2022’yi uğurlarken Disney de ikinci yerli sineması “Yılbaşı Gecesi”ni yayınladı. Gülse Birsel’in kaleme alıp Ozan Açıktan’ın yönettiği sinema, geniş bir oyuncu takımını bir ortaya getirirken tesadüflerden bir tutam güldürü derliyor. Pandeminin sürdüğü devirde karantina altındaki bir yeni yıl kutlamasını mevzu alan sinema, farklı kültürlerden insanları buluşturup tuhaf olayları köpürtüyor.
BİRSEL MİZAHI VE BENZEMEZLER EKONOMİSİ
Filmin konusuna geçmeden Gülse Birsel mizahına dair birkaç noktaya değinmek niyetindeyim. Gülse Birsel aile eksenli bir kalem. Her öyküsünün temelinde bir aile yer alır, çemberler bu aile etrafında fakat bir biçimde tekrar bu aileyle temas kurarak genişler. “Avrupa Yakası”nda Sütçüoğlu, “Yalan Dünya”da Kocabaş ve “Jet Sosyete”de Özpamuk ile Yüksel aileleri anlatının odağını meydana getirirken olaylar da bu ailelerin kurduğu münasebetler üzerinden gelişiyordu.
Birsel güldürüsünde ikinci öge bir cenahı işlemektir. “Avrupa Yakası”nda İstanbul yerlileri ve nezih muhit, “Yalan Dünya”da televizyon dünyası ve Cihangir, “Jet Sosyete”de ise sonradan görme bir kesim öne çıkıyordu. Birsel ailelerini bu cenahların tam içine yerleştirerek çatışmalarını kuvvetlendiriyor.
Birsel güldürüsünde üçüncü öge, konuşma ve davranış bozukluğuna dayalı karakterleri cenahta ve ailede tepkiye sokarak randıman almak. “Avrupa Yakası”nda Burhan Altıntop, Selin, Gaffur ve Makbule, “Yalan Dünya”da Orçun, Selahattin, Nurhayat ve Çağatay, “Jet Sosyete”de Gündüz, İlayda ve Şennur hatırladığımız birinci isimler. Bu karakterlerin ortak özelliği ise salt bir şive güldürüsü biçiminde gelişmemeleri, daha fazla oyun içinde bir bozulmaya denk gelmeleriydi.
Birsel güldürülerinin son ögesi ise cenahı ve bozulmayı toplumsallaştıran, öteki bir deyişle nesil ile dejenerasyon ortasındaki açıyı kapatan yerellik takviyesi. Adanalı karakterler ve onların özgün sözleri bu takviyenin belkemiğiydi. “Avrupa Yakası”nda Dilber Hala, “Yalan Dünya”da Servet Kocabaş ve “Jet Sosyete”de Şennur bir yerelliğin çeşitli seviyelerde temsiliydi. Dilber Hala kentleşmemiş, Servet Kocabaş meskene kapanmış, Şennur ise gecekondulaşmış bir örnek sunuyordu. Gülse Birsel yazdığı sinema “Aile Arasında” da aile ve yerellik kozlarını oynarken masaya yeni bir el açtı. Aslında epey tanıdık bir numara çekiyor, benzemezleri yan yana getirerek gülünç tesadüflerden besleniyordu. Uzun soluklu anlatılarda, televizyon dizilerinde durum güldürüsünü güçlü karakterlerle ayarlayabilen, zenginleştiren Birsel uzun metraj güldürülerinde daha ekonomik bir tekniğe, “patlama”ya yöneldi.
Benzemezlerin ateşle barut vasıflarını işleyen “Aile Arasında”, mazbut bir esnafı olağanda yan yana gelmeyeceği şahıslarla birebir ortamlara sokarak kışkırtıyor, işi daha ileri götürüp bir aile tablosuna yerleştiriyordu. “Yılbaşı Gecesi”nde ise uygunca ekonomik davranıldığını fark ediyoruz. Çatışmayı kurmak için birçok karakter boca edilmiş. Bu karakterleri ünlü oyuncular canlandırıyor, hâliyle seyircinin zihninde belirli bir karşılığa sahipler. Kimin ne yapacağını az çok kestirebiliyoruz. Bu durum da karakterlerin işlenişinde kolaya kaçılmasını sağlıyor. Emekten, vakitten tasarruf, benzemezlerin iktisadında öne çıkıyor. Hasılı “Yılbaşı Gecesi” konusu ve tüm aksiyonu konutta geçen ekonomik bir anlatı!
