Fahrettin Öztürk
“İmparatorluk tarihini tümüyle ve enine uzunluğuna inceledim ve kendime mahsus farklı bir bakış açısıyla farklı bir biçimde yine yazdım” diyen Alpay, bu kitapta günümüzde hâlâ zihinleri kurcalayan ‘neden geri kaldık’ sorusuna tarihten yola çıkarak yanıt aradı.
Alpay, bu sorunun karşılığını bulabilmek için Osmanlı İmparatorluğu tarihini tümüyle ve etraflıca inceleyerek yine yazdı. Akademik Osmanlı tarihçiliğinin yüz küsur yıllık birikimini kendi perspektifinden yorumlayarak özlü bir biçimde sunan Alpay, bu kitabın öğrenciler için de daha net anlaşılır kılabileceğini ve tarih öğreticilerine de birtakım kazanımlar sağlayabileceğini belirtiyor.
Yurdakul Alpay, hem bu kitabı yazma fikrinin nasıl oluştuğunu, hem de kitabını kaleme alma sürecini Odatv’ye kıymetlendirdi. ,
“ARADIĞIM YANITI BULAMADIM”
Değerlendirmesine evvel ‘neden geri kaldık’ sorusuyla başlayan Alpay, bu soruya şöyle karşılık verdi:
“Bu soru neredeyse 400 yıllık bir sorudur. Hala de pek çok kimsenin zihnini kurcalamaktadır, çok sayıda farklı görüşler ortaya konulmaktadır ve genel kabul gören bir yanıta ulaşılamamıştır.
Bu soruya ben de gençlik yıllarımdan beri tatmin edici, kapsamlı bir yanıta rastlayamadım. Birinci baskısı 2002 yılında yapılan, Ortadoğu uzmanı Bernard Lewis’in ‘What Went Wrong?’ isimli kitabını bu sorunun karşılığını bulacağım ümidiyle okumuş, ne yazık ki bu kitapta da aradığımı bulamamıştım.”
“CEVAP ARAMAYA DEVAM ETTİM”
Kitabı yazma fikrinin nasıl oluştuğunu anlatan Yurdakul Alpay, şöyle konuştu:
“Çok sayıda farklı karşılıkları olabilen, bu kıymetli ve değerli olduğu kadar baş karıştırıcı soruya yanıt aramayı sürdürdüm. Tatmin edici yanıta rastlayamayınca yanıtı kendim araştırmaya karar verdim. Etraflıca arama ve incelemelerle, peş peşe akla gelen soruların yanıtlarını derinlerde aramalı, geri kalmamızın ana (kök) sebeplerini bulmaya çalışmalıydım. Ortaya çıkabilecek sonuçlar, özgün tekliflerin de yolunu açabilecek, geri kalmışlıktan kurtulma yoluna girmemiz kolaylaşabilecekti.
Böylelikle başladığım çalışmanın eseri olan bu kitap, tümünün künyesi verilmiş olan ikincil kaynaklara, yani şimdiye kadar yapılmış araştırmalara ve onlar üzerindeki değerlendirmelerime dayanıyor.”
‘Neden geri kaldık’ konusuna yaklaşımını anlatan Alpay, “Kolaycı yanıtlar ortaya koymak benim için de kelam konusu olabilirdi” diyerek, “Belki yüzeysel bir araştırma sonucu ortaya konulabilecek birkaç sayfalık bir yazıyla yetinebilirdim. Fakat bu, kimin için ne derecede paha taşırdı? Mevzuyu derinlemesine araştırmalı, olabildiği kadar fazla soruya karşılık aramalı ve bunlara doyurucu karşılıklar ortaya koyabilmeliydim. Osmanlı Devleti’nin temel özelliklerini arayıp bulmak, kuruluşundan itibaren hangi güçlere dayanarak büyüyüp geliştiğini ana çizgileriyle kâğıda dökmek gerekir diye düşündüm” sözlerini kullandı.
Alpay, devamında ise şöyle konuştu,
“Küçük bir uç beyliği ne ve nasıl olmuştu da kısa sayılacak bir müddette bir imparatorluk boyutlarına ulaşabilmişti? Bu gelişmede kıymet taşıyan ögeler nelerdi? Bir aşiret idaresinden gelen bu devletin yöneticileri ne üzere bilgi ve marifetlere sahiptiler? Bu devletin kuruluşu ve yükselişi nasıl bir etraf ya da ortam içinde olmuştu; o çağlarda dış âlemdeki gelişmeler nelerdi? Bunlardan hangilerinin Osmanlı Devleti’ne ne üzere ve nasıl tesirleri olmuştu ya da olacaktı?
Sonrasında ne üzere zafiyetler ortaya çıkmıştı ki, imparatorluğu zayıflatmaya, çöküşe, ya da kaçınılmaz sona götürebilmişti? O koca devlet, sorunları görebilmiş miydi; gördüyse ne kadar isabetli görüşlerdi, önlemleri neler olmuştu? İşte bu nedenle bu çalışmam çok uzun bir vakte yayıldı.
