Avrupa Birliği (AB) Komitesinin 2022 Genişleme Paketi kapsamında yer alan “Türkiye Raporu” kamuoyuyla paylaşıldı. Raporda, yolsuzluk, organize cürüm ve enflasyon başlıkları dikkat çekti. Kavala ve Demirtaş’ın yargı sürecine de vurgu yapılan raporda “Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamayı daima olarak reddetmesi, tasa yaratıyor” denildi. Dışişleri Bakanlığı, raporun akabinde yaptığı açıklamada, “AB’nin siyasal sistemimize, yöneticilerimize, yargı kararlarına ve terörle çabamıza yönelik haksız argümanlarını tümüyle reddediyoruz” açıklamasını yaptı.
AB Komitesinin Türkiye, Sırbistan, Arnavutluk, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bosna Hersek ve Kosova’ya ait son değerlendirmelerin yer aldığı 2022 Genişleme Paketi, AB Kurulunun Komşuluk ve Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi tarafından duyuruldu.
Türkiye ile ilgili demokrasi, temel haklar, yargı üzere mevzularda evvelki yıllarda açıklanan raporlarda yer verilen tenkitler, bu yıl da tekrarlandı.
Dış siyaset, göç, iktisat, güç üzere başlıklarda da Türkiye hakkında olumlu tabirlere yer verildi.
DEMOKRASİ VE YARGI
Raporda, “demokratik kurumların işleyişinde önemli eksiklikler olduğu, gerilemenin ve başkanlık sisteminde yapısal eksikliklerin devam ettiği, parlamentonun hükümeti sorumlu tutmak için gerekli araçlardan mahrum kalmaya devam ettiği, yürütme, yasama ve yargı ortasında sağlam ve faal bir kuvvetler ayrılığı sağlanmadığı, yürütme organının demokratik hesap verebilirliğinin seçimlerle hudutlu kalmaya devam ettiği” belirtildi.
Yargı alanında, terörle ilişkili cürümlerle ilgili Meclisteki muhalefet partilerinin üyelerini sistematik olarak gaye almaya devam ettiği, yasal çerçevenin seçimler ve siyasi partiler için sıkıntılı olmaya devam ettiği, iktidarın muhalefet partilerinin belediye liderlerine baskı yaptığının savunulduğu raporda, “Güneydoğu’daki durumun bilhassa tasa verici olduğu” tabir edildi.
İNSAN HAKLARI, TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
İnsan hakları ve temel özgürlüklerin bozulmasının sürdüğünün savunulduğu raporda, harikulâde hal sırasında alınan tedbirlerin birçoklarının yürürlükte kalmaya devam ettiği, yasal çerçevenin Avrupa İnsan Hakları Kontratı (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatlarıyla uyumlu hale getirilmesi gerektiği belirtildi.
DEMİRTAŞ VE KAVALA VURGUSU
Raporda, “Türkiye’nin bilhassa Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında olmak üzere muhakkak AİHM kararlarını uygulamayı daima olarak reddetmesi, yargının milletlerarası ve Avrupa standartlarına bağlılığı ve Türkiye’nin hukukun üstünlüğünü ve temel haklara saygıyı teşvik etme taahhüdü konusunda önemli bir tasa kaynağıdır.” denildi.
2021’de kabul edilen insan hakları hareket planının uygulanmaya devam edildiği lakin genel insan hakları durumunda güzelleşmeye yol açmadığının ileri sürüldüğü raporda, tabir özgürlüğü konusunda son yıllarda görülen önemli gerilemenin devam ettiği, devlet kurumlarının uyguladığı kısıtlayıcı önlemler ile isimli ve idari yollarla artan baskının, tabir özgürlüğünün kullanımını baltalamaya devam ettiği savunuldu.
Raporda, “LGBTIQ kişilere” yönelik cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık ve nefret telaffuzunun önemli bir telaş konusu olduğu belirtildi.
TERÖR
Raporda, Irak ve Suriye’deki güvenlik ve askeri operasyonların sürdürüldüğü, terör örgütü PKK tarafından tekrarlanan terör aksiyonlarıyla hudut bölgelerinde güvenlik durumunun belirsizliğini koruduğu söz edildi.
AB’nin, PKK’nın taarruzlarını açık bir biçimde kınadığı vurgulanarak, “Hükümetin terörle uğraş konusunda legal bir hakkı ve sorumluluğu vardır lakin bunu hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve temel özgürlüklere uygun olarak yapması temeldir. Terörle çaba önlemleri orantılı olmalıdır. Sürdürülebilir bir tahlile ulaşmak için inandırıcı bir siyasi barış sürecinin yine başlaması konusunda rastgele bir gelişme olmadı.” görüşü paylaşıldı.
