Futbol ekonomisti ve T24 muharriri Tuğrul Akşar, eski TFF Lider adayı Erdal Alkış ve akademisyen Prof. Dr. Sebahattin Devecioğlu‘nun imzasıyla yayınlanan “Türk Futbolu Manifestosu“nda Harika Lig’in marka bedelinin 26 yıl öncesine düştüğü hatırlatılarak, Türk futbolunun rekabetçi bir yapıya kavuşmasının en temel tahlilinin ihtilal niteliğinde değişikliklerle olabileceği kaydedildi. Manifestoda, Türkiye Futbol Federasyonu’nun idari ve mali olarak kendisi yenilemesi gerektiğinin altı çizilirken, siyaset ve sporun iç içe girdiği belirtildi.
Tuğrul Akşar, Erdal Alkış ve Prof. Dr. Sebahattin Devecioğlu imzalı “Türk Futbolu Manifestosu” şu biçimde….
Türk Futbolu Manifestosu
Futbol her geçen gün gelişmelere açık olan, profesyonel bir uğraşı, bilimsel bir araştırma konusu, seyredenler açısından heyecan verici bir şov, toplum bilimi açısından tüm dünyada inanılmaz boyutlara ulaşan ticari bir uğraş durumundadır.
Toplumsal gelişmede küçümsenmeyecek bir yere sahip bulunan futbol, sektörel manada da değerli sayılabilecek bir yapı sergilemektedir. Bütün bu gelişmelere rağmen, futbolu herkesin faal olarak iştirakte bulunabildiği bir spor kolu haline getirebilmek için var olan potansiyeli, istikrarlı bir seviyede geliştirip benimsetmek futbol idaresi ile ilgilidir.
Son yıllarda, Türkiye Futbol Federasyonu (TFF)’ nin sorunlu olarak sunmuş olduğu futbol hizmetlerinde, siyasi ve bürokratik egemenlik üzere hallerde kendini gösteren idari tıkanıklıklar dikkat çekmektedir. Münasebetiyle süratli bir değişimin yaşandığı günümüz ortamında futbola iştirakin ve faaliyetlerin ülke seviyesine optimal biçimde sunulmasını sağlayacak yeni bir yapılanmaya gereksinim olduğu sık sık vurgulanmaktadır.
Türk futbolundaki temel problemler
Bugün Türk futbolunun yapısal nitelikli kıymetli meseleleri bulunmaktadır. Bu bağlamda Türk futbolundaki temel sorunları ana başlıklar olarak,
1. Ekonomik,
2. Finansal,
3. Örgütsel,
4. Yönetimsel,
5. Yasal sıkıntılar bulunmaktadır.
Son yirmi yılda, futbolumuz mali büyümesini artırırken, sportif performansta geride kalmıştır. Bunun ana nedeni ise üstte sayılan problemlerdir. Bu periyotta futbolumuzdaki nakdî büyümeyi yönetecek bir idari ve örgütsel yapılanma gerçekleştirilememiştir.
Bunun kaçınılmaz sonucu ise; Türk futbolu, 2000’deki UEFA ve FIFA sıralamasının gerisine düşmüş olmasıdır.
T.F.F.’nin idari yapısının; hür piyasa düzeneklerine ahenk sağlayabilecek rekabet, sürat, kalite ve verimlilik kurallarını yerine getirerek aktiflik kazanacağı; mali yapısındaki aktifliğin ise, finans kaynaklarının futbolla ilgili bütün kurum ve tertipleri kapsayacak formda objektif ve sistemli kullandırılmasına bağlı olduğu ileri sürülebilir.
Özerkliğin “mali açıdan kendi kendini finanse etme” prensibinin sporda profesyonelliği ön plana çıkardığı göz gerisi edilmeyerek; T.F.F.’nin özerk kurumsal yapısının, sporun amatör dokusuna ters olmayan ve günümüz kurallarına uygun çağdaş idare anlayışına kavuşturulması gerekmektedir. Federasyonun özerkliği yalnızca kâğıt üzerinde olmamalı ve kurumsallaşmanın devam etmesi için siyasi otorite federasyonun özerk yapısını desteklemelidir.