Birinci Dünya Savaşıyla birlikte Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Rus Çarlığı ve Osmanlı İmparatorluğu, üç büyük imparatorluk hayatlarını tamamlamış oldular, dağıldılar. Osmanlı İmparatorluğu’ndan doğan son devlet Türkiye Cumhuriyeti oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin devraldığı miras muhakkak açılardan, varlıklı bir miras sayılamazdı ve imparatorluğun geri kalmışlığını içinde taşıyordu.”
“TARİH YAZIMINDAN BEKLENEN HAYALİMİZDEKİ İMAJA UYGUN YAZMAK DEĞİL”
Kitabı yazma basamağında kimi izlenimleri olduğunu belirten Yurdakul Alpay, izlenimlerini şöyle aktardı:
“Çalışmalar sırasında enteresan ve değerli izlemimim oldu. Toplumsal bir bilim olarak tarih, iradi ve kasıtlı saptırmalara açık olduğu üzere, gayrı iradi ve farkında olunmayan ‘göremezliklerle’ de malul olabilmektedir. Bunu hem Batılı tarihçilerde, hem de kendi tarihçilerimizde gözlemlemekteyiz. Önemli isim yapmış birçok tarihçinin taraflı tabirleri, görmezden gelmeleri, koşullanmalarının tesirindeki yorumlarını görmek, sezmek her vakit mümkün. Ne var ki bu cins durumlar kazanım sağlamıyor. Benzeri açıklamalara muhtaçlık duyanları kısmen rahatlatıyor, o kadar. Lakin tarih yazımından beklenen hayalimizdeki imaja uygun, o imajı destekleyen tarih yazmak değil, zihinlerdeki sorulara hakikat yanıtlar taşıyan sonuçlara ulaşmak. Kendimizi kandırmaktan lakin bu türlü korunmuş oluruz.”
Alpay, çalışma sürecini şöyle anlattı:
“İmparatorluk tarihini tümüyle ve enine uzunluğuna inceledim ve kendime mahsus farklı bir bakış açısıyla farklı bir formda tekrar yazdım. Yazdıklarımın tahlilinden hareketle de ‘neden geri kaldık’ sorusunun karşılığına ulaşmış oldum. Böylelikle de uzun ve zahmetli gayretlerimin sonucuna ulaşmanın memnunluğunu yaşamak nasip oldu. Eski bir deyiş, doğrusu gerçeği yansıtıyor. ‘Bilimin tadı başlangıçta acı gelir fakat sonunda baldan tatlıdır.’
“KEYİFLE OKUNAN BİR BİÇİM OLUŞTURMAYI HEDEFLEDİM”
Kitabının, öbür tarih kitaplarından neden farklı olduğunu, “Bu çeşit kitaplar, doğal olarak genelde akademisyenler tarafından yazılıyor” kelamlarıyla yanıtlayan Alpay, “Akademisyenler de daha çok özgün araştırma sonuçlarını yayınlama gayesi taşıdıkları için bu kitaptaki üzere var olan devasa bilgi birikimini sentezlemeye yönelik mütevazı ancak çok büyük emek gerektiren işlere pek girişmiyorlar. Okuma keyfi de ikinci planda kalabiliyor. Ben burada Osmanlı tarihçiliğinin akademik birikimini özümseyip genel okur için derli toplu ve keyifle okunan bir form oluşturmayı hedefledim. Yıllara yayılmış ağır okuma dönemimin notlarını diğerleri için yararlı olacak bir forma soktum. Buna ek olarak, tüm bu okumalar ışığında ‘neden geri kaldık’ sorusuna kendi özgün karşılığımı geliştirdim ve kitapta anlattım. Böylelikle bir fikir kitabı olarak da okunabilecek bir çalışma oldu” formunda devam etti.
“İMPARATORLUĞUN PANORAMASI”
Kitabının özelliklerinden bahseden Yurdakul Alpay, söylerinde şöyle devam etti:
“Bu kitap Halil İnalcık, Colin Imber, Şevket Pamuk üzere alanın en saygın tarihçilerinin yapıtlarına dayanarak kuruluşundan yıkılışına kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun bir panoramasını çiziyor. Tarihî olayları bir silsile halinde anlatmanın ötesinde, kurumsal ve yapısal boyutu da ele alıyor. Siyaset, idare, memleketler arası bağlantılar, iktisat, toplum, bilim ve hukuk mevzuları ön planda. Kültür ve sanat dünyası bu kitabın sonları dışında kalıyor. O manada ana akım Osmanlı tarihçiliğinin muhakkak başlı çalışma alanlarını kapsıyor diyebiliriz.
Ancak gerek üslubunun akıcılığı, gerek ‘geri kalmışlık muamması’nın kitaba bütünlük veren ana tema olması hasebiyle kapaktan kapağa bir roman tadında okunabilir diye umuyorum. Hatta bir okurum Hıfzı Topuz’un kitaplarına benzetti.
Kitap gençler, özellikle da öğrenciler tarafından müracaat kaynağı olarak kullanılabilir. Elbette kitabın gençlerin tarih sevgisi ile ilgisine katkısı olabilirse ne keyifli bana.”