Bahar Göçer*
Derler ki “Bilim insanı da olsanız, sanatçı da olsanız bulunduğunuz toplumdan fakat birkaç adım önde yürüyebilir, üretken olabilirsiniz”. Yani, bulunduğumuz toplumdan bağımsız değişip dönüşemeyiz. Hayat birlikte öğrenip birlikte deneyimlediğimiz bir yol. Bulunduğumuz etraftan bağımsız, farklı şeyler üretip farklı şeyler yaratamıyoruz. Tabir yerindeyse tıpkı hamurdan yoğruluyoruz. Zira geride kalanlar, görünmez bir el ile yürümeye çalışanların elbiselerinden çekiştirip durduruyor. Münasebetiyle yaşadığımız hiçbir şey ülkeden ve ülkenin durumundan bağımsız ve farklı olamıyor. İstesek de istemesek de paralel yollarda yürüyoruz.
Ülkede öylesine durumlar yaşanıyor ki mantıktan, bilimden, 21.yy akıl süzgecinden uzak. Bahsin uzmanı olmasak da kolay mantığımızla yaşanılan bir sürü olayın olağandan uzak olduğunun farkındayız. Daima lütfen liyakat demekten kendimizi alıkoyamıyoruz. Yanlış giden bir sürü şey var. Az akademik eğitim almış, biraz durumu deneyimlemiş beşerler olayı mantıklı bir noktaya vardıracak biliyoruz. Zati uzaya gitmek, çok değişik bir sanat yapıtı yaratmak üzere uçuk fikirler hayal etmiyoruz. İsteğimiz temel, kolay durumları olması gerektiği üzere, gündelik hayatın içinde çözümlemek ve istikrarda tutmak.
İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞ SIHHATİ UZMANLIĞI
Bizler iş güvenliği uzmanı olarak inşaatlara gidiyoruz. İş güvenliği uzmanları, ya mühendistir yahut 2 yıl iş güvenliği okumuş denetçilerdir. Mühendis olanlar, genelde işin hem mühendisliğini hem de iş güvenliğini deneyimlemiş kendi içinde teknik insanlardır. İnşaat özel bir alandır ve inşaata özel iş güvenliği önlemlerinin alınması için kâfi donanım ve bilgiye sahip olunması gerekir. Bu bilgiler ışığında inşaatlarda gerekli düzenlemelerin yapılması için taleplerde bulunulur. İş güvenliği uzmanlarının muhatabı patronlardır. 6331 nolu İş Güvenliği ve İş Sıhhati Yasası gereği bizler kimseye bağlı değiliz ancak fiyatımızı patrondan alıyoruz. İnşaatlarda patronların birden fazla mühendis değil, mimar değil, inşaat teknikeri bile değildir. Hatta ortalarında ilkokul mezunları vardır. Bir insanın hangi okulu bitirdiği hiç değerli değildir lakin birtakım durumlarda bitirmediği okul değerlidir. Mühendislik eğitimi almak ya da teknik insan olmak, inşaatta iş yapmak ve akıl yürütmek için gereklidir. Ayrıyeten okuduğunuz okul ve yaptığınız meslek, aldığınız kararları ve bakış açınızı belirler.
İş güvenliği bahisleri hesap gerektirmeyen, görsel olarak çözümlenebilen, yasa ve yönetmelikleri okuyarak anlayabileceğimiz hususlardır. 2 yıl okumakla bu bilgilere ulaşmak mümkün olabilir lakin inşaat yapacaksanız 4 yıllık mühendislik fakültesini bitirmek gerekir. Zira üniversitede size statik hesap öğretirler, direnç öğrenirsiniz, materyal dersleriniz vardır. Bugünkü mühendislik eğitimlerini bilmiyorum lakin eski periyot açılmış üniversitelerde hiç de kötü olmayan mühendislerin yetiştiği biliniyor. Üniversite bittiğinde hiçbir şey bilmediğini sanan fakat deneyimledikçe ne çok şey öğrendiğini fark eden, mühendisliği baş olarak yaşayan ve içselleştiren beşerler bunlar.
MÜHENDİS, MİMAR PLANLIYOR, KARARI MÜTEAHHİT VERİYOR
Bu mühendisler nedense memlekette, müteahhit olamadılar, hala da olamıyorlar. Müteahhitler, parası olan, bir biçimde rantı eline geçirmiş insanlardan oluşuyor. Mühendisler müteahhitlerin buyruk komuta zinciri altında çalışıyor. Hasebiyle işler yapılırken, mühendisin yaptığı direnç hesabı bir kenara atılıyor, müteahhit kullanılacak çelik kalınlığı ve ölçüsüne karar veriyor. Müteahhit kararıyla beton kalınlık ve özellikleri belirleniyor. Mimarın ölçe biçe tasarladığı, düzenlediği proje bile müteahhittin işine geldiği üzere değiştiriliyor. Temelde amaç, az materyal kullanarak az para harcamak. Ben demiyorum, bir mühendis asla çalmaz. Mühendis de müteahhit olunca çalabilir. E onun da tahlili var. Bırakın İnşaatları mühendis ve mimarlar yapsın, sonrada yapı kontrol ve kontrolör mühendisleri denetlesin. Kontrolörler, mühendis meslektaşlarının yaptığı hesapları denetim etsin, şantiyede uygulamasını denetlesin. Bir kere daha liyakat işini yapsın. Başta da anlatmaya çalıştığım üzere ülkenin birçok yerinde birçok şey tıpkı mantıkla işliyor. Tıpkı Tübitak’ın başına bilim insanı getirilmediği üzere şantiyelerin de başına mühendisler gelemiyor.