. EV SAHİBİ UMDUĞUNU DEĞİL BULDUĞUNU AĞIRLAR!
Filmi hikayesini kısaca analım. “Yılbaşı Gecesi” ultra lüks bir sitede yaşayan Didem (Şebnem Bozoklu) ile Ozan’ın (Fatih Artman) yılbaşı kutlamasını mevzu alırken biraz pandemi tesirleri biraz da konukların beklenmedik kahırlarından ötürü sarpa saran bir geceyi işliyor.
Didem pandemi yasaklarından sıkılmış, tüm hısım akrabayı meskenine davet ettiği bir program hazırlamıştır. Yemeklere özenilmiş, dekorasyona bilhassa ışıklandırmaya epey harcama yapılmıştır. Karantina, hastalık derken zehir zıkkım geçen ayların acısını çıkarmak isteyen Didem bir yılbaşı çekilişi dahi tertiplemiştir. Elhasıl eski günlere dönüp kurtlarını dökmek niyetindir. Eşi Ozan ve kızları Ada (Alina Boz) da bu coşkuya ister istemez ortak olmuşlardır. Lakin Didem emeline eriştiği takdirde haber ve sinema pahası taşımayacak olan kutlama tatsız bir haberle sarsılır. Yılbaşı gecesi akşam 7’den itibaren sokağa çıkma yasağı uygulanacaktır. Böylelikle davet listesi boşa düşen Didem ve onu keyifli etmek isteyen Ozan yeni bir liste hazırlarlar. Son dakikada, site sakinlerinden hazırlanan bu liste “misafir umduğunu değil bulduğunu yer” kelamını aksi çevirir ve mesken sahibi umduğunu değil bulduğunu ağırlar!
Ölüm korkusu yaşayan mafyatik Başkan (Serkan Keskin), oğlu Togay (Boran Kuzum), yeğeni Selo (Emir Benderlioğlu) ve eşi İstek (Büşra Pekin) ile gelirler. Onları davet ettiren, Togay’ı gözüne kestirmiş Ada’dır ve anne baba kimi çağırdıklarından habersizdir.
Diğer davetliler de pek tekin değillerdir. Ozan’ın yakın ve bir o kadar ukala arkadaşı Serdar (Kubilay Tuncer), Serdar’ın uzatmalı sevgilisi Seçilay (Gülse Birsel), tekrar Serdar’ın siteden arkadaşı Alican (Alican Yücesoy) ve onun eşi Neslişah (İrem Sak) takımdadır.
Bu kadar yabancı yetmezmiş üzere ortama sevinç ve sahtekârlık katacak konuklar de doluşur. Sitenin hekimi çağrılır lakin tabip Maldivler’dedir ve yerine bahçıvanı Ahmet (Cengiz Bozkurt) ile eşi Şükran (Derya Karadaş) gelirler. Doğal sitenin ses sanatkarı, divası Eftelya Hanım’ı (Ayta Sözeri) ve Timoş’u da (Nazmi Sinan Mıhçı) es geçmeyelim. Bu birbirinden alakasız konuklar çılgın bir kutlamaya değilse de tuhaf bir yılbaşına vesile olurlar.
. ESPRİLERİ BUZ TUTMUŞ, DONUK BİR ‘YILBAŞI GECESİ’
Yukarıda okuduğunuz son cümleye inanmayın! Mevzuyu aktarırken bu yuvarlak, hafif de özendirici sözler kullanmak durumundayız ama bu sözlerin hakkını teslim edip etmediği fakat sinemanın kendisinde görülebiliyor. “Yılbaşı Gecesi” ise maalesef temel tezini savunamayan, vadettiği kargaşayı yaşatamayan, yarım ve biraz da buruk bir sinema. Çıkış noktası fikre benziyor bu burukluk. “Yılbaşı Gecesi” de tam sokağa çıkacakken, açılacakken güya bir yasağa tabi tutulmuş; hareket alanı kısıtlanmış, tüm havası söndürülmüş.
