İlk kere gidiyorsanız kendine has tabiatı, mimarisi ve etkileyici kültürüyle Doğu Karadeniz sizi şaşkına çeviriyor. Zira gördüğünüz hiçbir yere benzemiyor. Artvin de bu baş döndürücü coğrafyada hoşluğuyla en çok dikkat çeken yerlerden. Artvin’e gidiyorsanız çarşı pazar gezmeyi unutun. O denli hoşluklar göreceksiniz ki bunlar aklınıza gelmeyecek bile. Neredeyse yüzde 95’i ormanlarla kaplı kentin büyük kısmı sarp dağlarla çevrili. Kenti ikiye bölen Çoruh Irmağı ise Artvin’e hem hal hem hayat vermiş. Hele bir de sonbaharda gittiyseniz renkleriyle gösteri yapan tabiattan gözlerinizi alamayacaksınız. Bir duvak kadar şık Seyahatime Artvin’in Karadeniz’e açılan iki kapısından biri olan Arhavi’den başlıyorum. Artvin’deki birçok yerleşim yeri üzere vadi eteklerine kurulan Arhavi’deki birinci durağım İkili Köprü oluyor.
Karadeniz’de sıkça karşınıza çıkan kemerli köprülerin en hoş örneklerinden. Kamilet ve Soğucak derelerinin birleştiği noktaya şurası köprülerin 1850’li yıllarda inşa edildiği varsayım ediliyor. Buradan 3.5 km sonra Asma Köprü’nün yakınlarına aracı park edip 20 dakika kadar tırmanıyorum. Türkiye’nin en yüksek şelalelerinden olan Mençuna Şelalesi’nin baharda coşkun akan suları, yazın bir duvak kadar şık oluyor. Yavuz Sultan Selim’in ismini verdiği Hopa, denize açılan ikinci kapı. Sultan Selim, Batum seferinde dağlarda konaklarken gördüğü kıyı şeridinin hoşluğundan etkilenerek ona Acemce ‘güzel’ manasına gelen Hop ismini verir. Vakitle isim Hopa’ya dönüşür.
Karagöl, Borçka
Hopa, Sarp Hudut Kapısı’yla bizi Gürcistan’a bağlayan değerli geçiş noktası tıpkı vakitte. Vadinin içerilerine ilerlediğimde sarp dorukların yeşile boyandığı Borçka karşılıyor beni. Öğlen yemeği molası için yol üstünde Nigozmeri ismiyle dikkatimi çeken pansiyonda duraklıyorum. Bölgede yaygın olarak kullanılan Gürcücede nigozmeri, ‘cevizlik yer’ manasına geliyormuş. Hatice Hanım’ın işlettiği pansiyona girince gürül gürül yanan kuzinedeki ekmek kokusu sarıyor ortalığı. Buralardaki restoranlarda pek bulamadığınız yöresel mutfaktan şahane şeyler hazırlamış. Cinçar (ısırganotu) çorbası, peynir eritmesi, silor ve turşu kavurması var menüde. Kimi yerler için ne söylense az kalır ya, Karagöl işte o yerlerden. Yavaşça bastıran sis o denli büyüleyici bir tesir katmış ki, yeşilin derinliklerinde kaybediyorsunuz kendinizi. Başımı üstlere çeviriyorum, evvelki gidişimde uğradığım Heba ve Atanoğlu yaylalarını arıyorum. Karagöl’e bakan sırttaki iki yayla o denli süper pozisyona sahip ki bir yanınız Karagöl ve Karadeniz, başka yanınız Karçal’ın tepeleri. Karçal’ın eteklerindeki Beyazsu ve Gorgit yaylalarına patikayla basitçe ulaşabiliyorsunuz.
Cehennem Deresi Kanyonu, Ardanuç
Heba Yayla Evi’ni işleten Burhan Beyefendi ve eşi Saniye Hanım’la geçen yaz topladığımız yabanmersinlerinin tadı hâlâ damağımda… Kartal yuvası üzere Artvin yaylaları ortasında en ünlüsü Kafkasör Yaylası. İsmini haziranda yapılan boğa güreşleriyle duyuran yayla, bu devirde on binleri ağırlıyor. İki yüzyıldır devam eden gelenek sayesinde boğa yetiştiriciliği bir tutkuya dönüşmüş bu topraklarda. Geceyi Gürcistan’a hudut Maçahel’de geçiriyorum. Karçal Dağları’yla çevrili Maçahel eşsiz ormanları ve bitki çeşitliliği sayesinde Türkiye’de biyosfer rezervi unvanını alan tek yer. Kafkas arılarının dünyada saflığını kaybetmediği 2-3 alandan biri. Elde edilen bal her sıkıntıya deva. Yöresel mimariyle inşa edilen Mescitli Köyü Merkez Camisi’nin üretiminde yıllara meydan okuyan kestane ağacı kullanılmış. İçiyse yeşil ve kırmızının hâkim olduğu bitkisel motiflerle bezenmiş. Yürüyüş patikalarıyla çevrili bölgede evvel Maral Şelalesi’ne çıkıyorum sonra yaylalardan Fındıklı’ya. Artvin yolu boyunca Türkiye’nin ‘Delioğlu’ Çoruh Irmağı bana eşlik ediyor. Artık deliliğinden eser kalmamış. “Eskiden coşkuyla akan ırmağın rengi kahverengiydi, önüne kattığını götürürdü.
