Türkiye’de son günlerde ‘aedes albopictus’ çeşidi sivrisineklerin yaygın olarak görülmesi, zika virüsünün yayılabileceği savlarını da beraberinde getirdi. Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Bülent Alten, Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden Dr. Necla Birgül ve İstanbul Büyük Kent Belediyesi Sıhhat Dairesi Bakanı Öğretim Üyesi Dr. Lider Yüksel Eryiğit, sivrisineklerle ilgili argümanları Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
‘YENİ GİRMEDİLER’
Prof. Bülent Alten Prof. Bülent Alten, aedes albopictus çeşidinde artış yaşanmadığını fakat yayılımın süratli olduğunu ve bu çeşidin ülkemizde 2009 yılından bu yana var olduğunu belirtti. Alten, Prof. Alten, “Bu cins yalnızca Türkiye’de değil dünyanın birçok kıtasında ağır bir biçimde var. Bilhassa Avrupa’nın Akdeniz bölgesinde, İtalya’da, Balkanlarda, İspanya’da ve Fransa’da. Buralara bizden çok daha evvel yerleşik popülasyonlar halinde girdi. Yaptığımız saha çalışmalarıyla 2010 yılında onları birinci kere Trakya’da Yunanistan hududuna yakın alanlarda keşfettik. Yani ülkemize aedes albopictus çeşidi yeni girmedi bunu düzeltelim. Bu bahiste yanlış bilgi veriliyor” dedi.
‘İKİNCİ EL ARABA LASTİKLERİ VE BAHT BAMBULARI İLE YAYILIYOR’
Halkın bu hususta bilinçlendirilmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Alten, halkın bu uğraşa katılması gerektiğine dikkat çekti. Aedes albopictus çeşidi sivrisineğin kent sineği olduğuna dikkat çeken Prof. Alten, “Bataklıklarda bulunan çeşitler bu cins değildir. Aedes albopictus, kent sivrisineğidir ve daha çok kentlerde etkindir. Ormanlık alanlarda, ağaç kovuklarındaki küçük deliklerin içerisindeki su birikintilerinde ya da eski araba lastiklerinin içerisindeki su birikintilerinde görülüyor. Ancak en çok bulundukları üreme yerleri aslında insanların oluşturdukları odaklardır. Yani küçük su toplama kapları, yalaklar, saksı altındaki su akmasın diye koyduğumuz kaplar, varillerin içerisinde biriktirilen sular. Halkın bu mevzuda bilinçlendirilmesi, bunların sık sık dökülmesi bile yüzde 50 çaba demektir” dedi.
Prof. Alten, aedes albopictus tipinin insan aktiviteleri ile taşındığına dikkat çekerek, “Özellikle ticari taşımalarla yayılıyor. İkinci el araba lastikleri ticareti mesela Romanya’dan yapılıyor. İkinci el araba lastikleri ya da Lucky Bambularla (Şans bambuları) yayıldı. Talih Bambuların altında su tutucu süngerler vardır; çok uzun uzaklıklara ticaret yapabilmek için o süngerlere su emdirilir, bu sineklerde oraya yumurtluyorlar. Yumurtaları çok sağlamdır. Bu ve gibisi formda bütün dünyayı sardılar” sözlerini kullandı.
AEDES, ZİKA VÜRÜSÜ TAŞIYOR MU?
Prof. Alten, aedes sineklerinin zika virüsü taşıyıp taşımadığına ait sorumuza, “Evet bunlar zika virüsü taşır. Birebir vakitte Dang Humması, Sarı Humma virüslerini taşıyorlar fakat şu an Türkiye’de bir tehlike yok” biçiminde karşılık verdi. Prof. Alten kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Zika virüsü ile anılıyorlar ancak öbür virüsleri de taşıyorlar. Dank Humması, Sarı Humma virüsleri daha da tehlikeli. Dang Humması şu anda İspanya’nın Kanarya adalarında görüldü ve yine Avrupa’ya girmek üzere. Güney Doğu Asya kökenli bu hastalık şayet tedbir alınmazsa öldürücüdür. Zika virüsünü daha çok Brezilya’da görüyoruz.”
AEDES, KORONA VİRÜSÜ YAHUT MAYMUN ÇİCEĞİ TAŞIYOR MU?
“Aedes albopictus, korona virüsü ya da maymun çiçeği taşımıyor. Onları taşısalardı zati bitmiştik” diyen Prof. Alten, aedes albopictus tipinin taşıdığı virüslerin pandemik boyuta gelip gelemeyeceğine ait ise, “Covid’i de kimse umursamıyordu, gribi de kimse umursamıyordu. Pandemi boyutuna gelir alışılmış ki, yani gelmemesi için hiçbir sebep yok. Fakat ne vakit geleceği ile ilgili matematiksel modellemeler yapıyoruz. Örneğin; yayımladığımız makaleye nazaran 2030-2035 civarında global iklim değişikliğine, hasebiyle global ısınmaya bağlı olarak bu virüsleri yakın gelecekte artık sıklıkla görmeye başlayacağız” tabirlerini kullandı.
