Yapı Kredi Yayınları, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisini renklendirmeye devam ediyor. Geçen yıl bu diziden Mary Shelley’in Frankenstein romanı çıkmıştı. Bu yıl ise korku-gerilim, kimilerince yeraltı edebiyatı diye nitelendirilen roman cinsinin öteki bir başyapıtı olan Bram Stoker’ın Dracula’sı yayımlandı.
Frankenstein’la Dracula’yı birlikte düşünebiliriz. Frankenstein’ın birinci baskısı 1818’de, Dracula’nın ise 1897 yılında yapılmış. Frankenstein’da Yunan mitolojisinin Prometheus’una benzetilen “modern insan”ın yaratıcısına yönelik isyanı anlatılıyordu. Dracula’da “modern insan”ın bir sonraki etabına geçilmiş üzere. Frankenstein yaratıcısına isyan etse de, ondan vazgeçmemişti. Onun peşine düşmüş, ondan intikam almak istemişti. Dracula’da güya çağdaş insan bir seçimle karşı karşıyadır: Ya ruhunu yani Tanrı’yı seçecektir ya da ruhsuzluğu yani Şeytan’ı. Dracula bu kararsızlığı yahut seçim anını somutlaştıran, düşünmeye açan bir romandır. Ona yalnızca endişe edebiyatının fantastik bir figürü olarak bakmak eksik olur. Romancımız, ilgi cazip bir figür ve olaylar dizisi ortaya koyarak, okuyucusunun dikkatini çekmekle birlikte, yaşadığı devrin felsefi, sosyolojik, bilimsel tarafını de yansıtmakta ve tartışmaktadır. Dracula romanının, birinci yayımlandığı yıldan bugüne kadar tesirli olmasının sebebi, bu felsefi ve sosyolojik yerinde aranmalıdır.
DRACULA’YA BUGÜNDEN BAKIŞ
Bram Stoker’in tekniğine gelince… Biz 21. yüzyıl okuyucuları için Dracula, çok da şaşkınlığa ve endişeye kapılmadan okunacak bir romandır. Matrix, Yüzüklerin Efendisi, Alacakaranlık Efsanesi, Karanlıklar Ülkesi ve Müstakbel Cürümler üzere kökü Frankenstein ve Dracula üzere romanlara dayanan daha yüzlerce “vampir”, “kurt adam” sineması izlediğimiz için, Bram Storker’ın bir romancı olarak okuyucusuna çektiği numaralardan, yaptığı tasvirlerden çok da etkilenmiyoruz. Lakin olayların sıralanışı, kahramanın anlatımı, karakterlerin tasviri, diyaloglar, hararetlenen tartışmalar, günümüz okuyucusu için, olaylardan daha kıymetli hale geliyor. Bu noktada artık Bram Stoker’ın ustalıkla kullandığı roman tekniğinden fazla kahinliği ve mütefekkirliği ön plana çıkıyor. Ancak şu da bir gerçek, hiçbir sanat yapıtında, niyetle biçimi (özle şekli), bıçakla keser üzere ayıramazsınız. Dracula, anlattığı olaylar ve taşıdığı öngörü ve fikirler kadar teknik açıdan da günümüz romancılığını besleyecek ve etkileyecek seviyededir.
