Yakınlarınıza borç vermek ilişkinizi bozar mı?

Getty Images

Pek çoğumuz kirasını ödemekte zorlanan yahut diğer bir muhtaçlığı olan bir akrabamıza ya da arkadaşımıza para vermişizdir. Fakat sevdiklerine borç vermek bazen dertli durumlar yaratabiliyor.

Özellikle de tıpkı kişi her ay kirasını ödemenizi bekliyor, ya da onu sıkıntı durumdan kurtardığınız halde borcunu ödemekten hiç kelam etmiyorsa.

Zor devirlerde yardım için akraba ya da dostlarının kapısını çalan çok. ABD Merkez Bankası’nın bir araştırmasında, “hemen ödeyemeyeceğiniz 400 dolarlık bir masraf çıkarsa ne yaparsınız” sorusuna verilen yanıtlar ortasında ikinci sırada aileden yahut arkadaşlardan ödünç almak çıktı.

İlk tercih ise parayı kredi kartı ile ödemekti.

Genelde borç verdiğimiz bireyler yakınlarımız olduğu halde, içine para giren münasebetler zorlaşabiliyor.

Uzmanlara nazaran, paradan konuşmak toplumsal tabularla çeliştiği üzere, bir münasebetteki güç istikrarını de değiştiriyor ve her iki tarafın da, utanç ve öfke üzere hislere kapılmasına neden olabiliyor.

Böyle bir durumdan kurtulmak güç olabilir, lakin fikirlerinizi ve beklentilerinizi açıkça söz etmek, güç gününde bir dosta yardım ederken problemli durumlardan kaçınmanızı sağlayabilir.

İLİŞKİLERİ DEĞİŞTİREN BİR TABU

ABD’nin Pensilvanya eyaletinde psikolog ve mali mevzularda terapist olan Maggie Baker, “Para pek çokları için hala rahatça konuşulamayacak mahrem bir konu” diyor.

Baker, insanların sık sık paradan kelam edebildiklerini, fakat kimsenin birbirine mali durumunu soramadığını belirtiyor. Bir diğer deyişle, ne kadar paranız olduğu, ya da olmadığı sohbet konusu olmuyor.

Wisconsin Üniversitesi’ndeki Mali Güvenlik Merkezi’nin Yöneticisi Profesör J. Michael Collins, paranın konuşulması tabu olan bir mevzu olduğunu söylüyor. Bu tabu, bağlantıları karmaşık hale getiriyor.

“Bankaya gidip kredi alsam, geri ödeyip ödeyemeyeceğimi bilirler. Ona nazaran bir mukavele yapılır, o mukavelede ödemezsem neler olacağı muharrir: maaşımı haczederler ya da arabamı geri alırlar. Eşe dosta borç verdiğinizde bunların hiçbiri olmaz” diyor Collins.

Sorun, akraba ve dostlara borç verdiğinizde, aranızda sağlam bir mutabakat olmaması, ardını takip edememeniz ve karşınızdakini sorumlu tutamamanız.

Birine borç vermek, ilginizin biçimini de büsbütün değiştiriyor.

Psikolog Maggie Baker, “Farkında olsalar da olmasalar da kendilerini size borçlu hissederler ve ansızın, güç sizin elinize geçer” diyor.

Bu da, bağlantıdaki rolünüzü değiştiriyor. Nebraska’daki Creighton Üniversitesi’nde doçent ve mali bahislerde uzman psikolog olan Brad Klontz, “Sadece bir dost yahut akraba olmaktan çıkar, kredi veren bir memur haline gelirsiniz” diyor.

Parayı veren kişi için ayrıyeten büyük bir belirsizlik kelam konusu. Zira birine ne kadar yakın olursanız olun, para konusundaki huylarını bilmeyebilirsiniz.

Gerçekten de uzmanlar, birden fazla vakit borçların ödenmediğini söylüyorlar. Maggie Baker, her 10 seferden 9’unda dertte olan kişinin borcunu ödemediğini belirtiyor.

Brad Klontz da bu görüşe katılıyor ve paranızı geri almama ihtimalini başından kabul etmeniz gerektiğini vurguluyor.

Klontz, “Genelde borç alan kişi, size değil, öbür faturalarını ödemeye ve masraflarını kapatmaya öncelik veriyor. Ondan sonra bile, bir şey demezseniz, mali açıdan çok rahat olduğunuzu ve parayı geri almazsanız umurunuzda olmayacağını varsayıyorlar” diyor.