Bu donukluğun, sönüklüğün birkaç sebebi var. En temelde ise sınıf bağnazlığı yatıyor. Pandemi, kesişme öykülerinin revaçta olduğu bir periyoda denk geldi ve bu alt çeşitle alışverişe girdi. Direkt pandemiyi mevzu alan, değişen toplumsal yaşama odaklanmış, “kesişmeli” sinema ve diziler çekildi. Ama bu hikayelerde kesişme sınıflar üstü bir düzlemde aktarılarak salt farklı kültürleri bir ortaya getirmiyor farklı sınıfları kaynaştırıyordu. Birsel ise üst sınıfa saplanıp kalmış. Alt sınıftan gelen bahçıvan ile hizmetli ve alt kültürden gelen mafyatik konukları sineması renklendirmeye, kurtarmaya yetmemiş. Birsel bize bir üst sınıf resitali izletmiş. İkinci sebep daha yapısal… Çatışmalar sinemada fonksiyonsuz kalmış. Mafyatik ailenin peşine düşen fedailer sinemanın içine bir türlü giremiyor. Aile bu konuta vefattan kurtulmak için geldiyse de kutlamayı beklenen ölçüde sabote etmiyor. Olağan kurallarda mevtten kaçmak için gaye şaşırtan tiplerin bir kültürel uyumsuzluğun ötesinde güvenlik problemleri yaratması beklenir. Bu aile paltoların altına saklanan uzun namlulu silahlar dışında kriminal bir gölge düşürmüyor yılbaşı cümbüşüne. Ada ile Togay’ın çatışması da çok sığ ve bir temelsiz. Ada, kendine fuckbuddy arayan bir bayan, Togay yetiştiği aileden kaynaklı “eyvallah”dan diğer sözcük kullanmayan bir genç. Lakin bu karakterlerin derinleşmediğini görüyoruz. Her ikisinin de ayağı yere basmıyor. Togay bitirim bir tip olsa klişe der geçeriz lakin o denli de değil, daha fazla budalaya benziyor. Ada deseniz direk dansı yapıyor, cinsellik düşkünü; heyecan arıyor fa
lan lakin bu kadar kolay bir karakterin -odasından çıkmasa bile- bir sinemada işi ne? En yakın otobüs durağında bekleseydi de sinemayla tıpkı bağı kurardı! Hakikaten sinemanın sonunda çiftin öyküsü de hayli sığ bağlanıyor. Bozuk çatışmaları ele aldığımız bu başlıkta son olarak sinemadaki yoksul aileye değinelim. Ahmet ve eşi Şükran’ın bu konutta, dahası bu sinemada işi ne? Ahmet üzerinden fakirler hırsız, dolandırıcı, eşini aldatan beşerler olarak işleniyor. Öte yandan Şükran karakterinin de salak ve taklitçi çizilmesi fakirlerin hırsız, dolandırıcı olmadıklarında dahi lakin salak olabileceklerini savlıyor.
Filmin donukluğunda üçüncü sebep ise nedensel… Şöyle ki Didem ve Ozan çifti neden orada? Neden konutlarını bu türlü süslüyorlar? Yani kolay bir açıklama getirilebilir. İşte maddi imkâna sahipler, pandemiden sıkılmışlar ve böylesi bir şova kalkışıyorlar. Tamam fakat değirmenin suyu nereden geliyor? Bu çok kıymetli bir nokta. Temel sağlam atılmazsa bina nasıl yükselsin? Mirasyedi mi bunlar? Haramzade mi? Ozan bir şirkette üst seviye yönetici hatta işten çıkarılma tansiyonu de yaşıyor sinemada lakin 140 dakika boyunca tüm o karmaşaya konut sahipliği yapan bir villanın nasıl çekilip çevrildiği daha açık tabir edilmeli. Bu eksiklik Birsel’in berbat bir senaryo yazdığının bariz ispatı. Yanı sıra bir ailenin ne kadar güçlü olursa olsun meskenini bu biçim süslemesi için münasebet nedir? Bu ölçüde bir Amerikan özentiliğine muhtaçlık var mıdır? Nedenselliğe bu çok süsleme de sığmıyor doğrusu.
. FİLMDEKİ OLUMLU TARAFLAR
“Yılbaşı Gecesi”, benzemezlerin kesişmesi, açmazların üst üste binmesi sineması hasebiyle güçlü bir olay örgüsü yerine kılcal çatışmaları öne çıkarmakta. Üstte zayıf çatışmalara ve hikayenin temelinde yer alan sorunlara değindik. Sinema zayıf yazılmış diyebiliriz. Ozan Açıktan’ın rejisi de tutuk kalmış lakin elleri ayakları kâğıt üstünde bağlanan bir sinemaya ne yapılabilir? Açıktan da sinemadaki Ozan, geyik maketini nasıl itiyorsa anlatıyı o denli itmeye çalışmış. Ne yapsın? Pekala, sinemada âlâ şeyler yok mu? Dilerseniz siyasi bildirilerden evvel bu düzgün şeylere değinelim.
