TUĞÇE UZEL
Pandemi devrinde tahminen de en çok sorgulanan hislerin başında yalnızlık geldi. Yalnızlığı bütün boyutlarıyla yaşadığımız bu süreçte pek çok kişi şu soruyu tahminen de bir sefer daha sordu: Gerçek yalnızlık nedir? Kendimizi neden yalnız hissederiz? Yalnızlığın sonu nerede başlayıp nerede bitiyor?
Yalnızlığı his boyutundan ele alıp felsefi bir çerçevede tartışmaya açan Fay Bound Alberti Yalnızlığın Biyografisi isimli yapıtı işte tam da yalnızlığı sorgulayanların daha dikkatli okuyacağı bir kitap. Bir kültür tarihçisinin kaleme aldığı bu kıymetli eser çağdaş bir his olarak “yalnızlığı” ve onun tarihini ele alan, İngilizce literatürdeki en geniş çaplı inceleme olarak öne çıkıyor. Çağdaş tarih profesörü ve tıp kültürü tarihçisi Fay Bound Alberti, 18. yüzyıldan günümüze dek uzanan periyot içinde yalnızlığı, çağdaş bir his durumu ve günümüzde artık evrenselleşmiş bir olgu olarak niteliyor. Yapıtında de bu “modern duygu”nun ruhsal, sosyolojik ve edebi tezahürlerini akıcı bir lisanla yorumluyor.
TEKLİK PROBLEMLİ BİR DURUM
Yazar öncelikle “teklik” kavramı üzerine düşünmemizi istiyor ve bu kavramın yalnızlığa dönüştüğü çağdaş dünyanın tarifiyle işe koyuluyor. 18. yüzyıla dek, ruhsal ve toplumsal bir tecrübe olarak hayatın içinde yer alan, onun bir modülü olan “tek olma” durumu, 18. yüzyılın sonlarından itibaren yerini yavaş yavaş çağdaş manada bir “yalnızlık”a bırakır. Zira bu yüzyıla kadar literatürde kendine çok az yer bulan “teklik” kavramı ya problemli bir durum, bir hâl olarak görülmekte ya da yalnızca İlah ile bütünleşmek isteyenlerin tercih ettiği bir yol, bir ömür biçimi olarak kıymetlendirilmektedir. Bu tarafıyla o istisnai bir durum ya da tercih olarak algılanmakta ve çağdaş periyoda kadar çok küçük bir azınlık dışında çabucak kimseyi ilgilendirmemektedir. Çağdaş dünyada ise ferdi ve toplumsal bir olgu olarak hayatın bir kesimi olan yalnızlık, çabucak herkesi ilgilendiren, dahası derinden etkileyen bir fenomendir. Alberti’ye nazaran, tıpkı yalnızlık üzere onun tarihi de çağdaş periyoda kadar müstakil olarak ele alınmamış ve ferdî ve toplumsal sonuçları üzerinde gereğince düşünülmemiştir.
HİSSİZLİK YALNIZLIĞI TETİKLER
Peki, bu his evrilerek toplumdan ayrılmanın ve kopuşun bir sembolü ve farklı bir his öbeği olarak çağdaş dünyadaki yerini nasıl almış, günümüzde nasıl bu derece yaygınlaşmıştır? Müellife nazaran yalnızlık, bilhassa 19. yüzyıldan itibaren artık mekânsal açıdan tek olma durumuyla ilişkilendirilemez; tersine, yalnızlık, kalabalıklar içinde, farklı beşerler tarafından çevrelenmiş bir toplumda ya da birebir duygusal yeri paylaşmamanın getirdiği bir olgu olarak da ortaya çıkmaktadır. Hissizlik, mekanik sanayi toplumunun ürettiği ilgi ağları içinde bireylerin birbirinden uzak kalması, güçsüzlük, kendine ve ürettiklerine yabancılaşma üzere hisler; çağdaş yalnızlık hissinin ortaya çıkışında başrolde yer alırlar. Müellif, Dickens’ın romanlarındaki yalnızlıktan, buna ilaveten, Freud ve Jung üzere, 20. yüzyıla damga vurmuş psikolog ve psikiyatrların çalışmalarından örnekler vererek yalnızlığa yönelik incelemesini derinleştirir.