Dünya Futbolunun yöneticiler kuruluşu olan F.I.F.A. Futbolda kuralların uygulanması, değiştirilmesi, milletlerarası maçların ve turnuvaların düzenlenmesi konusunda en yetkili organdır. U.E.F.A. ise “Avrupa futbolunun problemlerim incelemek, birlik üyelerinin sportif bağlarını geliştirmek, pekiştirmek ve karşılıklı menfaatlarını korumayı” amaçlamaktadır. Birlik üyeleri ortasında çıkabilecek türlü sorunları ve ihtilafları önlemek, tertipler düzenleyerek, başarılı olanları ödüllendirmek ve bu yolla üyeleri ortasında rekabet ortamı yaratarak, Avrupa futbolunun ilerlemesine katkıda bulunmaktadır.
TFF, dünyadaki gelişim ve değişimlerin gerisinde kaldı
Dünyadaki gelişim ve değişimlerin gerisinde kalan TFF, başarıyı yakalamakta gecikmiş ve öbür tüm kurumların bağımlısı haline gelmiştir. TFF, siyasi çekişmelerden uzak tutulmalı ve hiçbir siyasi parti yahut hükümetin tesiri altında kalmamalıdır.0
TFF, bu çerçevede; dünya futbolunu yakından takip etmelidir. Futbolun zirve idareleri olan FIFA, UEFA’nın çalışmalarının uygulamalarını ve projelerini izlemeli, bu kurumlar ile eşgüdüm içinde çalışmalı, futbolun taban birlikleri ve paydaşları ile birlikte sürdürülebilir idari ve mali bir yapı oluşturmalıdır.
Son periyotlarda, TFF, Dünya ve Avrupa futbolunun finansal gayretleri ve bütçe uygulamalarının gerisinde kalmıştır.
Bu yeni gerçeklikle ve Avrupa futbol sanayisinin 2010’dan bugüne daha büyük globalleşme ve teknolojik yeniliklerle evrildiği gerçeğiyle başa çıkmak için yeni geliştirilmiş finansal tahlillere muhtaçlık duyulmaktadır.
UEFA İcra Komitesi Nisan 2022 toplantısında, yeni UEFA Kulüp Lisanslama ve Finansal Sürdürülebilirlik düzenlemeleri hayata geçirerek, futbol sanayisinin evriminde, futbolun kaçınılmaz finansal tesirlerinin yanı sıra, pandemi, toptan ıslahat ve yeni finansal sürdürülebilirlik düzenlemelere muhtaçlık olduğu vurgulamıştır.
UEFA, kulüplerin bu yeni zorlukların üstesinden gelmelerine yardımcı olacak bu yeni tedbirleri geliştirmek için, Avrupa futbolu genelindeki paydaşlarıyla birlikte çalışarak, yapılacak düzenlemelerin, oyunu korunmasına ve gelecekteki mümkün şoklara hazır olunmasına yardımcı olurken, rasyonel yatırımları teşvik ederek, oyun için sürdürülebilir bir gelecek inşa etmektedir.
Finansal Fair Play, Türkiye’de gereğince anlaşılamadı
UEFA Kulüp Lisanslama ve Finansal Sürdürülebilirlik kapsamındaki yeni düzenlemelerin temel hedefinin finansal sürdürülebilirliği sağlamaktır. Düzenlemeler; ödeme gücü, istikrar ve maliyet denetimi olmak üzere üç temel öge aracılığıyla gerçekleştirilecektir:
Futbolun zirve idareleri FIFA, UEFA üzere kuruluşlar futbolda iktisat idaresi ile ilgili birçok kararları ve uygulamaları hayata geçirmişlerdir. Dünyada futbolun ekonomik gelişimini sürdürmeye yönelik alınan ‘Finansal Fair Play` üzere uygulamalar, Türkiye’de gereğince anlaşılmamış ve uygulamalarda yetersizlikler ve sorunlar devam etmektedir.
