35 yıl evvel vefat eden şair Abdurrahman Cahit Zarifoğlu’nun kitapları Ketebe Yayınları tarafından tekrar basılmaya başlandı. Şairin kendi (sağlığındaki) tercihleri gözetilip titiz bir çalışmayla elden geçirilen kitaplar, yaklaşık dört ay evvel okurla buluştu. İşaret Çocukları, Yedi Hoş Adam, Menziller, Dehşet ve Yakarış, İns, Savaş Ritimleri, Yaşamak ve Bir Değirmendir Bu Dünya’dan oluşan kitapların birinci dördü şiir, kalan dördü ise nesir.
Zarifoğlu, hakkında ‘çok’ça yazılan şairlerden zira velûd bir kalem. Şiirin yanı sıra roman, deneme, kıssa, günlük üzere edebî çeşitlerde de eserler vermiş, çocuklar için kitaplar kaleme almış bir ‘ilginç ve hoş adam!’ Farklı dedim zira kopan düğmelerini kendi dikermiş Zarifoğlu. Yemek pişirip dostlarına ziyafet verirmiş. Güreş tutkusu varmış. Otostopla Avrupa’yı dolaşmış. Pilot olmak istiyormuş. Gözünde bir rahatsızlık olduğu için pilot olamasa da planör uçurmaya kalkmış. Fotoğraf ve müziğe uzak olmadığından çeşitli çizimlere imza atmış. Çok yeterli anlaştığı çocuklar için birçok masal kitabı yazmış.
Eserlerinin yeni baskısını fırsat bilip Zarifoğlu’nu -tekrar- okumaya karar verdim ve girişi İns’le yaptım. Tercihimde merhum Rasim Özdenören’in, onun şiiri için söylediği şu kelamlar tesirli oldu: Cahit’in sözleri, dili zorlayan bir şiiri var. Tahkiyelidir onun şiiri, bir kıssa anlatır.
Zarifoğlu’nun şiirle başlayan ‘yazma’ macerası çeşitlenerek ‘nesir’le derinlik kazanmış. Şairin öyküleri için, ‘taslak’ olarak kalmış, çabukla kitaplaştırılmış denilse de bu metinlerin anlatım ve mizanpaj teknikleriyle desteklendiği ortada. Etkilenmelere açık olmasına karşın kendine has bir üslup geliştirip, kendi öyküsünü kurmayı başarmış Zarifoğlu.
Yenilikçi olduğu için olay-durum hikâyeciliğinin yapı taşlarını yerinden oynatmaktan kaçınmamış ve noktalamayı pek önemsememiş. O, yalnızca kıssa etmiş; nâdiren öğretmiş ve açıklamış. Öyküsünün de şiiri üzere kapalı ve güç olduğunu görürüz. Zorluk metin ilerledikçe çözülür. Okundukça anlaşılan, anlaşıldıkça okunan -ve sevilen- bir muharrirdir Zarifoğlu. Değişik biçimlerde cümleler kurup okuyucuya farklı kapılar açar. Kıssalarda vakit ve yer muhakkak değildir. “…Burada vakit filan yok” (s. 30). Hasebiyle detaylı yer tasvirlerine fazla yer vermez. Kahramanları isimsiz ve çoğunlukla erkektir. Ele aldığı mevzular insanın manaya ve anlamlandırma seyahatiyle başlayıp genişleyerek devam eder. Ses tekrarlarını sever. Dinî kaynaklardan, kutsal metinlerden istifade eder. Art kapaktaki, “Zarifoğlu’nun düşlerden, hayattan ve kendi şiirinden yonttuğu İns”, sözü şairin öyküsünü net olarak özetliyor.
104 sayfalık İns’te altı öykü var. Bunların en uzunu Suçlular (24 sayfa), en kısası Kentin Ortasında Bir An (4 sayfa). Kıssanın kahramanı İns, metin boyunca hayvanî vasıflarından sıyrılıp insanlaşmaya gerçek masraf ve bunu başarır. Bu gidişişin anlatıldığı metin de evrilerek destan motifleriyle süslü bir kıssaya döner. İns, söze kavuştuğunda söylediği birinci cümle, “Ey yeryüzü değişeceksin; ey beşerler, değişeceksiniz.” (s. 28) olur. Canlı bir tabiat resmi çizer şair: Ulaşılmaz üzere duran dağlar, bütün ovalar ve onları gümüş bıçaklarla delik deşik etmiş ırmaklar… (s. 11). Kaleme aldığı sahneyi çarpıcı formda aktarır: …Öyle şiddetli yağmağa başladı ki, “Ya yağmur kendine hâkim olamazsa” diye düşündüm. (s. 30). İns doğar, çabucak büyür (s. 9), İns’in çocuğu doğar, elleriyle eti meblağ, ısırır. (s. 18-19). Başlarda konuşamaz İns, ilkel safhadadır. Öbür ‘insler’ de tıpkı düzeyde: …Çocuklar ve bayanlar ve erkekler, atlar üzere sesler çıkararak yediler… (s. 25).
Hikâyesini güzelleştiren ve okuru düşünmeye sevk eden cümlelerin altını çizmişim: Gün çıktığı yerde ağaçları tutuşturarak yükseldi. (s. 19), Kendini kendinin içine koydu, kaybolsun istedi… (s. 27), Duran insanın kımıldaması olmalı… Şaşırma. (s. 29), Yazmaya başlayınca müzik belirir. Fonda. (s. 33), Bütün büyük anlar yalnızlıktan yontuldu. (s. 34), Okulda aldıklarımın ve kanımdakilerin anlaşıp dışarı ittikleri bir şeydim ben. (s. 39). “Odam benim maskem” (s. 40).
Kendisini yapıtlarına gizlediğine inandığım Zarifoğlu’nu tekrar okuyun, okumaya da günlüğünden başlayın derim…