Mustafa Çevikdoğan
Yavuz Türk, iki şiir kitabı ve bir romanın akabinde artık de hikayeleriyle okur karşısında. Müellifin yedi hikayesinin bir ortaya geldiği ‘Yolluk’, Bağlantı Yayınları tarafından yayımlandı.
Yavuz Türk’le edebiyatın farklı alanlarında eserler vermesinden hikayelerin oluşum sürecine birçok ayrıntıyı konuştuk.
Kitaba dair sorulardan evvel hayati bahislerden bahsetmek istiyorum. Türkiye’nin kriz kurallarında hayatınız nasıl gidiyor? Sizin “modern insanın çıkmazları”na çok fazla takılmadığınızı biliyorum. Bir müellif olarak geçinebiliyor musunuz mesela? Vahim bir yayıncılık kriziyle karşı karşıyayız. Yayınevleri, yayınevi çalışanları, telifle geçinen beşerler çok sıkıntı durumda. Bu kriz “yazarı” nasıl etkiliyor?
Ekonomik kriz bütün dalları etkilediği üzere maalesef yayıncılığı da derinden sarstı. Bu şartlarda butik yayıncılık yapanlar bir yana büyük yayınevleri bile çok güç şartlarda faaliyetine devam edebiliyor. Senin de bildiğin üzere, bir yıl içinde kâğıt fiyatları neredeyse üç katına çıktı. Öte yandan kitap fiyatları tıpkı oranda artış göstermedi. Bu durum da doğal olarak editöründen düzeltmenine, grafikerinden çaycısına kadar tüm yayınevi çalışanlarının maaşlarından, müellif ve mütercim teliflerinden, basılacak kitap sayılarından azaltmalara gidilerek çözülmeye çalışıldı. Aslında berbat olan fiyat oranları daha da berbatlaştı. İşin müelliflik cephesi ise daha dramatik bir hal aldı alışılmış. Bu türlü bir ortamda edebî metin telifiyle geçinmek lakin ütopya olabilir. Kitabın 20 bin bandını geçmesi lazım en azından… Münasebetiyle muharririn, edebî üretimiyle geçinmesi pek mümkün görünmüyor. Bunu en baştan kabul edelim ve eğip başımızı yol yordam yürüyelim.
‘YAZARIN HİKAYE TİPİNE TERFİ ETMEDEN ROMANLA BİR ÖLÇÜ ALIŞTIRMA YAPMASI YERİNDE OLUR’
2020’de birinci romanınız ‘Yüce Lider’e Dair’ yayımlanmıştı. Artık de ‘Yolluk’ ismiyle hikayelerinizi kitaplaştırdınız. Romanı hikayeye geçiş için bir basamak olarak mı görüyorsunuz yoksa?
Edebî tipler içinde hikaye epey rafine özelliklere sahip bir tıp. Belirli istikametlerden daha minimal seviyede ve daha sık dokunması gereken bir yapısı bulunuyor. O nedenle, romanda olduğu üzere “genişten alma” ve romanın müsaade verdiği ölçüde “gevezelik yapma” imkânını muharririn elinden alabiliyor. Güzel bir hikayenin gereksinim duyduğu karakter, olay örgüsü, yer üzere ögeler için daha iktisatlı çalışmak gerekiyor. Hasebiyle hikaye cinsine terfi etmeden önce muharririn romanla bir ölçü alıştırma yapması yerinde olur kanaatindeyim.
Siz de “kitap yazan” müelliflerden mısınız? Oturup bu kere da bir hikaye kitabı yazayım mı diyorsunuz yoksa her bir hikayenin kendi kıssası mi var? Kitaba bir bütün olarak mı bakıyorsunuz yoksa her hikaye müstakil olarak, yazılması gerektiği için mi yazılıyor?
Şiir ve hikaye üzere daha kısa metraj ve modüllü görünüme sahip cinslerin bir kitap cildi altında buluşması, bütünlüklü bir yapı arz etmesi bana cazip geliyor. Bir ortaya gelen metinlerin tema bütünlüğü, aşikâr bir yordamla ilerlemesi ya da birebir kurmaca cihanında geçmesi okuma tecrübesini de kolaylaştırıyor. Öte yandan kendimi buna mecbur hissettiğim de pek söylenemez. Hikaye kitabı özelinde düşündüğümüzde, her bir metin kendi kıssasıyla ortaya çıkmakla birlikte, tema ve kurgu bütünlüğü açısından bir yapının içine oturmaya müsaitse bunu çok sırıtmayacak formda yapmaya çalışıyorum. Lakin kimi vakit birbirini takip eden, iç içe geçmeye meyilli metinlerin ortaya çıktığı da oluyor.
