Vergi borçlarına uygulanan gecikme artırımı oranı yıllık yüzde 19,2’den yüzde 30’a yükseldi. Hususa ait bir yazı kaleme alan Haber7.com müellifi İsmail Vefa Ak, “Vergilerin vaktinde ve eksiksiz bir biçimde Hazine’ye intikalini sağlamaksa, yaptırımlarla birlikte birtakım teşvik ögelerinin da devreye sokulması lâzım. Vergi borcunun 1 ay geç ödenmesi, mükellefe aylık %2,5 oranında ek bir gecikme artırımı maliyeti getiriyor. Geç ödeme için uygulanan bu yaptırımla birlikte, erken ödeme için de makul bir oranda indirim sağlanabilir.“ sözlerini kullandı.
İşte Vefa Ak’ın o yazısı:
Vergi mevzuatımıza nazaran tahakkuk ettirilmiş fakat vadesinde ödenmemiş olan kamu alacaklarına gecikme artırımı uygulanmaktadır. İşte bu oran, geçtiğimiz ay Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararıyla %2,5’e çıkarıldı. Gecikme artırımı oranı daha evvel aylık %1,6 olarak uygulanmaktaydı. Yapılan düzenlemeyle, vergi borçlarına uygulanan gecikme artırımı oranı yıllık %19,2’den %30’a yükseldi ve böylelikle, vergi borçlarını geç ödemenin mükellefe olan maliyeti de artmış oldu.
BU DÜZENLEMEYE NEDEN GEREKSİNİM DUYULDU?
Covid-19 salgınının makro ekonomik göstergeleri olağanüstü olumsuz etkilediği son 2 yıllık periyotta; Maliye, vergi borcu olan mükelleflerin üzerine pek fazla gitmedi. Hatta zorlayıcı sebep uygulamaları ve af kanunlarını hayata geçirmek suretiyle, vergi borçları ile bunların artırım ve faizlerini affetti, taksitlendirdi yahut öteledi. Bu devir içerisinde, vergi gelirlerinin Hazinenin kasasına geç intikal etmesi, kamu bütçesinin en büyük sorunlarından birisi haline geldi.
Enflasyonist devirlerde “paranın vakit değeri” kavramı, daha çok değer kazanır. Bu kavrama nazaran; bugün elde edilecek para, gelecekte elde edilecek paradan daha pahalıdır. Zira bugün elde edilecek para ile yatırım yapılarak getiri elde etmek mümkündür. Kamu bütçesi için de bugün tahsil edilen vergi, gelecekte tahsil edilecek vergiden daha kıymetlidir. Vergi borcunun bugün ödenmemesi, aslında devletin kamu hizmetleri için kullanacağı paradan bugün yoksun kalması manasına gelmektedir. Vergi borçlarının ötelenmesi, yüksek enflasyon ortamında Hazine gelirlerinin gerçek olarak erimesine yol açar. Enflasyon, nasıl şirketlerin bilançolarını bozuyorsa, tıpkı formda devlet bütçesini de olumsuz etkilemektedir. İstatistiklere nazaran kağıt üzerinde, vergi gelirleri artmış görünse bile, enflasyon tesirini giderdiğimizde, vergi gelirlerinin gerçek olarak artmadığı yahut çok az arttığı ortaya çıkmaktadır. Memura, çalışana, emekliye yapılan artırımlar kamunun finansman gereksinimini doğurmaktadır. Devletin en kıymetli finansman kaynağı ise hiç elbet vergi gelirleridir. Ancak geç gelen paranın hayrının olmaması üzere vaktinde tahsil edilmemiş vergi de bir ölçüde topluma daha az ve daha geç kamusal yarar sağlamaktadır.
Esasen gecikme artırımı ve gecikme faizi üzere uygulamalar; Hazine’ye vergi gelirinin vaktinde intikal etmemesi nedeniyle vergi mükelleflerine uygulanan yaptırımlardır. Lakin bu oranların düşük olması, istismarlara sebebiyet verebiliyor. Vergi mükellefleri, geç ödeme maliyetinin düşük olması sebebiyle, ödeyecekleri vergileri tüketimde yahut ferdî yatırımlarda kullanabiliyorlar. Mükellef, vergi için yatıracağı parayı vadeli mevduat hesabına yatırıp bankadan faiz geliri elde edebiliyor. Hatta vergi ödemesi için yatıracağı parayla araba alıp, son periyottaki fahiş fiyat artışları sebebiyle çok önemli kâr eden vergi mükellefleri bile var.