Üzüm üzüme baka baka daima birlikte kararıyoruz ve işin kolayına kaçıyoruz. Aslında üretimsiz sıkıcı bir çalışma hayatının içindeyiz. Bol ölçüde kâğıt kürek işi yapıyoruz. Alanda yapmadığımız her işin evrakını düzenleyip üstüne imzalar atıp, gerekli mercilerde kullanıyoruz. Aziz Nesin öykülerini gerçek hayatta yaşamaya başladık. Kıssa okurken kahkaha attığımız, bazen de yok artık saçmalama dediğimiz haller, gelip bizim hatta ülkenin başına musallat oluyor. Her şeyin evrakı kusursuz biçimde yapılıyor fakat uygulama tam aykırısı işliyor. Bir psikolog şöyle demişti; “Hiç onaylamadığınız davranışı çok düşünürseniz, bir müddet sonra olağanlaştırmaya başlarsınız”. Derinizin üzerinde gezmesine müsaade verirseniz, derinizin içine de yavaş yavaş nüfus eder. Evvelce bu türlü değildi. Uygulamada ne yapılırsa evraklar onun karşılığı olarak hazırlanırdı. Artık evrak ve uygulama birbiri ile örtüşmüyor. Hatta uygulamada eksik kalan neler varsa evrak yapılarak kapatılmaya çalışılıyor.
YASALAR UYGULANSA YIKIM BU KADAR OLMAZ
Uygulanmasa da işe fayda yasalar var. Birçok yapılacak işler o maddelerle belirlenmiş durumda. Yasaya da gerek yok. Bir işi yaparken evvel planlar yapılır, projelendirilir, çizilir, hesaplanır, sonra deneyim sahibi beşerler tarafından uygulanır ve ortaya somut bir durum çıkar. Sonrasında üretim yaparken de kontroller sistemli olarak sürdürülür. Kontrolün emeli projeye uygunluk ve mantığa uygunluktur. Dünyanın her yerinde uygulama ve üretim bu usullerle çalışır.
Bizde işlerin bu türlü yürümediği ortada. Çünkü az biraz bütün dünyanın kabul ettiği teknikleri kullansaydık, bu kadar mesken yıkılmazdı. Daima haber takip eden bir beşerim ve zelzele nedeniyle bu kadar konutun yıkıldığını ve bu kadar insanın öldüğünü duyduğum bir ülke daha hatırlamıyorum. Ne acı ki birçok olay üzere sarsıntıdan ölen insan sayısı konusunda da dünyada birincilerde olma ihtimalimiz yüksek. İş güvenliği zafiyeti konusunda Avrupa birincisi olduğumuzu biliyorum, muhtemelen zelzele faciasında da hayatını kaybeden insan sayısı konusunda dünyada birinci sıralardayız.
DEPREM YASASI
1999 Sarsıntısından sonra, bu ülkede “Deprem Yasası” çıktı. Bu maddeden sonra yapılan bütün binaların yasanın belirlediği kriterlerde yapılması gerekirdi. Çıkan maddeyi uygulamak bir zorunluluktu, doğal olarak yapılan işler yasaya uygun yapılmalıydı. Zira yasaya uygun yapılmaz ise o yasanın belirlediği kriterlerde ceza alınması gerekirdi. En azından bu cezaların bile caydırıcılığı ve korkutuculuğu olmalıydı. Lakin hiç o denli olmuyor. Hele sonunda vefat varsa, bilerek ve para için adam öldürmenin cezası çok ağır olması gerekirken hiç de o denli olmuyor. Yani Türkiye dışındaki ülkelerde yaptırımlar uygulanırken, bizde işler o denli yürümüyor.
Her şey para ile alınıp satılıyor. İnşaatları Yapı Kontrol şirketleri denetliyor. Yapı kontrol şirketlerinin parasını, denetlediği şantiyenin müteahhidi ödüyor. İş güvenliğinde de durum birebir, iş güvenliği kontrolü yaptığımız iş yerinin parasını, patron ödüyor. Sizce denetleyen, parayı verenden bağımsız olarak sürece müdahil olabilir mi? Her şey para ile satılırken inşaatları denetleyen kurumlar da para karşılığı, uygunluk müsaadeleri ve uygunluk raporları veriyor. Dere yataklarına basitçe mesken kurulabiliyor. Sarsıntı fay sınırlarına kamu binaları yapılabiliyor. Hatta haritada fay çizgisi yeri bile değişebiliyor. Yeri sağlam olmayan bölgelerde çok katlı binalara müsaade verilebiliyor. Para karşılığı mümkün bunlar. Japonya’da da taban sağlam değil lakin onlar düzgün taban etüdü yapıp, binanın bütün hesaplarını bu tabana nazaran yaptıkları için bizim üzere facia yaşamıyorlar. Zelzelede yapacağı salınıma nazaran gereç seçiyorlar. Maalesef dünyadaki büyük kentlerin imgesini örnek alıp, iç dinamiklerini incelemiyoruz.