Birbirini tanıyan hikayeler yazmayı seviyorsunuz. Bir hikayedeki karakter sonraki hikayede öteki bir tarafıyla çıkıyor karşımıza. Sizin de dediğiniz üzere, hepsi bağımsız metinler olmaya da devam ediyor bir yandan. Bu cins akraba hikayelerde derin temaslar arayanlar, çok yoruma kaçanlar çok olur. Sizin bunda gayeniz neydi? Kolay bir oyun merakından mı ibaret yoksa gerçek bir karakter atlası mı oluşturuyorsunuz?
Biraz o denli, biraz bu türlü galiba. Hikayeleri bir ortaya getirirken çok üst seviye bir inşa gayreti içinde olmadığım aşikâr. Münasebetiyle metinlerin birbirine kapı açması yahut teyellenmesinde hikayelerin bağımsızlığını zedeleyecek bir yapı kurma derdim olmuyor. Lakin şu var: Hikayelerin birebir kurmaca cihanında geçtiği hissini okura vermek hoşuma gidiyor. Metinlerin içinden okura oltalar atmak, bir hikayenin baş karakterinin sonraki hikayede yan karakter olarak yer alması üzere şeyler metinlerin tesirini güçlendiriyor. Bunun ötesinde şanlı bir hedefim yok. Şayet ki metinler oyun oynamaya müsaitse biraz eğlenmenin ne ziyanı var?
Yolluk, Yavuz Türk, 103 syf., İrtibat Yayıncılık, 2022. ‘EDEBİYATTA ARGO KULLANIMININ AYARINI ÇOK UYGUN YAPMAK LAZIM’
Dil konusuna gelelim. Eski metinlerde sokak lisanının sıkça kullanıldığını görüyoruz. Sokak herkesindi o vakitler. Bugünse küfürleri noktasız görsek de argonun o kulağı okşayan tınısını duyamıyoruz. Kolejli, terbiyeli bir lisan kullanılıyor. Biraz da malum “tetikleme” tasası – evvelden buna otosansür derdik. Sokaktaki, edebiyatı hor görüyor; edebiyatçı, sokaktan korkuyor. Sizin metinlerindeyse gerçek bir argo kullanımı var. İsterseniz sokak ağzı diyelim zira hikayeye argo söz serpiştirmekten fazlasından bahsediyorum. Bu çalışarak öğrenilmiş bir lisan mi yoksa siz de okulu asan çocuklardan mısınız?
Edebiyatta argo kullanımı bıçak sırtı bir durum. Bağlamı içinde kullanılmadığında, yerine tam oturmadığında “yapmacık” görünebilir. Azıcık ayarını kaçırdığında çabucak sırıtabilir. Ben sokak jargonuna bir ölçü yargıcım, doğal süreç içinde edindim bunu. Öbür taraftan çalışarak öğrenilebilir mi, pek emin değilim. O yüzden oranını, kıvamını, ayarını çok uygun yapmak lazım.
Anladığım kadarıyla bizim edebiyatımızda on beş-yirmi yıllık dönemler halinde aşikâr bir üslup yahut dil/yöntem kullanımı kimi cinsleri zapturapt altına alıyor. Bugün örneğin, iç döken, sayıklamalarla dolu, farklı bir gerçeklik düzleminden okura seslenen ve abartılı şiirsel bir söyleyiş kullanan hikayeler çok fazla öne çıkıyor. İşin berbat tarafı okur ya da yeni edebiyat heveslileri de hikaye denildiğinde, şiirden hallice ya da üstlerden bir yerlerden seslenen, gündelik hayatla pek alışverişi olmayan bir metin tahayyül eder oldular. Tahminen gelecekte bir gün sokağı anlatan underground bir edebiyat hâkim hale gelecek, olabilir. Her halükârda âlâ edebiyat yolunu bulur, içindeki çürüğü eler.
“CV” hikayesini okuyunca birçok okur, “TC’ni de verseydin!” diyecektir. Meğer bu hikayenin, metinde anlatıcının pozisyonunu anlamada hayli kıymetli olduğunu düşünüyorum. Çok riskli bir iş. Birine anlattıran sizsiniz. Anlatıcı neyi ne kadar verdiyse CV onun CV’si, muharririn değil. “Rüyada Hamur Görenler”de de değişik bir anlatıcı denemesi var. Tüm hikayelerle birlikte ele alırsak her hikayede gerçek anlatıcıyı, gerçek “ses”i bulduğunuzu düşünüyor musunuz?
Anlatıcı sorunu, romanda da hikayede de üzerine en çok baş yorduğum bahislerden biri. Kurmaca bir metni inşa ederken lisanı, üslubu, olay akışını, atmosferi ve hatta yer kullanımını direkt etkileyen şeyin anlatıcı olduğunu düşünüyorum. Müellif, bence her şeyden önce bir anlatıcı kurgulamalı ve onun üzerine odaklanmalı. Ben yazarken, genelde birinci tekil şahıs anlatıcıyı daha fazla tercih ettiğim için ayrıyeten kıymet atfediyor olabilirim. Lakin genelde karıştırılan şey şu: Üçüncü tekil yahut ilah anlatıcı da olsa, orada bir göz var. Olayların bir kısmını yahut tümünü bize aktaran biri… Bu kişinin muharrir olduğu yanılsamasına kapılmamak gerek. Ben hem romanda hem de ‘Yolluk’taki hikayelerde anlatıcının sesini kendi sesimden ayırmaya ihtimam gösterdim. Bu nedenle anlatıcıların ve anlatım biçimlerinin “şimdilik” gerçek sesi yansıttığını düşünüyorum.