AEDES TARAFINDAN ISIRILDIĞIMIZI NASIL ANLAYACAĞIZ?
Prof. Alten, aedes albopictus tipinin, başka tiplerden farklı olarak gündüzleri de ısırdığını söylüyor ve bu cinsin tükürük salgılarına karşı şimdi bağışıklık sistemimizin savunma geliştirmediğini belirtiyor:
“Eğer sizi gündüz sivrisinek sokuyorsa bu yalnızca aedes albopictus tipidir. Aedes albopictus çeşidi direkt olarak başını sokuyor ve çok derinden kan emiyorlar. Bir de yeni sinekler olduğu için bağışıklık sistemimiz çok büyük bir reaksiyon veriyor. Şimdi bağışıklık sistemimiz bir savunma geliştirmedi. Onların tükürük bezlerinde kanın pıhtılaşmasını önlemek için kimi proteinler var. Bu nedenle alerjik tepki meydana getiriyorlar. Çok sert sokuyorlar. Soktuğu yerlerde farklı bir reaksiyon oluyor. Yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın her yerinde birebir reaksiyon oluyor. Bir de büyük olasılıkla çok acıttıkları için, çok kaşınıyor. Bilhassa çocuklar çok kaşıyor. O kaşınmadan ötürü alerji daha da artıyor ve hafif ödemler meydana geliyor. Yani abartacak bir şey yok, yalnızca öteki sineklerden daha fazla alerjik tesirleri var.”
AEDES’E KARŞI HANGİ TEDBİRLER ALINDI?
İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile 2,5 yıldır bu manada kıymetli projeler geliştirdiklerini anlatan Prof. Alten, “Bu sinekler için kullanılan permethrin etkin unsurlu insektisitere karşı bir direnç başladı. Ne yazık ki Türkiye’de olması gerektiği üzere ilaçlama yapmıyoruz. Çabucak yok olsunlar diye çok sık ve fazla ilaç kullanılıyor” diyerek uyardı.
Prof. Alten uzun vadeli bir çaba gerektiğine dikkat çekerek şunları söyledi:
“2010 yılında biz bir rapor hazırladık. Bu rapor keşke gündeme alınsaydı fakat alınmadı. O vakit hava ve ticaret limanlarında tedbir alabilseydik aedes’in ülkemize girmesini engelleyebilirdik. 2,5 sene evvel İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bir idare planı hazırladık. Sonra da bir hareket planı oluşturduk. Kademe kademe o hareket planını uyguluyoruz. Monitoring (izleme) yapıyoruz ve yumurta tuzakları kuruyoruz. Bu yumurta tuzaklarından 2 binden fazlasını 39 ilçeye yerleştirdik. Belediye çalışanları o tuzaklardan 15 günde bir numune alıyorlar ve Hacettepe’ye yolluyorlar. Biz onların tıp tayinini yapıyor ve sayılarını belirliyoruz. Belediye grupları, sayılarının arttığı yerlere gidip müdahalelerini yapıyor. O müdahaleler içerisinde daha çok insanlara, hayvanlara ve etrafa ziyan vermeyen biyolojik preparatlar kullanıyoruz. Şayet kimyasal ilaçlama çok gerekiyorsa, lağımlarda ya da biyolojik preparatların işlemeyeceği yerlerde az ölçüde ilaçlama yapılıyor. Oran verecek olursam, biyolojik preparatlara yüzde 80, ilaçlamaya yüzde 20 diyebilirim.”
‘BATAKLIK KURUTMAK BİR FELAKETTİR’
Prof. Alten, “Bazı meslektaşlarımız ’bataklıklar kurutulmalı’ diyor, hayır büsbütün buna karşıyız. Bataklık kurutmak bir felakettir. Zira bataklık kurutmak çok eski bir tekniktir. Hakikaten çok üzülüyorum, herkesin olur olmaz konuşmasına. Zira bataklıklar bu atmosferin değerli karbondioksit kaynaklarından biridir; ayrıyeten fazla karbondioksiti sucul ekosistemlerden uzaklaştırırlar. Siz ne kadar kurutursanız tabiata o kadar ziyan verirsiniz” diyor.
‘TÜRKİYE’DEKİ AEDES SİVRİSİNEKLERİNDE HASTALIK RİSKİ BULUNMUYOR’
Dr. Necla Birgül
Konu ile ilgili görüşlerine başvurduğumuz Boğaziçi Üniversite’si Öğretim Üyesi Dr. Necla Birgül de “Türkiye’deki aedes tipi sivrisineklerin şimdi hastalık taşıma riski bulunmuyor. Hastalık taşıyabilmeleri için sivrisineklerin belli bir popülasyon yoğunluğunda olmaları gerekir. Şimdi risk taşıyacak kadar yüksek yoğunlukta yayılmış değiller” diyor.
Bu cinsin artışındaki en değerli etkenin yapay su birikinti kaynaklarının artması olduğuna dikkat çeken Birgül, bu sivrisineklerden büsbütün kurtulmanın epeyce güç göründüğünü belirtiyor.