Mutlak sportif muvaffakiyet için yapılan sınırsız ve fütursuzca yapılan finansal harcamalar Türk futbolunun en büyük sorunudur.
Türk futbolunun zirve idareleri bu gelişmelerden kendisine hisse çıkararak, gelişen futbol sanayisinde kendisini konumlandıramamış, büyüyen futbol pastasından hisse alamamış tersine iflas etmiştir.
Dört kulübün borcu 17 milyar TL
Kamuoyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) nazaran; Türk futbolunun dört büyükleri olarak nitelendirilen kulüplerin 1 Haziran 2021 ve 28 Şubat 2022’yi kapsayan periyoda dair dokuz aylık bilançolarında, yıllık gelirlerinin en az dört katı kadar borcu bulunmaktadır. Bu kulüpler dokuz ayda 1 milyar 121 milyon lira ziyan etmiştir. Yalnızca bu dört grubun toplam borcu 17 milyar TL’ye ulaşmış durumdadır. Türkiye’ profesyonel faaliyet gösteren 127 kulübün toplam borcunun 30 Milyar TL olduğu bu sayının kur farkı ve faizlerden oluşacak biçimi ile 50 Milyar TL’ ye ulaşacağı tabir edilmektedir.
Türk Futbolunun göz bebeği Üstün Lig’in pahası 2015 yılında 880 milyon Euro olarak açıklanan bedeli, 2016 yılında 508 milyon Euro olmuştur. Muhteşem Lig, 5 yılda %42,3 erirken, son yılların en düşük pahası ortaya çıkmıştır. Muhteşem Ligin yayın hakları geliri, yayıncı kuruluşların bir evvelki ihalede 500 milyon dolara aldığı yayın hakları için teklif 6 yıl içerisinde içinde 2022 yılında 152 milyon dolara düşmüştür.
Süper Lig’in marka pahası 26 yıl öncesine döndü
Bugün, Muhteşem Ligin marka bedeli 450 milyon dolardan, 140 milyon dolara düşerek 26 yıl öncesine dönülmüştür.
Süper Ligin bedelinin erimesiyle birlikte, son yıllarda dört ülke kıymet sıralamasında Türkiye’nin üzerine çıkmıştır. Portekiz 976 milyon Euro ile 6. sıraya yerleşirken, Rusya 910 milyon Euro ile 7. durumda. Hollanda’nın 888 milyon Euro ile 8. sıraya yükseldiği listede, Belçika ise 682 milyon Euro ile 9. sırayı almıştır.
Türk futbol idaresinden sahip olmuş olduğu esnek olmayan hantal yapılardan kaynaklanan sorunlardan ötürü, dünyadaki bilim ve teknolojilerdeki gelişmelere ayak uyduramamıştır. Dünya’daki rakipleri ile rekabet edebilecek seviyesi yakalayamamıştır.
Türk futbolu, uzun yıllar kendi markasını oluşturamamış, ligini, kulüplerini, futbolcularını ihraç edememiş, üretmeden tüketici durumunda kalarak yüksek fiyatlı ithal futbolcu, teknik heyetler transfer ederek ile sonlu gelirleri bol bol harcayarak çökme noktasına getirilmiştir.
Birçok kulüp, dayanak ve gelirlere karşın iflas etti
Devletin, hükümetlerin, belediyelerin takviyeleri olmadan, Türk futbolunun ayakta durması mümkün görünmemektedir. Kulüplerin, devlet dayanaklı TRT yayın gelirleri, talih oyunu ve TFF’nin isim hakkı üzere gelirleri olmazsa, bugün birçok Anadolu kulübü varlığını sürdüremeyecektir. Hatta birçok kulüp bu takviyelere ve resmi gelirlere karşın iflas etmiş ve kapanmıştır.