MESLEKİ YETERLİLİK KURUMU
Bizim inşaat ustalarımızı yurt dışındaki kuruluşlar ve Avrupa usta olarak kabul etmiyordu. Bunun için Mesleksel Yeterlilik Kurumu (MYK) yasası çıkarıldı. İnşaat ile ilgili alanda çalışacak bütün personellerin bu MYK dokümanına sahip olması koşulu koşuldu. Başlarda MYK evrakı Avrupa’dan gelen fon ile desteklendi. Çalışanlar imtihana sokuldu ve 5 yıllık Avrupa’da da geçerli evrak sahibi oldular. Çalışanlarımız, teknik liseden mezun olsalardı ya da iki yıllık yüksek okullardan mezun olsalardı bu MYK’ya gereksinimimiz olmayacaktı. Ülke olarak teknik liseleri gerekli statüye sokmayı başaramadık. O okullardan yetişen beşerler, bu ülkenin muhtaçlığı olan usta ve teknik eleman açığını çok kolay kolay karşılayabilirdi. Lakin şu devirde teknik liselerden mezun olan çocuklar teknik işler yapmıyor. Sonuç olarak, bizim ustalarımız okul okuyamamış, şartları olmamış, ona karşın de hayli yetenekli ve çalışkan insanlardan oluşmaktadır. Lakin ne olursa olsun, insan teknik liseden yetişmiş ustaların olduğu şantiyeler görmek istiyor. En büyük handikaplardan biri de ustaların bir evvelki ustasından ne öğrenmişse onu uyguluyor olmaları. Küçük inşaatların hiçbirinde inşaat mühendisi olmadığı için, işin ilerleyişi bu ustalarımızın inisiyatiflerine kalıyor. Binalarda iş güvenliği için dolaşırken bazen irkiliyorum “acaba hesaplara uygun mu döküldü beton? demir ölçüsü kâfi mi? kolon gereğince sağlam mı? ve şu an burada gezerken inançta miyim?” diye.
İş güvenliği uzmanlarına “Acil Durum Planı”[1] yaptırılır. Bu yasal bir mevzuattır. Bildiğim kadarıyla bizim her işyerine yaptığımız bu Acil Durum Planından ülkelerde ve kentlerde de olması gerekiyor. Acil durumlarda bu planlar uygulamaya alınır. Bizim planlarda sarsıntı, yangın, sel vd. acil durumlar için kimin ne yapacağı, nasıl tahliye olacağı, nasıl yangın söndürüleceği, lojistik, toplanma alanları, kullanılacak ekipmanlar, ekipman yerleri belirtilmiştir. Her yıl tatbikat yapılarak bu süreçler yeterlice öğretilip, uygulanır. Sahiden de acil durumlarda bu tatbikatlar işe fayda. Tıpkı durumun ülke genelinde uygulanması da beklenir. Zati maddeyi çıkaran Çalışma Bakanlığı ve devletin kendisi olduğundan bu uygulamaları ülkeye uydurmak konusunda zorlanmayacaklardır.
BİNA RANT İÇİN DEĞİL YAŞAMAK İÇİNDİR
Bizim mühendis olmayan müteahhitlere gereksinimimiz yok. Bina yapanlar inşaat mühendisleri ve mimarlar olmalı. Hatta bina yapma işi rant için olmamalı. Kontrollere lokal idareler dahil olmalı ve uygun olmayan hallere onay verilmemeli ve onları denetleyen de diğer yapılar olmalı. Uygulamada teknik olarak daha ağır cezalar içeren yasalar yürürlüğe girmeli. Sokak, mahalle, ilçe, kent ve ülke acil durum planları yapılmalıdır. Bir de ülke olarak vicdanlı beşerler yetiştirilmelidir.
Bu yaşadığımız sıkıntı günlerde bizi ayakta tutan sanırım tek hoş şey dayanışma ruhumuz. Epey aksiliğe karşın bu ruhu genişletip, burada yazan bütün aksilikleri kolay kolay bertaraf edebileceğimizi biliyorum. Çünkü gerçek insanların elinde yanlışsız uygulamalarla bu meseleleri çözmek hiç de sıkıntı değil. İstersek aksiliklerin hepsini olumluya çevirir ve bir daha böylesi acılar yaşamayız.
Yaraların süratle sarılması dileğiyle
[1] İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik/ÇSGB
*A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı