Semra ÖzenDurak nedir? En kolay tabiriyle bir yere gitmek için durduğumuz, beklediğimiz, nefeslendiğimiz, “göğe” ve natürel ki etrafında kurulan âleme baktığımız bir yerdir. Pekala, edebiyat durakları nedir? Edebiyat durakları için geçmişin hafızası, geleceğin mirası ortasındaki köprü denilebilir mi? O vakit kaç tane edebiyat durağı vardır? Bunların bedeli nedir? Bu duraklar nerelerdedir? Bu soruları merak edenler için yol gösterici, atlas, rehber mahiyetinde bir kitap hazırlamış Turgay Anar. Edebiyat, kültür tarihiyle ilgili çalışmaları olan Anar, Hafıza ve Miras: Fatih’in Edebiyat Durakları kitabıyla okurları daha evvel fark edilmeyen bir seyahate çağırıyor. Geçmişten günümüze gelene kadarki bilhassa Fatih semtindeki edebiyatın mayalandığı, edebiyatçılarla birlikte karılan, edebî manalar kazandırılan yerleri, buralardaki hayatları son derece akıcı bir üslupla anlatıyor, örnekler veriyor ve onları fark etmenin bir kenti gerçek manada yaşamak olduğuna vurgu yapıyor. Fatih Belediyesi Kültür Yayınları’ndan çıkan 336 sayfalık kitap, görsellerle desteklenmesinin yanı sıra edebiyat mahfillerine dair atıflarla güçlü bir içerik sunuyor.
“Dünya içinde bir dünya, âlem içinde bir diğer âlem… Herkes mest, medhûş ve pür cûş-u hurûş…”
Samiha Ayverdi
İstanbul’un Fatih ilçesi de İstanbul içinde bir diğer İstanbul… Ona bir diğer âlem desek yeridir. Hâl böyleyken edebiyatın durakları da Fatih’te sıklaşıyor, çoğalıyor. Neredeyse her mahallesi, sokağı, caddesi, köşesi, konutu, konağı, çeşmesi, çayhanesi, hülasa mimarisi ve tarihiyle başka bir zenginlik taşıyan, vakte meydan okuyan bir öteki âlem oluyor… Birçok kişinin birinci uğrak yeri olan, gezilecek ilçelerin başında gelen Fatih’i ne kadar tanıyoruz? Her adımda karşılaştığımız, durup incelediğimiz hatta önünde fotoğraf çektiğimiz yapıtlar ve yerler hakkında ne biliyoruz? Kesinlikle düşünmüşüzdür, sanki burada kim yaşadı, bu sokakta kimin konutu var, bu yerin müdavimleri kimdi, hangi değerli hususları tartıştı onlar? Veyahut da hangi romana mevzu oldu, hangi şiire ilham verdi bu duraklar? Fatih’in Edebiyat Durakları bunlara ve daha birçok merak edilen soruya doyurucu yanıtlar veriyor.
FATİH İLÇESİ VE YEDİ TEPE
İstanbul için “Yeditepeli” kent tabiri kullanılır. Doruklarıyla ünlü İstanbul kenti için Yahya Kemal, “Bir Öbür Tepeden” başlıklı şiirinde Sana bir doruktan baktım azîz İstanbul! mısrasıyla seslenmesi üzere Anar da, Fatih ilçesinin Edebiyat Duraklarını yedi farklı güzergâhla okura sunar: “Şehzadebaşı-Vezneciler Güzergâhı”, “Beyazıt Meydanı ve Çevresi”, “Aksaray ve Çevresi”, “Süleymaniye-Şehzadebaşı-Vezneciler-Sarıgüzel-Atikali-Yavuz Selim-Draman Güzergâhı”, “Gedikpaşa-Divanyolu-Nuruosmaniye-Mahmutpaşa-Çemberlitaş-Sultanahmet Meydanı Güzergâhı”, “Babıali-Sirkeci-Cibali Güzergâhı”, “Haseki-Kocamustafapaşa-Yedikule Güzergâhı”…
Güzergâhlardaki edebiyat durakları, harita ve fotoğraflarla desteklendiğinden, eser bir kültür-edebiyat atlası üzere de okunabilir… Çalışma; edebiyat duraklarının kurucularını, yer sahiplerini, onların gayelerini, müdavimlerini, hangi yapıta mevzu olduklarını, şu an ayaktalarsa isimlerini, yıkıldıysa yerine yapılan yapıları tek tek işliyor hatta bunların eski ve yeni görsellerini de yan yana getiriyor. Geçmişle geleceği birleştirmek için farklı bir bakış açısıyla dikkatleri üzerine çeken bu duraklar, edebiyatın beslediği damarları görünür kılıyor. Birden fazla yıkılmış yahut doğal afetlerden ziyan görmüş, yok olmuş yapıları, yapıların bir vakitler ne kadar kıymetli yerler olduğunu hatta onlara sinen “edebiyatı” anlatarak hafızaları canlı tutmak isteyen eser, edebî-kültürel mirasa sahip çıkmak isteyenleri daha evvel fark edilmeyen hoşlukları görmeye, buralarda soluklanmaya çağırıyor. Buralardaki esprili anekdotları, müelliflerin hayatlarına dair ince detayları ve hepsinden değerlisi, bir mirasın varlığını bu perspektifle semtin daha evvel yan yana getirilmeyen yerlerini, bir edebi soy-kütüğü üzere tek tek sıralıyor ve bunları irdeliyor. Bu özellikler onu alanındaki taban metinlerden birincisi yapıyor. Daha evvel, İstanbul’un kalbi olan “Suriçi’ndeki” edebiyat yerlerine, Fatih’in edebiyat duraklarına dair bu türlü farklı ve çok-boyutlu bir çalışma okumamıştım. Eminim siz de bu davete kulak vermekte geç kalmazsınız. Hani cansız varlıklar için derler ya lisanı olsa da söylese… Bu kitap, yerlerin lisanı olup geçmişle gelecek ortasındaki duraklarda sizin de sohbete dâhil olmanızı bekliyor.