SİVİL TOPLUM, KAMU YÖNETİMİ
Raporda, sivil toplum örgütlerinin artan baskıyla karşı karşıya kaldıkları, ordu, polis ve istihbarat servislerinin hesap verebilirliğinin çok hudutlu kaldığı sav edilerek, Türkiye’nin kamu idaresi ıslahatı alanında orta derecede hazırlıklı olduğu, yönetimin hesap verme sorumluluğunun yetersiz kaldığı, insan kaynakları idaresinin uygunlaştırılması gerektiği vurgulandı.
YOLSUZLUKLA VE ORGANİZE KABAHATLE MÜCADELE
AB Kurulunun raporunda, Türkiye’nin yolsuzlukla çaba konusunda hazırlıkların erken bir etabında kaldığı, yolsuzluk davalarının kovuşturulması ve karara bağlanmasında yasal çerçevenin yanı sıra kamu kurumlarının hesap verebilirliği ve şeffaflığının uygunlaştırılması gerektiği savunuldu.
Raporda, Türkiye’nin organize hatayla çabada belirli bir seviyede hazırlıklı olduğu, Türk bilgi muhafaza mevzuatının şimdi AB müktesebatıyla uyumlu olmaması nedeniyle Europol ile önemli hata ve terörle gayretten sorumlu Türk makamları ortasında ferdî bilgilerin değişimine ait memleketler arası bir mutabakatın yapılması gerektiği kaydedildi.
GÖÇ VE SIĞINMA POLİTİKASI
Göç ve sığınma siyaseti konusunda Türkiye’nin bir ölçü ilerleme kaydettiği, İran ile kara sonunun gözetlenmesi ve korunmasına yönelik kapasitenin daha da güçlendirilmesi konusunda kimi ilerlemeler kaydedildiği anımsatıldı.
AB ile göç mutabakatının işlerliğini sürdürmesine karşın 2021’de, 2020’ye kıyasla birden fazla güzergahta gelen sistemsiz göçmen sayısının arttığı lakin bu artışın kısmen 2020’de bölge ülkelerince Kovid-19 salgınını denetim etmek için alınan tedbirlerin kaldırılması nedeniyle olabileceği aktarıldı.
Raporda genel olarak Türkiye ile Yunanistan ortasındaki yasa dışı hudut geçişlerinin sayısının göç mutabakatı öncesine nazaran değerli ölçüde düşük kaldığı vurgulandı.
“Türkiye, dünyanın en büyük mülteci topluluklarından birine mesken sahipliği yapmak ve gereksinimlerini karşılamak için değerli eforlar göstermeye devam etti” denilen raporda, ülkede artan mülteci varlığını ele almak için tesirli entegrasyon tedbirlerine gereksinim olduğu savunuldu.
Raporda, vize serbestisi için hiçbir kriterin karşılanmadığı, Türkiye’nin hala vize siyasetine ait mevzuatını AB müktesebatıyla uyumlu hale getirmesi gerektiği lisana getirildi.
DIŞ POLİTİKA
Raporda, “Türkiye’nin tek taraflı dış siyaseti bilhassa Suriye ve Irak’taki askeri harekatı ve Rusya’ya karşı AB’nin kısıtlayıcı önlemlerine ahenk sağlamaması nedeniyle ortak dış ve güvenlik siyaseti (ODGP) kapsamındaki AB öncelikleriyle çelişmeye devam etti.” sözü kullanıldı.
Türkiye’nin, karaya yabancı savaşçıların konuşlandırılması da dahil olmak üzere Libya’ya askeri dayanağı ve IRINI Operasyonu’na yönelik ısrarlı tenkitleri ve iş birliği eksikliğinin, AB’nin BM silah ambargosunun uygulanmasına olan faal katkısına ziyan verdiği sav edilen raporda, şunlar kaydedildi:
“Türkiye, Suriye krizinde kritik değere sahip bir aktör olmaya devam ediyor ve AB ile istikrarlı ve müreffeh bir Suriye gayesini paylaşıyor. Bununla birlikte birlikleri, bölgede ve kuzey Suriye’nin öteki bölgelerinde kıymetli bir varlığını sürdürdü. Türkiye’nin kuzey Suriye’den kaynaklanan güvenlik tasaları, askeri harekatla değil, siyasi ve diplomatik yollarla ve milletlerarası insancıl hukuka tam hürmet çerçevesinde ele alınmalıdır.”
Raporda, Türkiye’nin, Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşla ilgili, bunu bir savaş olarak tanıdığı ve kınadığı, Montrö Sözleşmesi’ni yürürlüğe koyduğu, Türk şirketlerinin Ukrayna’ya askeri mühimmat sattığı, Ukrayna ile Rusya ortasındaki görüşmeleri kolaylaştırmayı, tansiyonu azaltma ve ateşkes sağlamayı, Ukrayna tahılının ihracatını kolaylaştırmak için diplomatik bir teşebbüste bulunduğu vurgulandı.
