Açıkladığı enflasyon raporlarıyla TÜİK datalarına alternatif olan, Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) kurucusu Prof. Dr. Veysel Ulusoy hakkında misyon yaptığı Yeditepe Üniversitesi soruşturma başlatmış, TÜİK davalar açmıştı. ENAG’ın enflasyon oranlarını paylaşmasının akabinde AKP tarafından hazırlanan yasa taslağına nazaran, kullanılacak metodolojiyi TÜİK’e onaylatmadan resmi istatistiklere alternatif olacak halde istatistik üreterek bunları yayımlayanlara 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezası öngörüldü… İktisatçı Ulusoy, Twitter’dan “Çağırın TBMM’yi, açın kameraları, halk ve sizler canlı yayında izlesin” diye davette bulunmuştu… ‘Ekonominin Pusulası‘ isimli bir araştırma-inceleme kitabı kaleme alan Prof. Dr. Veysel Ulusoy, uzun bir ortadan sonra birinci kere konuştu.
TÜİK’in açtığı davalar ne oldu?
Lehimize sonuçlandı…
Üniversite soruşturması…
Ben savunma vermedim biliyorsunuz. Üniversite ıslahatı koşul. Üniversiteler siyasetin güdümünden çıkarılmalı.
Bugünlerde çok konuşulan açlık sonu hesabıyla başlayalım. Açlık hududu nasıl hesaplanır, sizin hesabınız kaç diyor?
Açlık sonu dört kişilik bir ailenin temel gereksinimlerini kapsayan bir nakdî eşik noktasıdır. Örneğin peynir, yoğurt, tavuk eti, kırmızı et, balık, meyve, zerzevat ve bakliyat, un, ekmek, makarna ve pirinçten oluşan sepetin fiyatı ve fiyat değişimini söz eder. ENAG olarak bunu başka bir endeks olarak vermiyoruz lakin bu sonun 12 bin liradan aşağıda olmadığını belirtmek isterim.
ENAG’ın sayıları çok tartışıldı… Bilimsel olmadığını söyleyenler var.
Hiç kusura bakmasınlar. TÜİK, 550 bin bilgiyle ENAG 7 milyon bilgiyle dinamik bir biçimde hesaplıyor enflasyonu. Enflasyon sepetinin yüzde 95’i üzerinden hesap yapıyoruz.
Siz enflasyon hesabını nasıl yapıyorsunuz, nasıl TÜİK’in bu kadar üzerinde bir sayıya ulaşıyorsunuz?
ENAG karşılaştırma yapabilmek için TÜİK’in belirlediği 409 ana unsurlu enflasyon sepetinin birebirini alarak ve memleketler arası metodolojileri uygulayarak….
a. günlük, b. aylık ve c. yıllık enflasyonu dinamik bir kapsamda ayda 7 milyona yakın fiyat verisi ile hesaplamaktadır. Kullandığımız metodoloji matematiksel ve istatistiki olarak birebiri ve günlük bazdadır. Harvard Üniversitesi’nden Prof. Alberto Cavallo‘nun kullandığı günlük enflasyon hesaplama formülünün (pricestats.com) daha kapsamlısını kullanan ENAG’ın bulduğu enflasyon oranları Türkiye’de yaşanan durumu birebir vermektedir. Soruyu aslında aykırısından sorarsak daha manalı olacaktır: Toplum bu bu kadar yoksullaşırken, TÜİK nasıl olur da ENAG’dan çok daha düşük bir enflasyon oranına ulaşmaktadır?
Haklısınız, dataları gerçek açıklamamak nasıl mağduriyet yaratıyor?
Yanıt çok açık. Türkiye’de raflar hariç bedel oluşumu, başta da fiyatlar ve emekli maaşları TÜİK’in verdiği oranlara nazaran tekrar pahalandığı için, rastgele bir yanlış yani eksik enflasyon oranı halkın cebinden para almanın başka tekniğini verir bize. Yalnızca bu da değil… Halk yoksullaşır, raflar boşalmadığı için ekonomik krizden çıkışın önü kapanır… Kısaca halk fakirlik tuzağında kalıcı yerini alır.
‘Pusula şubat 2018’de tam manasıyla şaştı’
Kitabınızın ismi ‘Ekonominin Pusulası’… Pusula tam olarak ne vakit şaştı?
Sorunlar 2020 yılında başladı. Global emtia fiyatlarındaki kıpırdanmaya planlama ile cevap vermemiz gerekirken biz “paramız var ki ithal ediyoruz” yaklaşımıyla, alaycı bir halla karşılık verdik. Bu lakayıtlık tarım başta olmak üzere tüm kesimlerde geçerliydi. Lakin ulusal krizimizin başlangıç tarihi Şubat 2018 tarihinde başladı ve pusula tam manasıyla o tarihten bu yana şaşmıştır. Finansal piyasalardan üretim dalına tüm alanlarda iktisat tarihimizin en derin krizini yaşamaya, deneyim etmeye devam ediyoruz.
Hem büyüyüp hem fakirleşmek mümkün mü?