EDEBİ METİNLER VE YALNIZLIK
Yalnızlığın incelemesi kitabın bu kısmından sonra dünyaca tanınan bayanlar ve romanlar üzerinden ilerler. Sylvia Plath’in öz kimlikle, arkadaşının olmamasıyla, kendini tamamlayacak birini ve ruh ikizini arayışıyla başlayan yalnızlık hissini çok yeterli yansıttığı mektuplarını inceler. Uğultulu Zirveler romanındaki aşkı karşılık bulmayan bireyin, ıssız kırlarda başıboş sürüklenmesi gerektiğini düşündüren ıstırap verici imgeden ve bunun çağdaş yalnızlıkla bağından bahseder. Akabinde günümüz dünyasında kendine kitaplarıyla ve sinemalarıyla geniş çaplı yer bulan Alacakaranlık serisini ele alır. Burada da yalnızlığı; tutku, vefat ve çürüme temaları, doğaüstü varlıklar ve vampirler aracılığıyla ele alır. Bella’nın Edward’a duyduğu aşkla insanlığından vazgeçmesi, toplumsal olarak dışlanması ve acımasızlık olarak tabiata yaklaşması üzerinde durur.
Yazara nazaran, yalnızlığı yapıtlarında varoluşsal açıdan ele alan bir öteki müellif da Virginia Woolf’tur. Bu duyguyu elden ayaktan düşmekle, engelli olmakla, zihinsel meselelerle ve hassas olmakla ilişkilendiren muharririn aslında en büyük ilham kaynağı da kendi yalnızlığıdır.
EŞİN VEFATI ETKİLİ
Yalnızlık denince akla gelen bir öteki konu da kişinin eşinin, hayat arkadaşının ölmesidir. Müellif, bu husus üzerine de eğilerek eşi Prens Albert’in ölmesiyle dul kalan Kraliçe Victoria’yı merkeze alır. Kraliçe’nin günlüklerinde kendini yapayalnız ve perişan hissettiği tabirleri üzerinde durur. Kraliçe, eşinin vefatından sonra üç yıl boyunca her gün yalnızlığını günlüğünde paylaşır ve hiç bitemeyen bu yas süreci, onun “Windsor Dulu” olarak anılmasına sebep olur.
Tüm bunların yanı sıra, günümüz dünyasında toplumsal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla giderek artan yabancılaşma ve yalnızlık da kitapta detaylı olarak işlenmektedir. Çağdaş çağın yol açtığı yeni ömür biçimleriyle daima değişen yalnızlık duygusu ve bu hissin tanımı her geçen gün yeni boyutlar kazanmaktadır.
MÜLTECİLER VE YALNIZLIK
Yazara nazaran, günümüzde yalnızlığın anlaşılması için mültecilerin ve evsizlerin de ele alınması, çağdaş dünyanın bu “modern kurbanları”nın içinde bulundukları toplumsal ve ruhsal şartların incelenmesi gerekmektedir. Muharrir, kitabın sonuna hakikat yalnızlığa mahkûm edilen mülteci topluluklarından da bahseder ve bu çağdaş fenomenin siyasal, toplumsal ve ruhsal sebep ve sonuçlarını tahlil etmeye çalışır.
Yalnızlığı çağdaş dünyadaki çeşitli tezahürleriyle ele alan bu eşsiz çalışmada, herkesin kendine yakın bulacağı ve farkında olmasa dahi içten içe paylaşacağız toplumsal ve ruhsal olgu ve durumlara yer verilir. Yalnızlığın Biyografisi, bu hissin tarihinin çabucak tüm taraflarıyla birinci sefer ele alındığı, ruhsal ve sosyolojik bir inceleme özelliği ile öne çıkmaktadır.