“Ukrayna ve Rusya’nın 22 Temmuz’da İstanbul’da üzerinde muahedeye vardıkları, BM ve Türkiye’nin aracılık ettiği mutabakat, muahedenin uygulanmasını kolaylaştırmada da yer alan Türkiye’nin yapan rolü olmasaydı mümkün olmazdı.” denilen raporda, Türkiye’nin Rusya’ya yönelik AB yaptırımlarına ahenk sağlamaktan kaçındığı savunuldu.
Raporda, “Doğu Akdeniz’deki tansiyonu azaltmanın akabinde Aralık 2020’den bu yana AB-Türkiye münasebetlerinde gözlemlenen uygunlaşan dinamik, Ege’deki tansiyonların Nisan 2022’de yine başlamasından evvel birkaç ay sürdü.” denildi.
EKONOMİK DURUM
Raporda, “Türkiye iktisadı hayli ileri seviyededir lakin raporlama periyodunda rastgele bir ilerleme kaydedilmemiştir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Para siyasetinin yürütülmesi, kurumsal ve düzenleyici ortam üzere değerli öğelerde gerileme olduğu argüman edilen raporda, Türkiye’de piyasa iktisadının düzgün işleyişine ait önemli tasaların sürdüğü belirtildi.
Raporda, Türkiye iktisadının Kovid-19 salgınının akabinde güçlü biçimde toparlandığına işaret edilerek, ülkenin 2021’de yüzde 11,4, 2022 yılı birinci yarısında Rusya-Ukrayna savaşına karşın de yüzde 7’den fazla büyüdüğü kaydedildi.
ENFLASYON YÜZDE 80’İ AŞTI
Türkiye’de gevşek para siyaseti ve güvenilirliğin düşük olması nedeniyle Türk lirasının zayıfladığı öne sürülen raporda, resmi enflasyonun yüzde 80’i aşarak son 20 yılın en yüksek düzeyine çıktığı hatırlatıldı.
Raporda, ithal eserlerin fiyatlarındaki artışın dış dengesizlikleri genişlettiğine işaret edilerek, bunun artan belirsizlik ve düşük rezerv düzeyinin olduğu bir ortamda değerli bir kırılganlık olduğu tez edildi.
BÜTÇE PERFORMANSI
Bütçe uygulamasının planlanandan daha yeterli performans gösterdiğine dikkat çekilen raporda, kamu borcunun arttığı belirtildi.
Raporda, kurumsal ve düzenleyici ortamın, bilhassa öngörülebilirlik, şeffaflık ve düzenlemelerin uygulanması açısından kırılgan olmaya devam ettiği savunuldu.
TİCARİ UYUŞMAZLIKLAR
“Ticari uyuşmazlıkların tahlilinin güzelleştirilmesi için birtakım kıymetli adımlar atılmıştır” tabirine yer verilen raporda, kayıt dışı kesimin hala ekonomik faaliyetin değerli bir kısmını oluşturduğuna işaret edildi.
Raporda, fiyat belirleme düzeneklerine kamu müdahalesi yapıldığına dikkat çekilerek, kamu dayanaklarının uygulanmasında eksiklikler olduğu tabir edildi.
BANKACILIK BÖLÜMÜ İSTİKRARLI
Bankaların sermaye yeterliliğinin düzenleyici ihtiyaçlarının üzerinde olduğuna işaret edilen raporda, “Bankacılık kesimi büyük ölçüde istikrarlı kaldı.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Raporda, takipteki kredilerin azaldığı ve karlılığın arttığı, lakin dolarizasyon ve finansal risklerinin yükseldiği aktarıldı.
İşgücü piyasasının, salgının tesirinden kurtulduğu bildirilen raporda, cinsiyet ayrımı, yüksek genç işsizlik oranı ve bölgesel eşitsizliklerin devam ettiği kaydedildi.
Raporda, Türkiye’nin AB’deki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkma kapasitesi konusunda uygun seviyede olduğuna dikkat çekildi.
ENERJİDE İLERLEME
“Enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve yenilenebilir kaynaklardan üretilen gücün hissesinin artırılmasına ait ilerlemeler devam etmiştir” sözü kullanılan raporda, lokal içerik ihtiyacı uygulamalarının genişletildiği belirtildi.
Raporda, Türkiye’nin AB ile Gümrük Birliği kapsamındaki taahhütlere uyumsuz olan kimi vergileri kaldırdığına işaret edilerek, yükümlülüklerden sapmanın ikili ticareti engellediği belirtildi.
