Türkiye genelinde kurulmuş 13 adet yüksek güvenlikli hapishaneyle ilgili olarak, Sincan’daki iki cezaevinde yapılan incelemeler sonucunda hazırlanan raporda, tutuklu ve mahkumların çarpıcı tezleri yer aldı. Tutuklu ve mahkumlar, günde 23 saati tek kişilik hücrelerde geçirdiklerini, temel haklarının ihlal edildiğini, Meclis TV izlemelerinin, Üstün FM dışında radyo kanalı dinlemelerinin engellendiğini tabir etti.
Özgürlükçü Hukukçular Derneği’ne
Yüksek güvenlikli olarak inşa edilen F tipi cezaevlerinden farklı biçimde ve standartta inşa edilen yüksek güvenlikli cezaevleriyle ilgili olarak çok sayıda şikâyet başvurusu yapıldı. Özgürlük İçin Hukukçular Derneği Ankara Şubesi, gelen müracaatlar üzerine inceleme başlattı. Ankara Sincan’da inşa edilen iki farklı yüksek güvenlikli cezaevinde incelemelerde bulunan avukatlar, tutuklu ve mahkumların genel olarak, “Belirli toplumsal haklardan yararlandırılmadıklarını, talep ettikleri süreli-süresiz yayınların bir kısmının kendilerine verilmediğini, yemeklerin yetersiz ve makûs olduğunu, kurumda hijyen kurallarına itina gösterilmediğini” söylediklerini kayda aldı. İncelemeler sonunda Bilgi Edinme yoluyla Adalet Bakanlığı’na sorular yöneltildi lakin tatmin edici karşılıklar alınamadı. ÖHD Ankara Şubesi tarafından tespitler, görüşme notları ve bakanlıktan gelen cevaplar raporlaştırıldı. Raporda, tespitlerin yanı sıra hak ihlalleri sıralanarak, tekliflerde bulunuldu.
Odalarda bile kamera
Tutuklu ve mahkumların raporda yer verilen anlatımları da dikkati çekti. Görüşme yapılan isimlerden biri, özetle şunları aktardı:
“Üç kişilik odada tek başımıza kalıyoruz. Ortak alan olan mutfak kısmında kameralar var ve bu kameralar odaların içlerini de görüyor. Vakit zaman cezaevi yönetimi kameraların imaj alabilmesi için “ışıkları kapatmayın” ihtarında dahi bulunabiliyor. Havalandırma çok küçük. Duvarlar çok yüksek ve hiç güneş almıyor. Havalandırmaya günde bir saat çıkabiliyoruz. Toplumsal etkinliklere müsaade verilmiyor. Kitapların birçok keyfi yasaklanıyor.
“Kürtçe geçen kitaba müsaade yok”
İçerisinde Kürtçe geçen her rastgele bir kitap hiçbir halde teslim edilmiyor. Kütüphaneden on beş günde bir 2 kitap almamıza müsaade veriliyor. Odada en fazla 18 kitap bulundurulabiliyor. Bu sayıya en ufak bir broşür, kelamlık bile dahil ediliyor. Mecmuaların hiç biri verilmiyor. Yeni Ömür Gazetesi verilmiyor.
Sadece Muhteşem FM
Radyo olarak sırf Harika Fm isimli radyoyu dinlemeye mecbur bırakılıyoruz. Yemekler makûs ve yetersiz porsiyonlarda geliyor. Hijyen bakımından yetersiz paklık materyali veriliyor. Sadece tek havlu almamıza müsaade veriliyor. Aralıklı olmak kaydıyla yarım saat açık görüş hakkımız var.”
“Elektrik faturası ile baş edilemiyor”
“Her ay artarak farklı bir elektrik faturası geliyor. Berbere çıkarılmıyoruz ve birbirimizi tıraş etmek zorunda kalıyoruz.