“Sonra genelde sizden kaçmaya başlıyorlar, siz de güceniyorsunuz. Kullanıldığınızı, size hürmet gösterilmediğini düşünmeye başlıyorsunuz” diye de ekliyor:

“Çok kıymetli bir karar bu. Zira borç verirseniz, bağınız bozulabilir. Borç vermezseniz de o denli. Size kızabilir, güç günlerinde yanlarında olmadığınızı düşünebilirler.”

Getty Images

PLANLAMA NEDEN KIYMETLİ?

Uzmanlar açık ve net bir geri ödeme planı olmadan bu türlü bir duruma girerseniz, geri tepme ihtimalinin yüksek olduğu görüşünde. Klontz, “bu tam da, kırgınlık yaratmanın yolu” diyor.

Tabii ortada sırada yemek yahut içki parasını ödeyerek bir arkadaşınıza ya da akrabanıza yardımcı olmaya çalışmak, muhakkak bir ölçü borç vermekten farklı. Arkadaşların birbirini kollaması aslında olağan. Lakin bu bir beklenti haline gelirse o vakit sorun oluyor.

Collins’e nazaran, “işte o vakit büsbütün açık konuşmanız gerekiyor”:

“En başından ‘Seninle dışarı çıkmaya mutlu olurum, fakat bu sefer senin hesabını ödemeyeceğim’ demelisiniz.”

Baker da, daha büyük ölçülerdeki borçlar için en kıymetli şeyin, kendinize bu bahiste vakit tanımak, eşinize, ailenize, yahut mali hususlardaki kararlarınızı ortak aldığınız bireylere danışmak olduğunu söylüyor.

Profesör Collins, borç verdiğiniz şahısla aranızda yazılı bir mutabakat olmasa bile, son ödeme tarihi muhakkak olan bir ödeme planı yapmanızı tavsiye ediyor.

Örneğin diyelim ki birinin kirasının yarısı olan 500 doları siz veriyorsanız, “Maaşını ayın 15’inde alıyorsun, ayın 17’sinde 500 doları iade etmeye ne dersin? Ya da 250 dolarlık iki taksit yapmak istersen, ayın 15’inde birinci taksiti, 30’unda da ikinci taksiti ödeyebilirsin” diyebilirsiniz.

Collins, “İşte bu kadar kesin konuşun” diyor.

Baker da, “Bu kimilerine çok katı görünebilir, ancak ben olsam bir mukavele imzalatırım” diyor:

“Mümkün olduğu kadar net şartlar koyun, hatta eş-dost indirimi yaparak, banka kadar olmasa da, borcu faiziyle geri alma konusunu değerlendirin. Bunlardan tümüyle kaçınmak isterseniz de bir bankaya gitmek daha düzgün olabilir.”

“Onlara uygunca düşünme fırsatı tanıyın: Gerçekten bu parayı sizden mi almak istiyorlar, yoksa hiçbir şeyin şahsî olmadığı ve alakanızı tehlikeye atmayacağı bir bankaya gitmeleri daha mı düzgün?”

Aranızdaki bağlantı nasıl olursa olsun, arkadaşınız geçmişte para konusunda sıkıntılı davranışlar sergilemişse, uzak durun.

Klontz, mali açıdan sağduyulu değillerse ve parayı daima yanlış kullanıyorlarsa, yapacağınız yardımın onlara yarardan çok ziyan verebileceğini söylüyor.

GENEL KURALLAR YOK

Uzmanlar her şeye karşın, genelleme yapılamayacağını vurguluyor. Herkesle münasebetimiz farklı olduğu üzere, onların içinde bulundukları şartlar da farklı. Borçların birden fazla geri ödenmese de bazen en doğrusu bunu borç olarak değil, armağan üzere düşünmek.

Psikolog Maggie Baker, olağanda sorumlu davranan ve bir işi olan bir kişinin başına apansız bir felaket gelirse, örneğin acil bir hastalık ortaya çıkar, meskeni yanar yahut gibisi bir şey olur da dayanağa gereksinim duyarsa, “geri ödemesini beklemeden parayı veririm” diyor.

Doğrusu güç vakitleri atlatmamıza yardımcı olan da aslında toplumsal etrafımız, arkadaşlarımız, ailemiz, komşularımız, dini takviye gruplarımız ve iş arkadaşlarımız. Collins, “hepimiz bu ağlar sayesinde ayakta duruyoruz” diyor. Lakin beklentileri açıkça konuşmak gerekiyor.

En başından isteklerinizi ortaya koyar, para vermeyi isteyip istemediğinizi, parayı ne vakit ve nasıl geri alacağınızı söylerseniz, sahiden de alakanızı bozmadan arkadaşınıza yardım edebilirsiniz.

Collins “Yakın bir alakanın içine para girerse dürüst olun. Para konuşmama tabusunu aşmanız gerek” diyor.