Vertigo, baş dönmesi manasına gelen latince bir sözdür. Kökeni ‘vertere’ yani ‘dönmek’ olup, hastanın kendisinin yahut etrafının döndüğünü hissettiği durumları tanımlamak hedefiyle kullanılan tıbbi bir tabirdir.
Vertigo bir hastalık ismi değildir, baş ağrısı yahut çınlama üzere bir semptom yani hastalık belirtecidir. Vertigo semptomunun altında yatan bir çok hastalık olabilir. Dış, orta ve iç kulak hastalıklarının yanı sıra merkezi hudut sistemi, kalp ve damar sistemi ya da metabolizma ile ilgili hastalıklarda vertigo tablosu ortaya çıkabilir.
Toplumda, her yüz şahıstan 5 ila 10’unda görülen vertigo, günlük hayat aktivitelerinin yapılmasına imkan tanımamakta ve bu nedenle gerek polikliniklere gerekse acil servise başvuran vertigolu hasta sayısı kıymetli sayılara ulaşmaktadır. Vertigonun altında yatan patolojinin ortaya çıkarılması ise multidisipliner bir yaklaşım ve kapsamlı tetkikler yapılmasını gerektirir.
VERTİGO BELİRTİLERİ NELERDİR?
Periferik vertigonun birinci belirtisi baş dönmesidir. Hastalar bu baş dönmesinin gece uyurken bile uyandıran bir dönme olarak tanımlamaktadır.5-10 saniye süren anlık dönmeler yaşanabilir. Hastalar baş sabitlenince baş dönmesinin geçtiğini lakin baş hareket ettiğinde baş dönmesinin tekrarlandığını belirtirler.
Çok hafif baş hareketleri; aşağı üst bakmak, eğilip kalkmak, yatakta sağa yahut sola dönmek üzere aksiyonlar kısa süren baş dönmeleri yaratmaktadır. Bu durum gün içinde devam etmektedir. Vertigoya kulak çınlaması ve mide bulantısı da eşlik edebilmektedir. Vertigo ile birlikte konuşma zahmeti, baş ağrısı, şuur kaybı görülüyorsa vakit kaybedilmeden doktora başvurulmalıdır.
Menier hastalığı denilen vertigo tipinde ise baş dönmeleri kısa sürmemektedir. Menier hastalığı; kulağın istikrar kanallarının icindeki endolenf denilen sıvıda artışa bağlı basınç artışı ile oluşmaktadır. Menier hastalığında çok şiddetli bir vertigo görülmektedir.
Vertigo ataklar halinde olur. Hastalarda, baş dönmesinin yanında mide bulantısı ve kusma şikayetleri de çok sık görülebilmektedir. Kulakta dolgunluk, uğultu, çınlama bilhassa görülmektedir. Bilhassa Menier hastalığının tipik bulguları kulakta çınlama ve dolgunluk hissi, uğultu ve duyma kayıplarıdır. Periferik vertigo çeşitlerinde teşhis bu belirtilere nazaran belirlenebilmektedir.
VERTİGO NEDEN OLUR?
Vertigo en önemli merkezi hudut sistemi ve iç kulak hastalıklarından ötürü kaynaklanır. Benign paroksizmal pozisyonel vertigo (BPPV) en sık görülen vertigo tipidir. Bu vertigo çeşidinde 15 saniye yada bir kaç dakika kadar süren, ekseriyetle başın hareketini takiben oluşan şiddetli baş dönmesi görülür. Başı öne geriye sallamak yahut yatakta dönme sonucu ortaya çıkabilir. Ekseriyetle yaşlılarda görülür. Teneffüs yolu hastalıkları ve baş bölgesine kan akışının azalması bu duruma yol açabilir. Bulgular rahatsız edici olsa da BPPV düzgün huylu bir rahatsızlıktır. Ekseriyetle tedavi gerektirmez. vertigo klasik baş ağrısı ya da depresyon ile karıştırılmamalıdır. Örneğin görünümünden şad olmayan bir kişi çok fazla saç ekimi nasıl yapılır ya da saç ekimi için uygun muyum diye düşünebilir, görünümüyle ilgili yaşadığı sorunların ruhsal tesirlerini de yaşayabilir lakin rastgele bir ruhsal erki vertigoya yol açmaz.
Vertigo labirentit ve vestibüler nörit denilen iç kulağın iltihaplanması sonucu oluşabilir. Etken ekseriyetle virüslerdir. En sık rastlanılan etkenler grip, kızamık, kızamıkçık, herpes, kabakulak, çocuk felci, hepatit ve EBV virüsleridir. Baş dönmesi ile birlikte duyma kaybı da olabilir.
Vertigonun görüldüğü öbür bir hastalık ise Meniere hastalığıdır. Meniere hastalığında vertigo belirtileri dışında kulak çınlaması ve işitme kaybı görülür. Meniere hastalığı ataklar ve yatışma devirleri halinde seyreder. Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de baş travmaları, virüsler, kalıtım ve alerji nedenler ortasında gösterilmektedir.
-Akustik nörinom, iç kulağın hudut dokusunun bir çeşit tümörüdür. Vertigo ile birlikte kulak çınlaması ve işitme kaybı ortaya çıkar.
-Vertigo beyin damarlarının tıkanması yahut beyin kanaması sonucu da ortaya çıkabilir. Vertigonun görüldüğü öbür bir hastalık ise multipl sklerozdur (MS).
