Ortadoğu tarihinin en büyük trajedilerinden biri olan Kerbela olayının 1342. yıl dönümünde İran tekrar siyahlara büründü ve günlerce süren anma merasimleri başladı.
‘Tasua’ ismi verilen dokuzuncu gün merasimleri ve merasime ismini veren 10. gün, yani Aşura merasimi, ortalarında en kıymetlileri.
”SON İKİ GÜN TEMEL ALINIR”
Tasua ve Aşura günleri, İslam peygamberi Muhammed’in torunu Hüseyin ve ailesinin, Emevi halifesi I. Yezid tarafından katledilmesi sonrası tutulan mateme odaklanır, merasimler de buna nazaran düzenlenir.
Özellikle bu iki gün için haftalar öncesinden hazırlıklar başlar. Ülkenin birçok yerine siyah bayraklar asılır, yüzlerce kazanda aş kaynatılır ve merasim alanları hazırlanır.
Tasua günü; camii ve hüseyniye ismi verilen mescit gibisi dini merkezlerde toplanan halk, ağıt ve sineye vurma eşliğinde yas meblağ. Birçok kentten ve semtten gelen insan toplulukları, sırası ile kendi merasimlerini gerçekleştirir.
Zincirlerle sırtlarını döver, başlarına ve göğüslerine vururlar. Bu etaplarda ülkenin birçok yerinde fiyatsız bir biçimde içecek, pilav, hurma ve tatlı ikramları yapılır.
KERBELA OLAYINI ANLATAN BİR CANLANDIRMA SUNULUR
İran’da her mahalle yahut semt mescidi etrafına bağlı kümeler, ellerine davul, trampet ve zil üzere aletler almak suretiyle sokağa çıkıp cami yahut hüseyniyelerin etrafında toplanır. Siyah matemi, beyaz kefeni simgeler.
Aşura Günü, Kerbela faciasının temsili olarak canlandırıldığı ‘taziye’ (tiyatro) ise şu formda gerçekleştirilir:
İlk olarak “Esirler Kervanı” canlandırılır. Hüseyin’in aile ve akrabalarından sağ kalanlar, Yezid’in askerleri tarafından zincirlenerek develer eşliğinde yürütülürler. Kerbela olayını anlatan bir canlandırma sunulurken, kurulmuş olan çadırlar ateşe verilir. Olayı izleyip ağıt yakan topluluğun üzerine “gülab”, yani gülsuyu serpilir.
Akşam ise “Şam-ı Gariban”, yani “Garipler Gecesi” düzenlenir. İbadethanelerde ve açık yerlerde topluca mumlar yakılır. Emeli ise Kerbela’nın son gecesini anımsatmaktır.
‘EN HOŞ CÜMLELERİMİ TÜRKÇE KURUYORUM’
İranlı Endüstriciler ve İşadamları Derneği (İSİAD) ve Mahan Air’in katkılarıyla gerçekleştirilen İran seyahatimizde, bir taraftan Tasua ve Aşura günlerinde gerçekleştirilen anma merasimlerini izlerken, öbür taraftan da İranlı müellif ve sosyolog Shahzadeh N. İgual ile keyifli bir sohbet gerçekleştirdik.
İgual, düşlerini hala Farsça gördüğünü, fakat en hoş cümlelerini Türkçe kurduğunu belirtti. Batı kaynaklı haberlerden ötürü İran’a yönelik bakış açısının zedelendiğini aktaran İgual, “Bana ‘Evin nerede?’ diye sorduklarında Ethem Efendi Caddesi’nde diyorum. ‘Nerelisin?’ diye sorduklarında ‘İranlıyım’ diyorum. Hala Şems-i Tebrîzî’yi Farsça okurken, kendi zihnimde Türkçeye çevirip ‘ah bir de Türkçesine şunu koyarsam ne hoş olur’ diye düşünüyorum” tabirlerini kullandı.
“İRANLILAR TÜRKLERİ KENDİLERİNE YAKIN BULUYOR”
İki ülke ortasında büyüyen hasretleriyle seyahat yaptığını aktaran İgual, Türkiye ve İran geleneklerinin birbirine benzediğini ve bu iki ülkenin, Doğu’nun en aktif medeniyeti olduklarını söyledi. Bir Doğu bayanı olarak, güneşin doğduğu coğrafyada doğmaktan onur duyduğunu belirten İgual, İran ve Türkiye ortasındaki bağlantıyı aşağıdaki cümlelerle anlattı:
Türkiye Müellifler Sendikası üyesiyim. Nazım Hikmet’i çocukluğumdan beri okuyorum. Aziz Nesin’i, Cemal Süreya, Tomris Uyar okurken bir gün bu muharririn kurucusu ve üyesi olduğu bir sendikanın üyesi olacağım aklıma gelmezdi.