“Cama çekiçle vuruluyor”
Camın demirlerine her sabah çekiçle vuruluyor, itiraz edildiğinde alışın deniliyor. Birtakım işçi aramayı dağıtma biçiminde yapıyor. Üç bireyden fazla spora ve havalandırmaya çıkılamıyor. Meclis televizyon kanalının izlenmesine müsaade verilmiyor. Buzdolabını elektrik fiyatları sebebiyle kapatmak zorunda kaldık. Kantinden bir şey alamıyoruz. Şort, görsel disiplini bozduğu gerekçesiyle yasak. Birinci müdür kimseyle görüşmüyor, ikinci müdür ise şartlara reaksiyon gösterilirse bizim için uygun olmayacağını belirtiyor.”
Tek kişilik hücrede 23 saat
Aynı isimlerle, ilerleyen aylarda da görüşme yapıldı. İki isim bu görüşmede de şunları anlattı:
“12 metrekarelik tek kişilik odalara alındık. Tek koridorda 6 hücre yer alıyor. Günde 1 saat havalandırmaya çıkabiliyoruz. Günün 23 saati tek kişilik hücrede tutuluyoruz. Haftada üç dört kere arama yapılıyor. Spor saati aramaya denk getirildiği için kullanılamıyor. Tüm kolilerin geri gönderilmesi sebebiyle mevsim değişikliklerine uygun kıyafet, eşya ve öteki zarurî muhtaçlıkları temin edemiyoruz.
Açlık grevi ile protesto
Aynı hapishanede kalan 6 hükümlü ve tutuklu ise şunları anlattı:
“Tutuklu statüsünde bulunan mahpuslar yararlanması gereken haklarını kullanamıyor. 20-21-22-23 Haziran 2022 tarihlerinde “Baskılar bizi yıldıramaz, Azaplar bizi yıldırmaz, Devrimci tutsaklar teslim olamaz.” formunda marş söyledikleri için “1 ay haberleşme yahut bağlantı araçlarından mahrum bırakma yahut kısıtlama” halinde ve “ 1 ay ziyaretçi kabulünden mahrum bırakma” formunda disiplin cezaları verildi. Hapishane şartlarının düzeltilmesi talepli 3 günlük açlık grevine girdik. Bu hareketten kaynaklı haklarında “1 ay kimi etkinliklere katılmaktan alıkoyma (kültürel ve sportif faaliyetlerin tümü)” ile “1 ay fiyat karşılığı çalışılan işten mahrum bırakma “ halinde disiplin cezaları verildi.
Kıyafet yıkamak da yasak
Farklı dört hükümlü ve tutuklu ile yapılan görüşmede de şunlar aktarıldı:
“Cezaevi tekli koğuş sistemi biçiminde. Koğuşlar birbirinden uzak, tam bir tecrit sistemi ile inşa edilmiş. Her bloğun havalandırması dahi başka. Her odanın kendi havalandırması yok. Öbür bir kısma havalandırmaya götürülüyoruz. Asacak yer olmadığından kıyafet ve battaniyeleri yıkayamıyoruz.”
“İntiharlar tek kişilik hücrelerden”
Raporun kıymetlendirme kısmında, bilgi edinme müracaatlarına yetersiz karşılıklar verildiği aktarılarak, şunlar kaydedildi:
“Mahpus beyanları değerlendirildiğinde; Sincan Yüksek Güvenlikli Hapishanelerindeki uygulamaların 1987 Avrupa Cezaevi Standart Kuralları’na ters olduğu tespit edilmiştir. Türkiye’de neredeyse hapishanelerin tamamında sportif, kültürel ve toplumsal faaliyetler engellenerek mahpuslar toplumsal izolasyona tabi tutulmaktadır.
Mahpusların tek kişilik odada tutulmaları, havalandırmalarının ortak olmaması, öteki odaların uzak bloklarda bulunması, havalandırma saatlerinin kısıtlanması ve tekrar tecrit şartlarında havalandırmaya çıkarılmaları sistematik bir tecrit uygulaması manasına gelmektedir. Mahpuslar gece-gündüz tekli odalarda tutulmaktadır. Odalar, sırf geceleme için değil, tüm hayatlarını geçirecekleri üniteler olarak kullanılmaktadır. Bu ise, mahpuslar için fiili tecrit sistemidir. Hakikaten yüksek güvenlikli cezaevleri yalnızca Sincan Kapalı Cezaevi Yerleşkesinde değil öteki kentlerde de birebir ihlallerle gündeme gelmekte ve bunun mahallî bir idari sorun olmaktan öte bütüncül bir siyaset olduğu anlaşılmaktadır. Soyut münasebetlere ve tezlere dayanan idari müşahede konsey kararları ile kozmik insan hakları ve infaza hâkim olan temel unsurların yanı sıra olumlu, şimdiki mevcut hukukun da yok sayılarak tecrit sisteminin sistematikleştirilmesi ve yerleşik hale getirilmesi kelam mevzusudur.