Son vakitlerde yaşanan TFF’ idaresindeki istifalar ve değişiklikler ile birlikte yayın ihalesindeki belirsizlikler, hakemlik kurumundaki krizler, Profesyonel Liglerdeki, Bölgesel Amatör Liglerdeki statü tartışmaları üzere halının altına süpürülmüş sorunlar yumağı, Türk futbolunu tükenmişlik sonuna getirmiştir.
Bugün geldiğimiz noktada; Türkiye Futbol Federasyon Kanunu’nda 1923 yılından bugüne kadar 7 kez değişiklik yapılmış, 43 Federasyon lideri misyon yapmıştır. 6 bin tescilli futbol kulübün temsil ettiği 300 delegenin Türk Futbolunda lider adayının belirlenmesinden çok yapısal ıslahatlara gereksinim bulunmaktadır.
Dünyada değişen yeni iktisat idare sistemleri ile birlikte, Sanayi 4.0 sürecine giren tüm sistemler, yapısal özelliklerini yenilemektedir. Bu çerçeveden bakıldığında, Türk futbolu dijitalleşmenin gerisinde kalmıştır. TFF, Futbol bilim ve teknolojisi ile tanışmalı; İnovasyon ve Metaverse, Web3.0, uygulamaları ile birlikte, yeni eser ve hizmetler geliştirmeli, katma kıymet yaratmalı, rakipleri ile rekabet etmelidir. TFF kendisi ile birlikte kulüpleri, ligleri yine yapılandırmalıdır.
Türk futbolunun kurtuluşu ve rekabetçi bir yapıya kavuşmasının en temel tahlili yasal düzenlemelerde yapılacak olan ihtilal niteliğindeki değişiklikler olmalıdır. Yalnızca yasal düzenlemelerle problemlerin üzerinden gelinebileceği anlayışı ne yazık ki, günümüz futbol yapılanmasında geçerli bir yaklaşım değildir.
Mevcut statüko meselelerin kaynağı oldu
Futbolumuzun rekabet yetkinliğini yükseltebilecek, Avrupa ve Dünya futbolundan ekonomik, finansal ve sportif olarak hak ettiği hissesi alabilecek bir yapının tesis edilmesi gerekir. Bunun için sıkıntıya uzun vadeli ve stratejik bir anlayış ve yapısal nitelikte yaklaşılması kaçınılmaz bir zorunluluktur.
Bugünü kurtarmaya yönelik palyatif tahlillerden daha çok yarınları kurtaracak bir futbol yapılanması örgütlenmelidir. Bu kapsamda Türk futbolunun rekabet seviyesi ve kalitesini artıracak kapsayıcı kurumlar oluşturulmalı; kalıcı başarıyı getirebilecek sürdürülebilir ve sağlıklı bir mali yapı sağlanmalıdır.
Futbolumuzun üst yapı örgütlenmesi günümüz futbolunun ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Mevcut statüko altmış beş yıldır Türk futboluna muvaffakiyet getirmemiş, bilakis problemlerin kaynağını oluşturmuştur.
Özellikle Avrupa’da son yirmi yılda kulüp futbolu önemli nakdî getiri sağlayan bir alan olurken, TFF bu gelişimi ve değişimi güzel okuyamamış, futbol üst örgütlenmesini buna organize edememiştir.
Futbolumuzun ana gelir kaynağı olan naklen yayın konusunda ne kulüpler birliği ne de TFF sağlıklı ve sürdürülebilir bir yapı tesis edememiş, bu bahiste sahip olduğu misyonunun gereklerini yerine getirememiştir.
Siyaset ve spor iç içe geçti
Futbolumuzun üzerinde siyasetin tesiri her geçen gün daha da artmaktadır. Bilhassa yeni çıkan “Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Yasası” ile bu hususta yürütmeye geniş ve mutlak yetkiler tanınmış; lakin borçlu kulüpler bu yasaya karşı problemlerinin tahlillerine yönelik bir tesir ortaya koyamamışlardır.
FIFA’nın UEFA’nın almış olduğu kararlara mahsus, kulüplerin profesyonel kısımları ticari ve finansal olarak yine yapılanması gerekmektedir. Futbolda iktisat idaresine geçirilerek yükselen futbol gelirleri pastasından hisse alabilecek sistematik yapılar oluşturmak gerekmektedir.