Fakirleştiren büyüme bilhassa dışa açık ekonomilerde ihraç ettiğiniz ünite bedel ithalata nazaran daima düşerken ekonominizdeki büyümeyi söz eder. Yani gerçek ekonomik büyüme ortadayken ihracat ünite kıymeti ithalat ünite bedeline nazaran (diğer açıklama ile ticaret haddi) düşüyorsa daha çok yabancıya çalışıyorsunuz manasına gelen bir süreç işliyordur. Son 5-6 yılda oluşan durum budur.
Kitabınızda bir kısmı, ‘Çalışanı enflasyona ezdirmemek…’ kelamına ayırmışsınız… Sizin sorduğunuz soruyu ben de size sorayım: Enflasyona ezdirmemek, yalnızca maaşlara, açıklanan resmi enflasyonun üzerinde artırım yapmak mıdır?
Hangi enflasyonu baz aldığınıza bağlı. Resmi bilgilere nazaran enflasyon oranı olan yüzde 78’e nazaran mi yoksa halkın iliklerinde hissettiği üç haneli ve yüzde 200’e yaklaşan gerçek orana nazaran mi? Yalnızca bu da değil… Büyüme ve olması gereken refah artış suratını da göz önüne alarak eklemeleri de enflasyonun üzerine eklemek bir zorunluluktur. Temel itibariyle, bir ülkede “enflasyona ezdirmeme” yaklaşımı büsbütün bir politik telaffuz ve yoksullaşmayı kabullenen örtülü bir yaklaşımdır. Bir iktisatta bu yaklaşım sıklıkla konuşulmaya başlanmış ise dengelerin çoktan bozulduğunun delili da ortadadır. Enflasyona ezdirmeme temel olarak toplumu kalkınma ve büyüme alanlarında çağdaş ekonomilere yaklaştırmadır.
‘Türkiye hiçbir vakit açlık ve fakirliği konuşmamıştı’
Ekonominin bugünkü hali; 2001 kriziyle karşılaştırılıyor. Siz olsanız karşılaştırır mıydınız?
İçinde yaşadığımız fakirliği derinleştiren bir ekonomik buhrandır. Artık birçok gösterge kriz tarifinin üzerinde bozulmuştur. Ekonomimizde yaşadığımızı hiçbir kriz yahut buhranda Türkiye açlığı ve fakirliği konuşmadı… Hatta tüm aksiliklere karşın. Buna ek olarak Türkiye tüm krizlerden iki çeyrek yani altı aydan sonra çarklarını işleten bir yapıya bürünmüşken yaşadığımız buhranda yaklaşık olarak beş yıl geçmiştir. Nedeni ise çok açıktır: isteyerek, planlı ve bilerek yaratılan ek kıymetlerin muhakkak bir kümeye aktarılmasıdır. Ayrıntısı zati kitapta mevcut.
Türkiye’de yapısal ıslahat yapmak mümkün mü? Yapısal ıslahat birebir vakitte bir zihniyet ıslahatını gerektirmiyor mu?
Yapısal ıslahatların dinamik halini bir iktisatta görmek her vakit mümkündür. Bozulan tüm istikrarları birebir ada ıslahata tabi tutmak güç fakat imkansız değildir. Bozulan hukuk, iş yapabilme ortamı dengesizliğini, işgücü piyasası dağınıklığını, mali sıhhat ve komşularla yapılan dış ticaret konusunda tüm yapısal bozuklukları reforme etmek güç olsa da, vakit alsa da Türkiye’nin atacağı kaçınılmaz bir adım olacaktır. Aslında düze çıkmanın da tek yolu budur. Zihniyet aslında tüm bunların üstünde şemsiye niteliğine sahip bir olgudur… Hukukla bir arada olağan…
Yurttaşın bu kadar borçlandığı bir vakti hatırlıyor musunuz?
Finansal piyasalardaki bozukluğun çok derinleştiği şu periyotta yaşanan her kriz ya da buhranda hanehalkı borç oranı yükselmesi yanında, firmaların borçluluğu da inanılmaz düzeyleri yakalamıştır. Yalnızca bu da değil, hükümet de tüm iktisat tarihinin en borçlu sürecini yaşamaktadır. Bu hem hacim hem de oransal olarak böyledir.
‘Açlık tesiri ve acısı var’
Eskiden hatırlıyorum ‘IMF’nin acı reçetesi’ vardı. Bugün IMF yok, reçete yok, lakin acı var… Nasıl aşılır?
Son bir kaç yıldan bu yana IMF’nin kapısının önünde beklediğimiz gerçeğiyle artık o acıya bile razı olduğumuzu düşünüyorum. Size kriz periyotlarının en güçlü anlarında “el veren” IMF’nin koşullarının getirdiği yük ve yapısal dönüşüm sonucunda ortaya çıkan aksilikleri kat be kat aşan bir ulusal ve yerli kriz ve onun en derin acısı ortadadır. Bugün IMF yok, reçete yok fakat bugün şuurlu bir kaynak transferi ve onun yarattığı kalıcı fakirlik ve açlık tesiri yani acısı var. IMF’yi bir bakıma reddederek acıyı hafifletebilirsiniz lakin yaşadığımız şuurlu acıyı bertaraf etmek çok uzun bir vakit alacaktır. Bunun yol ve prosedürleri başta yapısal ıslahatlarda 16 alt başlıkta bulabiliriz.. Ancak öncelikle pak beyinlerin yönettiği bir yeni yapılanma gerekiyor.