Ziyaretçi görüşleri, telefon görüşleri, basın yayın ve televizyon kanallarına erişimleri engellenerek dış dünyayla bağları ortadan kaldırılmaya çalışılan mahpusların avukat görüşleri de engellenmek istenmiş ve fiili tecrit sistemine yeni bir boyut eklenmiştir. Bu sebeple avukat görüşünün engellenmesi yalnızca bir savunma hakkı ihlali değil toplumsal izolasyonun bir modülü olarak da görülmektedir.
Ayrıca mahpusların odalarını izleyen kameraların varlığı ve mahpusların özel alanlarına müdahalesi F Tiplerinde olduğu üzere “gözetlenebilir hücre” anlayışının devamı niteliğindedir.
Böyle bir sistemde, insan onuru birkaç taraftan ihlal edilmektedir. Tecridin mühletinin ötesindeki sonuçları, beşerlerle temastan yoksun edilmekten başlayarak azap ve makûs muamele riskinin artması ve mahpusların ruh sıhhati hakkının ihlal edilmesine kadar ilerlemektedir. Son 1,5 yıldır cezaevinde intihar sonucu gerçekleştiği sav edilen mahpus ölümlerinin birçoklarının tek kişilik hücrelerde meydana gelmiş olması hem tecrit halinin ruh sıhhatinde yarattığı etkiyi ortaya koymakta öteki yandan mahpusların tek başına tutulmaları halinde fiili azap ve berbat muamele riskine açık hale getirilerek kuşkulu ölümlerin arttığını göstermektedir. 22.07.2022 tarihinde Diyarbakır 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Cezaevi’nde bulunan siyasi tutuklu Kadri Ekici’nin meyyit bulunması ve Ekici’nin, son bir yıldır tekli hücrede tutulması da bu kapsamda değerlendirilmelidir.”
Raporun sonuç kısmında şu taleplerde bulunuldu:
-Mahpusların tekli odalarda tutulması uygulamasına son verilmesi,
-“Ceza İnfaz Kurumlarının Tahsisi, Nakil Süreçleri ve Öbür Kararlar Hakkında” başlıklı genelgesinin üçüncü kısmında yer alan “ortak etkinlikler” kısmının 13. Hususu yeterince mahkûmlara öteki koğuşlarda bulunan mahkûmlarla en az 10 saatlik sohbet hakkı tanınması,
-Mahpusların havalandırma şartları ve saatlerinin taban standartları karşılaması,
-Mahpuslar ortasında ayrımcı uygulamalara son verilmesi,
-Hava şartları dikkate alınarak günlük en az 1 saat açık havada spor hakkı tanınması,
-Pandemi gerekçesiyle azaltılan açık ve kapalı görüş saatlerinde tüm hapishanelerde tekrar düzenleme yapıldığı da gözetilerek ayda 3 defa kapalı görüş hakkının, en az 1 defa açık görüş hakkının mahpuslara tanınması,
-Telefon görüş hakkının haftada en az bir kere kullandırılması,
-Mahpusları kabahatleri üzerinden kimliklendirmeye gitmenin objektif nesnel bir kamu hizmeti gereğine karşıt olduğu ve ayrımcılık yasağının ihlaline sebep olacağı kıymetlendirilerek bu uygulamadan vazgeçilmesi ve bu uygulamaya itiraz eden mahpusların disiplin cezalarının iptal edilmesi,
-Sağlık hakkı yeterince mahpusların hastane sevklerinin acilen yapılması ve kurum reviri içerisinde tabip bulunmasının sağlanması gerekmektedir.