TFF, idari ve mali olarak kendisini yenilemeli, yasal düzenlemeler, teşkilatlanma ve tertip yapısı tekrar düzenlenmelidir.
Yıllardır tarihe damga vurmuş güzide kulüplerimizi kendi PR ve şahsi menfaatleri için kullanarak gayesinden saptırılmasına göz yumulmuştur. Hasebiyle özerk yapının verdiği destekten faydalanarak “sözüm ona” muvaffakiyet için hesapsız transferler, harcamalar ile yalnızca kulüplerimiz değil ülke gençliği ve iktisadına ziyan verilmiştir.
Aynı vakitte sıkıntıların tahliline katkı sağlamak yerine tahlil için politikleri devreye sokanlar ile siyasalların spora müdahalesine itiraz edenler daima tıpkı şahıslar olmuştur. Bu da maalesef içeride kısır döngü oluşturarak taraftar baskısına neden olmuştur. Bütün bunlar bu tertibi maalesef destekleyen en değerli etken olmuştur.
Bugün artık, Türk futbolu tarihte hiçbir yerde olmayacak kadar siyasetle iç içe girmiş durumdadır. Bunun kısa vakitte çıkabilme ihtimali de çok zayıftır.
Türk futbolu yenidünya futbol sistemine uygun olarak yine yapılanmalıdır. Türk futbolunu dünya markası yapmak için gerekli tedbirler ve önlemler alınmalıdır.
Türk futbolunun kurtuluşu dünyadaki gelişmelere ahenk sağlayacak, objektif kriterlere dayalı, hesap verebilir, sürdürülebilir futbol ekosisteminin hayata geçirilmesi ile mümkün olacaktır.
TFF, Türkiye’nin Federasyonu olmalıdır, futbol sevgisinin tohumlarını Anadolu’ya ekerek futbolu tekrar yeşertmelidir.
Türk futbolunun temel sorunları
Özetle;
Türk futbolunun temel sıkıntıları olarak:
– Kurumsal İdare Yetersizliğini,
– Yanlış Şirketleşme ve Halka arzın yarattığı sıkıntıları,
-Örgütlenme Sorunlarını
– Devletin Futbola sponsorluğunun artarak devam etmesinin neden olduğu meseleleri,
– Denetimsiz Transfer Harcamalarını,
– Ölçüsüz Fiyat, maaş ve prim İşçi Harcamalarının astronomik artışı,
– Kulüplerin Artan Borçlarını,
– Ekonomik konjonktürün olumsuz tesiriyle artan finansman maliyetlerini,
– Faaliyetlerinden kar yaratamayan kulüplerin giderek artan ziyanları sonucu, öz kaynaklarını yitirdiklerini,
-Futbol yayınlarındaki gelir düşüşlerini,
– Finansal sıkıntıların giderek derinleştiğini,
Hep birlikte görüyoruz.
Türk futbol pastası süratle büyürken, bu geliri sevk ve yönetim edecek yönetimsel yapıyı gerçekleştiremedik. Bu nedenle Türk futbolunun temel sorunu bir üst yapı sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türk futbolu sahip olduğu potansiyelleri itibariyle Avrupa futbolunda hak ettiği yere gelebilir. Kâfi ki, bu potansiyeli harekete geçirebilecek yönetimsel ve organizasyonel yapıları; rekabeti ve kaliteyi sağlayacak, sürdürülebilir ve sağlıklı bir mali yapıyı oluşturacak kapsayıcı kurumları inşa etmeliyiz. Toplum ve kültür olarak bunu yapabilecek yetkinliklere sahibiz.
Kamuoyuna hürmetlerimizle. Haziran 2022
Tuğrul Akşar, Futbol Ekonomisti
Erdal Alkış, Eski TFF Lider Adayı
Prof. Dr. Sebahattin Devecioğlu, Akademisyen