İranlılar Türkleri kendilerine yakın buluyor, seviyor. Türk müelliflerden tarihine kadar. Bunun aksi savunulamaz. Bizim ortak bir geçmişimiz var. Biz anadan başka babadan bir kardeşler üzereyiz. Birbirimizi yok sayabilir miyiz? Gerçek İran’ı lakin İran’ı kendi gözleriyle görenler fark ediyor. Karalama haberlerinin gerçek olmadığını anlamak için beşerler buraya gelmeli.
Ayrıca İran’ı bilgili düşmanlarından öğrenmek lazım. Zira onlar hakikatleri yazıyor, taraftar değiller, tanıyarak yazıyorlar.
“YAŞAMAK ZORUNDAYIZ”
İranlı gençlerin geleneklerine bağlılığı ve dünyayı tanıma istekleriyle ilgili de konuşan İgual, ambargonun ülkeye olan tesirlerinden bahsetti. İranlı gençlerin bilhassa ticaret alanında birçok zorlukla karşılaştığını belirten İgual, yaşanan zahmetleri şu halde lisana getirdi:
İran dünyayı tanıyor. Camlı bir konut düşünün. Siz dışarıyı görüyorsunuz, fakat dışarıdakiler içeriyi göremiyor. Bizi hapsettikleri o cam meskende biz her şeyi görüyoruz. Gençler iş hayatına atılmak istiyor, ticaret yapmak istiyor. Lakin yapamıyor. Ne mal gönderebiliyor, ne para yatırabiliyor. Zira dünya bankacılık sisteminde İran’a yönelik ambargo var. İran da öteki birçok yolla hayatını devam ettiriyor. Yaşamak ve ambargoyu bir halde törpülemek zorundayız.
“KORKMAYIN, GELİN”
Haberi okuyacak olan okuyuculara tavsiyelerde bulunmayı da ihmal etmeyen İgual, İran’ı Türkiye’ye tanıtmak için ortaya koyduğu uğraşlardan bahsetti. İran’ın korkulması gerekmeyen bir yer olduğunu ve her gidenin farklı deneyimlerle geri döndüğünü söyleyen İgual, kelamlarına şu halde son verdi:
Lütfen İran’ı tanımanızı istedikleri üzere tanımayın. Bir ülkenin her şeyi makus olabilir mi? Mümkün mü? İran, binlerce yıllık medeniyeti olan bir toprak. Her şeye karşın ayakta duruyor. Birbirimizi tanımak için oburlarının bunu yapmasını mı bekleyeceğiz?
“BİR GECEDE BİNBİR GECE: BİN ŞEMS, BİR CELALEDDİN” 26 KASIM’DA SAHNEDE!
Ayrıca muharrir Shahzadeh N. İgual, incelikle seçerek çevirilerini yaptığı Celaleddin-i Rumi yapıtlarını Türkçe ve Farsça olarak yorumlarken, sonu bir mateme uzanan sevdayı ustalıkla masallaştırıyor, Şems ve Celaleddin’i eşsiz bir alemin ortasında seyirci ile buluşturuyor.
Celaleddin-i Rumi şiirlerinden oluşan besteleriyle müzisyenler Amir Ashkan (beste/vokal), Siavash Esmaili (tar/setar), Shaghayegh Heshmati (santur), Negar Ezazi (daf), Samaneh Golkar (tonbak), Ahmad Yousefi (piyano), Rahi Rahmani (klasik gitar/neanban), Babak Shaker (kamança), Milad Dodangeh (bas gitar) sanatkara eşlik ediyor; Efe Salim Baydar’ın dans ve sema gösterisi ile seyirci kendini, müzikli, şiirli, danslı bir seyahatin ortasında buluyor. Pers Mitolojisi’nden kesitlerden oluşan masalsı bir anlatı olarak birincisi 2018’de Dada Salon’da, ikincisi Ocak 2022’de Güçlü PSM’de sahnelenen Bir Gecede Binbir Gece, “Bin Şems, bir Celaleddin” özel gösterimi ile birinci sefer Cemal Reşit Rey Konser Salonu’nda 23 Kasım’da sahnelenecek.
“Bir varmış, bir yok olmuş
Bin geceden birinde, bin Şems doğmuş, bir Celaleddin’in yüreğine.
Böyle başlar bu kıssa: Bir kavuşma, bir tanışma, bir terk ediş, bir mevt.
Oysa haykırıyordu Mevlana olmuş Celaleddin:
“Motreba!
Aheste vur!
Taa ruh insin bedene
Tam vururken “Şemseddin” de, bin kere…”
