Tiyatroda 50. yılını geride bırakan İzmirli tiyatro sanatkarı Zeki Yorulmaz, sanatın dünü, bugünü, yarını hakkında Cumhuriyet’e değerlendirmelerde bulundu. Televizyon izleyicilerinin Fatmagül’ün Hatası Ne, Yağmurdan Sonra, Büyük Buluşma, Kollama üzere üretimlerden hatırladığı mesleği boyunca 20’ye yakın tiyatro oyununda vazife alan 72 yaşındaki Yorulmaz, içindeki sanat aşkını, tiyatroların günümüzdeki durumunu, televizyon ile tiyatro alakasını ve Fransa’daki oyunculuk deneyimlerini anlattı. Günümüzdeki siyasi ortamın sanatı olumsuz etkilediğini aktaran Yorulmaz, “Biz bu ülkede nasıl sanat yapacağız? Bugün şenlikler, konserler, müzikçiler nasıl yasaklanıyor, görüyoruz. Bu türlü bir rezillik olabilir mi? Bizi yönetenler kalkıp “Ben bu türlü sanatın içine tüküreyim” diyebiliyor. Haydi tükürdüğün şeyi yap da görelim o vakit. Bugün karşımızda sanat düşmanı bir hükümet var” kelamlarıyla iktidarı eleştirdi.
Tiyatro ile nasıl tanıştınız, kaç yıldır tiyatroculuk yapıyorsunuz?
Tiyatroyla İzmir Türk Koleji’nde okuduğum yıllarda eski Halkevleri sanatkarı Cahit Gürkan hocamın sayesinde tanıştım. Tiyatro aklımın ucundan dahi geçmezdi. Haluk Bilginer, Tamer Levent, Volkan Severcan, Nesrin Kazankaya üzere birçok isimle birebir okuldan, birebir ekolden yetiştik. Mezun olduktan sonra da Ankara’da konservatuvar imtihanına Levent Kırca ile birlikte girdim. O yıllarda tiyatrocu olmadan evvel dolmuşlarda muavinlik yapıyordum. Evvelden devlet tiyatrosu ve konservatuvar çok istek görmüyordu, bu kadar hürmet gösterilmezdi. Hatta babam imtihana gittiğimi duyunca gülerek “Bizim oğlan köçek olacakmış” dedi ve benimle dalga geçti. 1968’de İzmir Devlet Tiyatrosu’na girdim. 50 yılın aşkın müddettir tiyatronun içerisindeyim.
Sanat kavramı sizin için ne tabir ediyor?
Sanat hakikaten gönül işidir. Tiyatro ile uğraşıp da nitekim varlıklı olan hiçbir insan yok. Lakin televizyon işlerinde çalışıp güçlü olanlar da var. Televizyon ve sinema ise öteki bir dünya. Televizyondaki işler yeterli yapılırsa görmezden gelinecek bir şey değil. Televizyon bir toplumu külliyen katil de yapar, âlim de yapar. Bugün onlarca kanal var. Yandaş kanalları izleyip de vatan için bir şey yapacak kimse çıkar mı? Onca televizyon ortasında üç tane, dört tane izlenebilecek kanal var. Halkımız o tarafsız kanalları izlese düşünür, bir ayda gerçek yola girer. Biz toplumca 20 yılda hiçbir şey öğrenemedik. Sokak röportajlarına bakın. Bu türlü bir toplumda nasıl sanat yapacaksınız? Eğitim olmadıktan sonra nasıl sanat konuşacağız? Bugün şenlikler, konserler, müzikçiler nasıl yasaklanıyor, görüyoruz. Bu türlü bir rezillik olabilir mi? Bizi yönetenler kalkıp “Ben bu türlü sanatın içine tüküreyim” diyebiliyor. Haydi tükürdüğün şeyi yap da görelim o vakit. Bugün karşımızda sanat düşmanı bir hükümet var. Sanatta özgürlük yok. Tenkit yok, hiciv yok. Bugün hekimler yurtdışına çıkıyor. Şayet Türkçe, İngilizce üzere yaygın bir lisan olsaydı bugün Türkiye’de sanatçı kalmazdı. Onlar da tıpkı tabipler üzere yurtdışına kaçar giderdi.
Bir periyot televizyon üretimlerinde da rol aldınız. Orada nasıl bir dünyayla karşılaştınız?
En son oynadığım “Fatmagül’ün Kabahati Ne?” isimli dizi tam bir başyapıttı. Sanat yapıtı olan bir üretim, üretim kendisini muhakkak eder. Günümüzde ise sanat kavramının içi boşaltıldı. Buna yakışır bir şey yok. Aslında düzgün olan diziler tutmuyor, yayından kaldırılıyor. Bugün ekranlarda dönen yarışlara, gündüz jenerasyonu programlarına bir bakın. Hepsi birbirinin birebiri programlar. Pekala bunun toplumda yansıması nasıl olacak? Artık biz nasıl sanat konuşacağız? Bizde sanat olmaz. Tiyatro bir yana, kitaplara bir bakın. Kitapçıya gittiğinizde yapıtların büyük kısmı yabancı. Yaratıcılık diye bir şey yok.
