine ve ayrımına muhtaçlık olduğunu da belirtti.
Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, enflasyonun ana nedeni olarak arz şokları üretimde gereğince artış olmamasına işaret ederken, enflasyonun büyük şirketlere yaradığını fırsat oluştuğunu da ekledi.
Kozanoğlu, fiyat oluşumunda emek maliyetleri, girdi maliyetleri ve kârlara dikkat çekerek, global enflasyonda faiz artışlarının rolünün, talepteki güçle gölgelendiğini, Türkiye dahil çabucak hemen tüm ülkelerde fiyatlarda nominal artışlara rağmen pastadan hissenin küçüldüğünü söyledi.
Küresel sermayenin refleks göstererek, fiyat taleplerini işaret ettiğini söyleyen Kozanoğlu, enflasyonun asıl nedeninin arz istikametli şoklar üretimde gereğince artış olmaması olduğunu vurguladı. Bunun önüne geçmek için de fiyat sınırlamaları ve ekstra vergilendirme usullerinin uygulanması gerektiğini belirten ünlü iktisatçı, ABD’de de birtakım teşebbüslerin olduğunu fakat aktif bir uygulamanın engellediğini söyledi. Son devirlerde şirket gelirleri ve kârlarındaki artışın yavaşladığını, bunun da yatırımları sekteye uğratarak, sıkı para siyasetleriyle birlikte global sakinlik tehlikesi oluşturduğunu belirten Kozanoğlu, yeniden en büyük ziyanı işten çıkarmalar, fiyatlarda düşüş üzere olasılıklarla işçilerin, yüksek faiz ortamında borç yükü artan, ihracatı yavaşlayan gelişmekte olan ülkelerin göreceğini de vurguladı.
Bankalarda risk artıyor!
Ekonomist Atilla Yeşilada da Youtube’da Sıkıntı İktisat kanalında bankacılık kesimini tahlil ederken, kârlılıkları çok artan ve tartışılan bankacılık kesimini nelerin beklediğini anlattı.
Yeşilada, bankalar için riskli bir periyodun başladığını söylerken, yapılan düzenlemelerle orta vadede bankaları önemli risklerin beklendiğini belirtti.
Atilla Yeşilada: “Bankaları sıkıntı günler bekliyor. Bu sistem bu türlü yürümez!”