Türkiye’nin kamu ihaleleri alanında bir ölçüde hazırlıklı olduğuna işaret edilen raporda, bu mevzuda AB müktesebatına tam ahengin şimdi gerçekleşmediği vurgulandı.
ŞİRKETLER HUKUKU
“Türkiye mali denetim konusunda uygun bir hazırlık seviyesine sahiptir” görüşü paylaşılan raporda, Türkiye’nin şirketler hukuku alanında hayli ileri olduğunun altı çizildi.
Raporda, Türkiye’nin fikri mülkiyet hukuku alanında uygun bir hazırlık seviyesine sahip olduğuna işaret edilerek, bu alanda yaptırımların güzelleştirilmesi gerektiği savunuldu.
Rekabet siyaseti alanında ülkenin makul bir hazırlık düzeyinde olduğu söz edilen raporda, Türkiye’nin finansal hizmetler alanında da düzgün bir düzeyde bulunduğu kaydedildi.
DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI’NDAN TEPKİ
Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Birliği (AB) Komitesi’nin bugün yayımladığı 2022 yılı ‘Türkiye Raporu’na ait, “AB’nin siyasal sistemimize, yöneticilerimize, yargı kararlarına ve terörle uğraşımıza yönelik haksız savlarını tümüyle reddediyoruz” açıklamasını yaptı.
Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan yazılı açıklamada; AB Komitesi’nin 2022 yılı ‘Türkiye Raporu’nun, AB’nin Türkiye’ye yönelik stratejik bakış açısından uzak ve vizyonsuz yaklaşımını bir sefer daha gözler önüne serdiği belirtildi.
Raporun, taraflı tavrın örneği olduğu belirtilerek, “Aday ülke Türkiye’ye karşı sorumlulukların göz gerisi edildiği ve ikili standartlı bir yaklaşımın sergilendiği bu rapor, AB’nin Türkiye’ye ait taraflı tavrının bir öbür örneğidir. Sayın Cumhurbaşkanımızın da iştirakiyle 6 Ekim günü gerçekleştirilen Avrupa Siyasi Topluluğu’nun birinci toplantısında, ortak sınamalara karşı birlikte hareket etmenin ve iş birliğinin değeri ortaya konulmuşken, bu dayanışma ruhunun Türkiye Raporu’na yansıtılmamış olması esef vericidir. Bilhassa siyasi kriterler ile Yargı ve Temel Haklar faslındaki mesnetsiz argümanları ve haksız tenkitleri kabul etmiyoruz. Müzakere fasılları önündeki siyasi manileri kaldırmayan AB’nin, siyasal sistemimize, siyasetçi ve yöneticilerimize, ülkemizdeki temel hak ve özgürlükler ile birtakım yargı kararlarına ve terörle gayretimize yönelik haksız argümanlarını tümüyle reddediyoruz” denildi.
‘ULUSLARARASI HUKUKA AYKIRI’
AB’nin yaklaşımının memleketler arası hukuka muhalif olduğu da vurgulanarak, şunlar kaydedildi:
“Raporun Doğu Akdeniz, Ege ve Kıbrıs bahislerindeki kısımlarının her zamanki üzere, Rum/Yunan ikilisinin hukuk dışı ve maksimalist görüşlerini yansıtması, raporda Kıbrıs Türklerinin yok sayılması ve ülkemiz ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin görüşlerine hiçbir formda yer verilmemesi ise raporun kimlerin çıkarlarını gözeterek kaleme alındığını açıkça ortaya koymaktadır. AB’nin deniz yetki alanlarının belirlenmesinde memleketler arası bir yargı organı olmadığını tekrar hatırlatıyoruz. AB’nin bu formda hareket etmesi hem kendi müktesebatına hem de memleketler arası hukuka terstir. Raporda ülkemizin, rastgele bir yükümlülüğü bulunmamasına karşın, Rusya-Ukrayna savaşı çerçevesinde AB’nin uyguladığı yaptırımlara katılmaması nedeniyle eleştirilmesi de başka bir garabettir. Ukrayna’dan tahıl ihracatının ve savaşan taraflar ortasındaki esir takasının lakin Türkiye’nin prensipli yaklaşımı sayesinde gerçekleşebildiğini bir kere daha vurguluyoruz. AB mevcut jeopolitik sınamaları dikkate alarak, Türkiye’yi gereksinimi olduğunda kapısını çalabileceği üçüncü bir ülke olarak değil, müzakere eden bir aday ülke olarak görmeli ve ahde vefa unsurunun gereklerini yerine getirmelidir. AB’nin raporları, fakat bu türlü bir yaklaşım benimsendiğinde, tarafımızca ciddiye alınacaktır.”