‘SU BİRİKİNTİLERİ ORTADAN KALDIRILMALI’
Birgül, “Sürekli su bulunduran saksı altlıkları, plastik kaplar, ağaç kavukları yahut küçük su birikintilerini tercih ediyorlar. Bunun da nedeni yumurtalarını öbür sivrisinekler üzere su yüzeyine bırakarak değil su düzeyinin üstündeki yüzeylere bırakmasıdır. Su düzeyinin artmasıyla suyla buluşan yumurtalar çatlayarak larvaları açığa çıkarmaktadır. Dolayısı ile bu prosesin en kolay olduğu ortamlar küçük hacimdeki su kaynaklarıdır” diyerek tahlil olarak su birikintilerinin ortadan kaldırılması gerektiğini vurguladı.
‘AŞIRI ALERJİK TEPKİLERDE HEMEN TIBBİ TAKVİYEYE BAŞVURULMALI’
Bu husus ile ilgili bir olay bildirilmediğini de söyleyen Birgül, “Isırılan bölge kısa bir mühlet sonra şişer ve kaşıntıya neden olur. Isırılan bölge kaşınmamalarıdır aksi halde hem şişlik artar hem de tahriş olması nedeniyle enfeksiyona açık hale gelir. Bölgeye dokunulmadığında 1-2 günde sivrisinek ısırıkları geçecektir. Çok alerjik tepki gösteren şahıslar ise ivedilikle tıbbi dayanağa başvurmalıdır” ihtarını yaptı.
İSTANBUL GENELİNDE 39 İLÇEDE SİVRİSİNEK GAYRETİ SÜRÜYOR
Konu ile ilgili görüşlerine başvurduğumuz İstanbul Büyük Kent Belediyesi Sıhhat Dairesi Bakanı Öğretim Üyesi Dr. Lider Yüksel Eryiğit, İBB’nin sivrisineklere yönelik çalışmalarını şu formda anlattı:
“İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul genelinde 39 ilçede sivrisinek uğraşını 182 araç, 611 işçi ile yürütmektedir. İstanbul’da yer alan sivrisinek çeşitleri belirlenerek, bu cinslere mahsus farklı çaba prosedürleri bir ortada kullanılmaktadır. Entegre çaba prosedürü kullanılarak sivrisineklerle gayret edilmektedir. Bu formüller kültürel uğraş, fizikî çaba, biyolojik gayret, kimyasal gayret olmak üzere 4 basamaktan oluşmaktadır. Sivrisinek üreme kaynaklarının yüzde 86’sının insan eliyle oluşması gerçeğinden hareketle, tekrar bu alanların insan eliyle bertaraf edilmesi için değişik bağlantı araçları ile halka bilgilendirme yapılmaktadır. Sivrisinek larva uğraşında, biyolojik kökenli biyosidal eserler kullanılmaktadır. Faal hususları biyolojik kökenli olan larvasitler çabanın temelini oluşturmaktadır. Bu larvasitler tespit edilen sivrisinek üreme kaynaklarında uygulanmakta ve sivrisinekler ergin hale geçmeden ortadan kaldırılmaktadır.”
Dr. Lider Yüksel Eryiğit ‘SAZLIKLARIN BÜYÜMESİ ÇABAYI ZORLAŞTIRIYOR’
Her sivrisinek tipinin tercih ettiği ömür alanının farklı özelliklerde olduğunu bu hayat alanlarına yönelik yapılacak uğraş çalışmalarının da farklılık gösterdiğini belirten Eryiğit, sivrisineklerle verilen uğraşta sazlıkların büyümesinin ve suların kurumayarak devamlı geriye hakikat basmasının çabayı zorlaştırdığını söyledi.
Eryiğit, Avcılar ilçesine bağlı Yeşilkent ve Firüzköy mahallelerinde yapılan çalışmalardan örnek vererek kelamlarını sürdürdü:
“Bu iki mahalle, Küçükçekmece Gölü kıyısında bulunmaktadır. Eşkinoz Deresi bu mahallelerden geçerek göle ulaşmaktadır. Bu derenin göle ulaştığı kısım balçık ile dolduğu için önü kapanmıştır ve geriye gerçek basarak büyük bir sazlık alan oluşturmaktadır. Çeşit tayini yapmak için alan etrafına ve içerisine ışık tuzakları kurulmuştur. Cinsler tespit edilerek gayret hali ona nazaran belirlenmektedir. Etrafta sivrisinek uçkunu görüldüğünde akşam saatlerinde Mist blower ve ULV aracı yüklü aygıtlarla müdahale edilmektedir. Mahalleler içerisinde de ULV ilaçlaması yapılmaktadır.
Bu alanda her hafta sulak sazlık alan arazi aracı ile tertipli bir halde sivrisinek larvasına karşı denetim ve ilaçlama yapılmaktadır. Tıpkı biçimde dere takımları ile de alan etrafındaki küçük birikintiler denetim edilip ilaçlanmaktadır. Sazlıkların büyümesi ve suların kurumayarak devamlı geriye gerçek basması çabayı zorlaştırmaktadır.”