Türbanlı Neslişah karakteri tenkitlere açık. Bu bayanın kendini kamufle etmiş bir dansöz zannedilmesi, Amatem’de tedavi görmesi ve kapanmayı imanla açıklamak yerine bağımlılıkla gayretinin bir kesimi olarak sunması şimşekleri çekebilir. Öte yandan laik kesim de “bu sinemada neden türbanlı var, platformların ‘renkli’ yaklaşımına mı uyuluyor?” itirazı getirebilir. Hatırlarsanız dünya kupası sürecinde Washington Post’ta yayımlanan ve başlığında “Arjantin ulusal grubunda neden daha fazla siyah oyuncu olmadığını” soran yazıya Arjantinli milliyetçi bir kümenin toplumsal medya hesabından “çünkü biz bir ülkeyiz, Disney sineması değil” cevabı gelmişti. Bu atışma dünyanın her yerinde geçerli. Türkiye’de de laiklerin imza attığı bir sinemada başörtülü bir bayan dikkatleri çekip çabucak akabinde reaksiyon toplayabiliyor. Açıkçası eğlenceli bir çatışma… Yeniden çok işlenmemiş bir karakterdi, üstelik başı da karışıktı. Ofansif mi olsun, uzlaştırsın mı karar verilmemişti metinde. Lakin öteki karakterlerin tekdüzeliği göz önüne alındığında başından türbanı zorla çıkarılmaya çalışan, yanında bir çuval ilaçla gezen, halüsinasyon gördüğünü zanneden bir bayan renk kattı.
Diğer bir başarılı karakter de atıl görünmesine rağmen Derya Karadaş’ın Şükran’ıydı. Aptal fakir bayan kompozisyonunu yırtamasa da vakit zaman hoş espriler yakaladı. Uzayıp kabak tadı veren politik doğrucu sahnede en dengeli düzeltiyi “yalnız benim adım Kısmet değil Şükran” diye yapan Karadaş güldürdü.
. BURJUVANIN FANUSU OLARAK KAR KÜRESİ
“Yılbaşı Gecesi” bir karışıklıklar güldürüsü… Sanat çalışmasında Noel esintileri taşırken atmosferde Amerikan parti sinemalarını yansıtıyor. Hikayede kargaşayı, tempoda yavaş yavaş yükselen tansiyonu tercih ediyor (ki bunu başaramıyor). Tüm bunların ötesinde ise Birsel’in metni alabildiğine politik… Demin kelam ettiğimiz üzere üst sınıfın ağır bastığı sinema fakirleri dışlayan bir bakışa sahip ve beyaz Türk kümesine giremeyen kültürleri de “affederek” yok sayıyor. Çünkü o partiye kaçak göçek dahi olsa girebilmek bir çeşit bir affın, onayın işareti aslında. Sinemada beyaz Türklerin üstünlüğünün savunulduğunu görüyoruz. Elbette diğer bir fikir ileri sürülüp, “Birsel bu bölümü içeriden eleştirmiş” de denebilir lakin sinemanın desteklerini göz önüne alırsak bu ihtimali elemek akıl karı.
“Yılbaşı Gecesi” hayata burjuvaların veyahut burjuvalara hizmet eden üst seviye yöneticilerin gözünden bakmakta… Laiklikle ilgiyi buradan kurması ve finale hakikat Ozan’a “bu ülkede beyaz Türkler eziliyor” minvalinde bir tirat attırması ise Birsel’in politik bakışını özetliyor. Birsel laiklerin ezildiğini Ozan’a söyletirken inandırıcılığını yitiriyor. Ozan’ı ne eziyor olabilir, ona kim ne yapması gerektiğini söylüyor olabilir? Siyasi yöneticiler mi? Onlar da kesinlikle söylüyordur lakin Ozan’a asıl ayar verenin ona bu konforu sağlayan şirketi olduğu ortada değil mi? Ozan’ın keyfini yalnızca en doruktaki yöneticinin değişmesi kaçırabilir. Bu konutta muhtemelen televizyon izlenmiyor, siyasi nutuklar duyulmuyordur bile!