-Kafa travması ve boyun yaralanmalarından sonra vertigo ortaya çıkabilir. Diyabet, düşük kan şekeri, anksiyete ve panik bozukluğu vertigonun öteki nedenleridir.
VERTİGO TANISI NASIL KONUR?
Hastanın ayrıntılı öyküsü ve fizikî muayene sonucu periferik vertigo tanısı konmaktadır. Baş dönmesi şikayetiyle gelen hastanın yürüyüşü denetim edilmektedir. Dikkat edilen aşikâr yürüyüş tipleri vardır. Hastaların baş dönmesine el ve kollarda uyuşma ve karıncalanma üzere nörolojik bulgular eşlik ediyorsa tekrar Nöroloji Bölümü’ne yönlendirilmelidir.
Dix Hallpike testi:
Hastanın başı 45 derece yana çevrildikten sonra geriye yatırılıp, baş yaklaşık 30 derece aşağıya sarkıtıldığında ortaya çıkan istemsiz göz hareketi gözlenmesi ile konur. Beğenilen spontan atma, bizatihi atma denilen hareket takip edilmektedir. Şayet hastada bu gözlemleniyorsa bunun kulakla ilgili bir baş dönmesi olduğunu tespit edilebilmektedir. Ayrıyeten Roll( spin yuvarlama) testi de teşhis konmasına yardımcıdır.
VERTİGO TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
Vertigo muayenesi sırasında hastalığın nelerden kaynaklandığı bulunarak tedavi uygulanır. Hasta beyinden kaynaklı durumlarda nörolojiye, gerilim üzere ruhsal kaynaklı durumlar varsa psikiyatriye yönlendirilebilir.
Vertigo, çeşitli hareketler, ilaçlar, altta yatan sebebe bağlı olarak yapılabilecek cerrahi müdahaleler ile tedavisi mümkün olan bir hastalıktır. Birtakım durumlarda sadece dinlenme ile bile sonuç alınabilir. Vertigo tedavisi için yapılan fiziki muayene, testler ya da alınan hasta hikayesiyle nasıl bir yol izleneceğine karar verilir. Çarpma ya da yaralanmalar sonucu ortaya çıkan vertigo, altta yatan diğer bir hastalık yoksa bizatihi iyileşebilmektedir.
Altta yatan bir diğer hastalık varsa, öncelikle bunun tedavisi sağlanmalıdır. Örneğin, akut kulak enfeksiyonu sebebiyle vertigo oluşabilmektedir. Bunun için tabibin önereceği formda antibiyotik tedavisi yahut diğer tedaviler uygulanır. Böylece enfeksiyon güzelleştiğinde vertigo da ortadan kalkacaktır.
Benzer biçimde beyin damarlarında ya da beyinde rastgele bir sorun varsa ilaç tedavisi ya da cerrahi tedaviyle bu sorun ortadan kaldırıldığında vertigo tedavi edilmiş olacaktır. Tümöre bağlı baş dönmesinde ise tedavi tümörün ameliyatla çıkarılmasıdır.
Vertigonun en sık rastlanan sebeplerinden biri de Meniere hastalığıdır. Meniere sebebiyle oluşan vertigonun tedavisinde, bu hastalığı yönelik ilaç tedavisi ve tuz ve kafein içermeyen diyet uygulanır.
BPPV ise kimi baş hareketleriyle iç kulaktaki kristallerin yerine yerleşmesini amaçlayan Epley Hareketi ile tedavi edilebilir. Tabibin uygun gördüğü aralıklarla Epley Hareketi tekrarlanarak büsbütün güzelleşme sağlanabilir. Fakat hareketleri hastanın kendi kendine değil, tabip denetiminde yapılması gereklidir. Ayrıyeten baş dönmesine bağlı olarak mide bulantısı, kusma üzere durumların önüne geçmek için de semptomatik ilaç kullanılabilir.
VERTİGOSU OLANLAR NELERE DİKKAT ETMELİ?
Uyku nizamı vertigosu olanların dikkat etmesi gereken ögelerin başında gelmelidir. Sistemsiz ve yetersiz uyku bireylerin dinlenememesine ve vertigo da dahil bir çok hastalığa davetiye çıkarmaktadır. Nizamlı ve kâfi uykuya herkesin ihtimam göstermesi gerekmektedir.
Stresten uzak durulması, yani kişiyi gerilime sokan faktörlerin kişinin hayatından çıkarılması gerekmektedir. Çok gerilimin bağışıklık sistemini de olumsuz etkilediği için gerilimden uzak durmak değerlidir.
Güçlü bir bağışıklık sistemiyle vertigo dair birçok hastalıktan korunabilmek mümkündür. Bu sebeple sağlıklı ve taze besinler tüketilmeli, çok tuzlu, yağlı ve işlenmiş besinlerden uzak durulmalıdır. Vitamin ve mineral kıymetlerinin, bilhassa D vitaminin olağan düzeylerde olması da tekrar bağışıklığın kuvvetli olmasını sağlamaktadır.
Vertigo tedavisinden sonra hareketli sporlardan ve ani hareketler yapmaktan kaçınılmalıdır. Bol sıvı tüketilmeli, kahve, kola ve çikolata üzere kafein içeren yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı ayrıyeten sigara kullanımına son verilmelidir.