Köylere, yaylalara, doruklara yakın göllere çıkarıyor yollar sizi. Erikli Yaylası, gerçek yayla hayatına şahit olabileceğiniz yerlerden. En hoş örnekleriyle Şavşat meskenlerini de burada görebiliyorsunuz.
Barajlardan sonra sakinleşen Çoruh artık turkuvaza döndü, birtakım yerlerde aktığını bile anlamıyorsunuz” diyordu konuştuğum amca. Çoruh Irmağı üzerinde biri inşaat etabında olan 5 baraj var şu an. Uzaktan kartal yuvasını andıran Artvin, dağın yamacına kurulmuş. Yokuşlu yolları takip ederek burada uğramak istediğim yere, Atatürk Heykeli’ne varıyorum. Kente zirveden bakan heykel, 22 metre yüksekliğinde ve dünyanın en büyük Atatürk heykeli. Merkezden ulaşılan Hatila Vadisi Ulusal Parkı’nda kurulan Türkiye’nin en yüksek cam terasıysa sonraki durağım. 220 metre yükseklikteki terastan vadiye bakmak büyük cüret istiyor. Ama terasın ucunda sizi karşılayan görüntü, tüm tereddütlerinizi alıp götürüyor. Kış aylarında gidenler için Artvin’de bir de kayak merkezi var. Dönüş yolunda gördüğüm Artvin Kalesi adeta kentin 5 bin yıllık geçmişini hatırlatır halde heybetli. Osmanlı devrinde ‘Livane’ olarak anılan Artvin, tarih boyunca birçok kere el değiştirir. Yavuz Sultan Selim’le Osmanlı egemenliğine girer. 1828’de savaş tazminatı olarak Ruslara bırakılan bölge, daha sonra İngiliz ve Gürcü işgaline uğrar lakin 1921’de anavatana kavuşur.
Şehir merkezindeki Osmanlı- Türk mimari şaheseri olan Artvin Kültür Evi’nde kısa bir mola veriyorum. Artvin kültürüne mahsus süslemelerle bezeli bina, artık yöresel yemekleri tadabileceğiniz bir yer olmuş. Köylerde görülen ahşap mescitlerin bilakis Merkez Çarşı Mescidi, kesme taştan yapılmış. İlerlemek için yolumun üzerindeki Deriner Barajı’nın bitmez üzere gelen virajlarını tırmanmam gerekiyor evvel. Buradan Cehennem Deresi Kanyonu’na uğramak üzere Ardanuç’a çeviriyorum tarafımı. İsmi çok duyulmamış bu doğal hoşluğun dünyanın nadir kanyonlarından biri olduğu söyleniyor. Dar girişinden geçip bir müddet kanyonda ilerliyorum. Şavşat’a hakikat yol alırken Çoruh kollarıyla yeniden bana eşlik ediyor. ‘Kara orman’ın hoşluğu Yeşillikler içerisindeki Şavşat, Türkiye’deki ‘Cittaslow’ yani ‘sakin şehir’ unvanına sahip yerlerden…
Sokaklarında dolaşırken rastgele bir Anadolu kasabasından farkını hissetmiyorsunuz fakat asıl hoşluğunu kentten uzaklaştığınızda görüyorsunuz. Şavşat’ın bu yüzünü görmek için sabahı güç ediyorum. Sabahın birinci ışıklarını Şavşat’ın çabucak üstündeki Yavuzköy’de seyir terasından izliyoruz. Göz alabildiğine uzanan vadide, Yavuzköy süper görünüyor. Konutların bacalardan süzülen dumanlarla köyde hayat başlıyor. İsmini Gürcüce ‘kara orman’ sözünden alan Şavşat’ın en etkileyici yanı el değmemiş tabiatı. İlerledikçe hoşluklar sarıyor etrafınızı. Köylere, yaylalara, tepelere yakın göllere çıkarıyor yollar sizi. Maden Köyü, Erikli Yaylası, Arsiyan Yaylası, gerçek yayla ömrüne şahit olabileceğiniz yerlerden. En hoş örnekleriyle Şavşat meskenlerini buralarda görebiliyorsunuz. Çivi kullanmadan yapılan konutlar tahtaların birbirine geçirilmesi prosedürüyle inşa edilmiş. Artvin’in üç Karagöl’ünden biri burada. En az Borçka kadar eşsiz bir hoşluğu olan Şavşat Karagöl, ladin, çam ve köknar ağaçlarıyla çevrili. Yakınlardaki Aşağı Koyunlu Yaylası, Balık Gölü, Kocabey Kışlası, Papart Vadisi ve Gürcülerden kalma, 10’uncu yüzyılda yapılmış Tibet Kilisesi’ne kadar birçok yeri geziyorum. Efkâr Tepesi’ne çıktığımdaysa Şavşat’ın büyülü coğrafyası önüme seriliyor ve talihime bu gece görünüme akordeonla çalınan ‘Atabarı’ eşlik ediyor. Güler yüzlü insanları, süper doğasıyla Artvin, benim için Doğu Karadeniz’in en özel yerlerinden biri olarak kalacak.