BELGESEL ROMAN TEKNİĞİ
Bram Stoker, “belgesel roman” diyebileceğimiz bir sistemi takip etmiştir Dracula’da. Çabucak gözümüzde canlandıralım, bir belgesel sineması. Orada mektuplar, telgraflar, günlükler, fotoğraflar vardır. Storker da Dracula’da birebir halde günlük, mektup, telgraf ve gazete haberlerini kullanır. Roman boyunca birçok kişinin günlüğünü okuruz onda. Günlük çeşidi, bilindiği üzere romanda hem iç konuşmayı, hem bilinçakışını hem de somut olayları vermesi açısından, eşsizdir. Çağdaş romanda artık günlük denilmeden yazılan günlükleri roman diye okuruz. Günlük inandırıcıdır. Stoker’ın da inandırıcılığa gereksinimi var. Zira 19. yüzyıl insanı için, hiç de inandırıcı olmayan olaylar anlatmaktadır o. Hele bu yüzyılın rasyonalist, pozitivist, septisist ve materyalist istikametleri dikkate alınırsa, Stoker’ın işi çok zordur. O yüzden doküman niteliği taşıyan günlük, mektup ve gazete haberlerine dayandırır romanını. Sonra da aslında, bu tekniği kurgusuna dahil eder. Dracula’nın karakterleri Dr. Seward, Van Helsing, Jonathan Harker, Mina Harker birbirlerinin günlüklerini okuyarak, ortak bir noktada buluşurlar. Onların günlüklerinde anlatılanlara inancı da, öteki günlükleri karşılaştırmaktan geçer. Bilindiği üzere günlük, yalnızca fikir ve olay transferinde değil, atmosfer oluşturmada, his anlatımında ve hatta analizinde de, avantajlı bir cinstir.
Dikkat edildiğinde Stoker bu inanılması, daha doğrusu idrak edilmesi güç durumu (Dracula’nın Londra’ya yerleşmesi ve çağdaş insanı Tanrı-Şeytan ikilemi içinde bırakmasını) anlatmak için şuurlu bir halde karakterlerinin birini avukat (Jonathan), birini beyin profesörü (Van Helsing), birini ruh hastalıkları tabibi (Dr. Seward), birini de lord (Arthur) olarak belirler. Bu da inandırıcılığı güçlendirmek içindir. Bir de sinekleri yakalayıp, örümceklere yediren, sonra da örümcekleri kendisi yiyen, aslında çok entelektüel ve asilzade bir kahramanımız vardır: Renfield. Stoker Tanrı-Şeytan ikilemini daha çok Renfield ve Van Helsing üzerinden yürütür. Van Helsing bir beyin uzmanı olmasına karşın dini inancını kaybetmemiş, kendini Tanrı’ya adayan biridir. Ve suçsuz insanların kanını emen, kendi iktidarını kurmaya çalışan, berbatlığın ta kendisi olarak beliren Dracula’yla İlah ismine savaşır. Renfield’in “Ruh istemiyorum!” isyanı manalıdır. Ne istiyor Renfield? “Yaşam”ı… “Ruhsuz” hayat; yani dünya nimetleri… Bunu Dr. Seward şu halde formüle edecek: “Yolu Hayat’tan değil, Ölüm’den geçecek olan yeni bir varlık çeşidi.” Dracula, oburlarının kanını içer. Onları öldürür. Ölen bireyler günahsız mudur bakmaz. Değerli olan kendi muhtaçlığıdır. Onda vicdan yoktur. Gayesine ulaşmak için bütün gaddarlık ve zulmü yasal görür.
Dracula, 19. yüzyılda Batı merkezli gerçekleştirilen dünya dönüşümünü anlatmaktadır. Frankenstein da öyleydi. Dracula ve Frankenstein yalnızca kötülüğü/şeytanlığı temsil etmezler, onlar ayrıyeten gücün de simgesidirler. Hem ruhsal, hem de maddi. Dracula konttur, çok altını ve banknotu vardır. Münasebetiyle Dracula için, emperyalizm ve kapitalizm diyebiliriz rahatlıkla. Lakin yeterlilik, her ne kadar güçsüz, çelimsiz ve taraftarsız görünse de, her vakit vardır. Ve güzellik bütün çağlarda berbatlığın karşısında direnmiştir. Bu iki roman, biraz da bu dertle yazılmış üzeredir. Evet, Londra’ya Dracula geldi. Ancak İlah da var. Dracula’ya bu yüzden kutsal ekmek ve haçla saldırılır. Onun kazıkla öldürülmesi, Kazıklı Voyvoda özelinde Batı tarihine yapılan göndermedir. Dracula’ya karşı sarımsağın kullanılması, sarımsağın ihtiva ettiği antibiyotik düşünülürse, bilime olan inancın temsilidir.