”EDEBİYAT YAPMA TELAŞINDA OLMAYAN’ EDEBİYATI SEVİYORUM’
Öykülerinizde Cemil Kavukçu tesiri kimi vakit apaçık görünüyor, kimi vakit satır ortalarında beliriyor – hatta ithafta… Kavukçu’nun edebiyatında sizi bu kadar etkileyen nedir?
Cemil Kavukçu’da beni en fazla çeken şey atmosfer yaratmaktaki ustalığı ve sahiciliği. Onun özellikle gemicilerle ilgili olan ya da bir kenar mahallede, orta ara rüyayı hatırlatan sahnelerle örülü hikayeleri benim sevdiğim metinleri. Bilhassa ‘Dört Duvar Beş Pencere’, ‘Gemiler de Ağlarmış’ ve ‘Uzak Noktalara Hakikat’ kitaplarına orta ara dönüp bakarım. Yıllardır çok istikrarlı biçimde yazmasına karşın Kavukçu’nun bugün gereğince ilgi görmediğini düşünüyorum. Ancak elbette yalnızca Cemil Kavukçu değil…
Jean-Louis Fournier ve Édouard Levé üzere asıl işi edebiyat olmayan müelliflerin ortaya çıkardığı farklı metinleri de çok zihin açıcı buluyorum. Zira edebiyat yapma telaşı yahut edebiyatın çizdiği hudutlar muharririn bir noktada körleşmesine neden olabiliyor. Daha çok “edebiyat yapma telaşında olmayan” edebiyatı seviyorum.
Büyük muharrirlerin farklı cinslerde yeterli eserler verebildiklerini görüyoruz. Fakat başta nasıl anıldılarsa o denli gidiyor. Melih Cevdet ve Oktay Rifat uygun romancılardır ancak şair olarak anılırlar. Tanpınar da şair olmak isterken romancı olanlardan. Siz şiirle başladınız, iki şiir kitabı çıkardınız. Sonra roman ve artık de hikaye. Seçme talihin olsa hangisi olmak isterdiniz?
Aslında şairliği daha “şık” buluyorum. Oyumu ondan yana kullanırdım. Başkalarına nazaran şairlik, daha doğrusu şair kalmak biraz daha güç ve meşakkatli. Zira şiir, yazan kişinin olgunlaşmasıyla seyrelen ya da kıvamını kaybeden bir özelliğe de sahip: O alanda daima daha uçarı ve serseri bir tutum gerekiyor. İşte bu yüzden şiirdeki slogan “efendimiz acemilik”.
Şiir, hikaye ve roman dışındaki tipler üzerinde çalıştığınızı da biliyoruz. Kimi müellifler çok muhafazakâr olur bu bahislerde. Dikkat dağınıklığı olmuyor mu? Bir hikaye yazarken yarım bırakıp öbür bir cinse geçiyor musunuz mesela?
Sekiz-on belgeyi tıpkı anda çalışabiliyorum. Bunun getirdiği dikkat dağınıklığı bende bir avantaja dönüşmüş olabilir. Birinden sıkıldığımda başkasından devam ediyorum. Lakin sırf bir mühlet… Şayet bir metni tamamlamaya yaklaştıysam ya da metnin tüm çatısını başarılı formda kurmuşsam yalnızca onunla ilgileniyorum. Metinleri belirli bir olgunluğa getirene kadar dağınık gitsem bile, evrak kıvamını bulduktan sonra onu daha yeterli yoğurmak için sırf tek bir metne yoğunlaşıyorum.
Son otuz yılın Türkiye sinemasının tesirini fazlaca görüyorum hikayelerinizde. Sinema da sizin edebiyatınızın kaynaklarından biri mi?
Edebiyat dışında en fazla ilgilendiğim iki sanat kolu sanırım sinema ile tiyatro. Muhakkak dönemlerim oluyor: Mesela bir yıl boyunca ağır formda yalnızca tiyatro oyunu izliyorum. Sonra tiyatroyu tümüyle bir kenara bırakıp yalnızca sinema izlediğim bir vakit geliyor. Bu dönüşümlü olarak bu türlü gidiyor. Sinemada sıradan, gündelik, gerçek ve alaycı lisan cazibeli geliyor. Bu da Zeki Demirkubuz’a getiriyor beni genelde. Son devirlerdeki sinemaları bir kenara, “Masumiyet”, “Kader” ve “Yazgı” bana yetiyor. Onun dışında Reha Erdem’in şiirselliğini, Fatih Akın’ın kimi vakit alaycılığa varan gerçekçiliğini seviyorum.