Genç tiyatrocuları gelecekte nasıl bir ortam ve ne üzere zorluklar bekliyor?
Birçok genç tiyatroya istekle, hevesle geliyor. Lakin altyapıları yok. Eğitim hayatı boyunca eğitim sisteminin yetersizliğinden dolayı bir şey görmemişler. Tiyatrocu olabilmek için yalnızca tiyatro bilmek yetmez. Ya da yalnızca yetenek yetmez. Hayatı da bileceksiniz. Bugünkü nesil saçma sapan diziler izleyip yetişiyor. Düzgün tiyatrocuları, âlâ oyuncuları görünce şaşırıyorum, “Bunlar ülkenin bu ortamında nasıl yetiştiler” diyorum. Tiyatro tıpkı toprak üzeredir. Ekmezsen, sulamazsan, gübre vermezsen, güzel bakmazsan, biçemezsin. Şu anda bu kıtlığı yaşıyoruz. Bugün bir tiyatro sanatkarı 8-9 bin lira para alıyor. Tatili, bayramı, hafta sonu yok. Tiyatrocular pazartesi hariç her gün çalışıyor. 3-5 kuruş için insan gecenin köründe konuta gidip, sabahın köründe işe gelir mi? Tiyatrocu olmak isteyen gençlerin, sanatla uğraşan gençlerin sayısı gün geçtikçe azalıyor.
Tiyatroların mevcut durumu ve geleceği hakkında neler söylemek istersiniz?
Bugün ne yazık ki seyirci diye bir şey kalmadı. Belden aşağı laflarla dolu bir güldürü olsa kapalı gişe oynarız. Seyircinin değerli bir kısmı orta halli izleyiciler ve tiyatroya gitmiş olmak için gidiyor. Evvelden cumartesi günleri birçok memur, öğrenci tiyatro izlemeye gelirdi, yer bulamazdı. Artık onlar da kalmadı. Okullarda ödev verilirdi, tiyatro izleyin, yazı yazın denirdi. 200 kişilik salonda iki üç şahsa oyun oynandığını hatırlıyorum. Kapıya çıkıp yoldan bedavaya geleni geçeni çağırsak yeniden salon dolar. Devlet Tiyatroları artık gözden kaçırılıyor. İzmir’de tüm tiyatrolara gelen izleyici sayısı ortalama 6 bindir. Bir dönemde yaklaşık 30 oyun var. Oyunları takip eden daima birebir 6 bin kişi. Bu gelenlerin içinde yüzde 20’si de tıpkı oyunu ikinci, üçüncü sefer izlemeye geliyor. 18 liraya bilet satılıyordu. Tiyatro sıcak diye, klimalı diye oyunlara gelen var. Beşerler ekonomik badire içerisinde, esasen bir tiyatro alışkanlığımız yok. Artık nasıl seyirci gelecek? Devlet Tiyatroları esasen orta ve düşük gelir düzeyine sahip kesite hitap ediyor. Yol parası, yemek, bilet parası derken kim konutundan dışarı çıkıp da en az 100 lira harcayacak? Bu ortamda tiyatro bile lüks oldu.
Yaptığınız açıklamalar sonrasında zorluklarla karşılaştınız, konuştuğunuz için pişman mısınız?
Devlet Tiyatroları’nda genel müdürün konservatuvar mezunu oğlu için tek kişilik oyun sahneye koydular. Kendi oğlu için bunu yaptı. Siyaset tiyatroya kadar girmiş durumda. Genel müdür davayla vazifeden uzaklaştırılıyor, sonra bir milletvekili istedi diye misyonuna geri getiriliyor. Yetenek biriktirilen bir şeydir. Bir anda tiyatrocu, oyuncu olunmaz. Fırsatı sanatçı kendisi yaratmalıdır, bu kimseye hazır sunulmaz. Onlar yüzünden bir sahne çalışanı da Covid-19’dan hayatını yitirdi. Ben bununla ilgili niyetlerimi toplumsal medya hesabımda yayınladım diye artık yazdığım hiçbir oyunu kabul etmiyorlar. Verdiğim oyunlar okunuyor fakat sahneye konmuyor. Edebi heyet benim oyunuma hayır oyu veriyor. Neden hayır diyorsunuz diye sorduğumda ise karşılık yok. Sistemi, bu yapıyı, liyakatsizliği eleştirdim diye istenmeyen adam ilan edildim.