Birsel’in sinemasında bir başka politik damara ise Z nesli aracılığıyla şahit oluyoruz. Ada ve Togay’ın ömürden tamamıyla kopuk hâlleri de enteresan. Yeni neslin klâsik siyaset araçlarıyla “seviyeli” ve minimum bir bağ sürdürdüğünü kestiriyoruz lakin ömrün politik dinamiklerinden bu derece başka kalmak fantastik bir durum! Ada ile Togay’ın bir odaya kapanmaları sinemadaki ikinci politik bildiri aslında ve Ozan’ın çıkışından daha dürüst. Gençlerin halinde beyaz Türklerin ülke siyasetine yaklaşımını okuyabiliriz: Dünya yansın ben fanusumdayım! Sakin ol champ, sitemdeyim!
. OYUNCULUKLAR ÜZERİNE
“Aile Arasında” sinemasından sonra yeni bir uzun metraj güldürüde iş birliğine giden Birsel ile Açıktan’ı karakterlere sahne dağılımı ve oyuncu idaresi noktasında tebrik etmeli. Sinemanın olumlu yanlarından biri karakterlerin yanlışsız patlamalara yönlendirilmesi. Her ne kadar sinemanın örgüsündeki donukluk, bir şey yapacakken vazgeçme hâli bu oyunculukları boşa düşürse de genel manada bir cümbüş sinemasına ünlü oyuncular yanlışsız eklenmiş. Bu muvaffakiyete rağmen birkaç tenkit getirebiliriz.
Gülse Birsel’in “Avrupa Yakası”ndaki başarısı durum güldürüsüne dair sonları güzel muhafazasından geçiyordu. Bu başarıda kendi oyununa çizdiği rol de epey değerliydi. Seyirciyi hiçbir vakit bir Cet Demirer, bir Engin Günaydın, tahminen bir Hasibe Eren kadar güldüremedi lakin geri çekilmedi; olayları bir formda karıştırmayı, yeri geldiğinde yatıştırmayı bildi. Bu tutumu “Yalan Dünya”da da kısmen devam etti ancak “Jet Sosyete” ile birlikte kendini kızağa çekti âdeta. Zati birinci iki dizide olağan bir karakterken “Jet Sosyete”de çizgiye dönüşmesi oyun üzerindeki hâkimiyetini yitirmesine yol açtı. Bu durum “Yılbaşı Gecesi”nde de sürüyor. Daha gerçek bir karakter, bir beyaz Türk üzere davranıyor. Lakin sahnesi az. “Aile Arasında” sinemasında geri planda kalması işe yaramıştı zira tereddüde yer kalmamıştı; o sinemada Birsel oyuncu namına yoktu, yazardı yalnızca. Halbuki birazcık oynayıp yazdığı üzerinde kelam sahibi olmayınca işin rengi değişiyor.
İrem Sak, Derya Karadaş parlak oyunculuklar sergilemişler. Karadaş yeterli bir oyuncu. Sak da Çerkes kökenlerine selam durarak akordeonla giriyor sinemaya. Sak, “Yalan Dünya”dan beri olay çıkaran bayanın ötesine geçemiyor. Burada da Birsel’in başındaki Sak olarak oynamış. Alina Boz ile Boran Kuzum sinemadaki zayıf karın. Oynadıklarına inandıramıyorlar bile. Boz bir iki kaş göz, bir iki işve naz yapıyor. Kuzum oradan oraya zıplıyor, şaşıyor, his geçişleri sunuyor. Kuzum aslında yeterli oynuyor fakat karakteri baştan yanlış çatılmış, hiçbir boşluğu dolduramıyor; o yüzden performansı da hükmen yenik düşüyor. Şebnem Bozoklu sinemanın merkezinde fakat birebir vakitte yok. Senaryo gereği Bozoklu’ya bir nevi “moderatörlük” verilmiş: Görülen lakin dinlenmeyen, dikkate alınmayan. O denli ki bir mühlet sonra denetimi yitirip devre dışı kalıyor. Tekrar de rolüne bir şeyler katabilirdi. Oynamamış, tabiri caizse çabuk çorba bir oyunculuk sergilemiş. Kaynar su eklemiş, iki karıştırıp yılbaşı sofrasına koyuvermiş!
. * *
“Yılbaşı Gecesi”, Birsel’in çalakalem yazdığı anlaşılan çerezlik bir güldürü. Buradaki “çerezliği” vurgulamak lazım çünkü Birsel’den çok beğenilen ve olgun kıssalar izledik. Son olarak “Aile Arasında” ile güldürdü fakat “Yılbaşı Gecesi”, ünlü ve komik oyunculara yaslanan, yaslandıkça geriye kaykılıp gecenin sonunda ise yere düşen bir sinema. Geri sayamayan, yeni yılı göremeyen bir sinema…