İşte bu istismarların ve geç tahsil edilen vergi gelirlerinin bütçeyi bozmasının önüne geçmek gayesiyle, gecikme artırımı oranlarının artırılmasına gereksinim duyulmaktaydı. Bu manada bana nazaran; Maliye açısından epeyce yerinde lakin geç kalınmış bir düzenleme yapılarak gecikme artırımı oranı artırıldı.
MÜKELLEFLER DE İADELERİN GEÇ YAPILMASINDAN ŞİKAYETÇİ
Enflasyon ortamında, gerek kamu gerek özel bölümde her türlü ödemenin gecikmesi mağduriyetler oluşturabiliyor. Vergi ödemelerinin geciktirilmesi bütçe gelirlerini gerçek olarak nasıl eritiyorsa, geciken vergi iadeleri de mükellefleri mağdur ediyor. Bazı vergi cinslerinde, Maliye’nin gerekli denetimleri yapıp iadeye onay vermesi 1 yıldan uzun sürebiliyor. Bu mühlet içerisinde, yüksek enflasyon nedeniyle iade alınacak para, değerli ölçüde paha kaybetmiş oluyor. Ancak geç yapılan iadeler için mükellefe rastgele bir gecikme faizi ödenmesi de mevzuatımızda öngörülmüyor.
Vatandaş da haklı olarak; “Şayet ben geç ödeme yaptığımda gecikme artırımı ödemeye mahkum oluyorsam, iademi vaktinde yapmayan Maliye neden bana gecikme faizi ödemiyor?” diye soruyor.
ERKEN ÖDEME YAPAN MÜKELLEF ÖDÜLLENDİRİLEBİLİR Mİ?
Türk mâli tarihinin tabiri caizse en “kallavi” kanunları ortasında yer alan ve kamu alacaklarının tahsili için adeta Anayasa sayılan bir kanunumuz var: 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Yolu Hakkında Kanun. Bu Kanun, yaklaşık 70 yıl evvel yürürlüğe girmiş ve o devirden bugüne kadar ana omurgası itibariyle pek fazla değişikliğe de uğramamış. Kanun temel olarak; vergi borçları dahil tüm kamu alacaklarının devlet tarafından nasıl tahsil edileceği, bunun metotlarının neler olduğu, kamu alacağının tahsil edilememesi halinde ne üzere yaptırımlar uygulanacağı konularını düzenliyor.
6183 sayılı Kanun’a 1996 yılında o periyot iktidarda olan Refahyol hükümeti tarafından çok değerli bir unsur eklenmişti. “Erken Ödeme İndirimi” başlığını taşıyan bu kanun unsuru; kamu alacağının vadesinden evvel ödenmesinde makul bir oranda indirim yapılmasını öngörüyordu. Bu unsurla, ödeme tarihinden yasal ödeme müddetinin son gününe kadar, her gün için aylık %4 oranında indirim uygulanacağı düzenlenmişti. İndirim uygulamasında, müddetlerin hesabında bir ay 30 gün olarak kabul edilmekte ve ödemenin yapıldığı gün dikkate alınmamaktaydı. Cumhurbaşkanı (o devirde Bakanlar Kurulu); indirim oranını %0 olarak belirlemeye yahut %8’e kadar artırmaya yetkili kılınmıştı.
Bundan tam 26 yıl evvel maddeyle ilgili olarak TBMM’de bir oldukça ateşli tartışmalar yapılmış. O devirdeki Plân ve Bütçe Kurulu raporunu incelediğimizde, iktidar milletvekillerinin erken vergi ödemesinin teşvik edilmesi gerektiğini savunduklarını görüyoruz. Kanun münasebetinde de motamot şu sözler geçiyor:
” … mevcut sistemde geç ödemeler nedeniyle gecikmenin bedeli olarak borçluya ek malî yük getirilmiş olmasına karşın, borcunu erken ödeyen borçlunun yararlanacağı bir düzenleme bulunmamaktadır.”
Madde görüşmelerinde, muhalefet partisi milletvekilleri de çeşitli münasebetlerle yasal düzenlemeye karşı çıkmışlar. Konulan muhalefet şerhinde hususun Anayasa kuralları ile bağdaşmadığı, eşitlik ve adalet prensiplerini zedelediği, devletin prestijini sarstığı üzere münasebetler ileri sürülmüş.
Hükümet de yanıt olarak; unsurun mükellefe rastgele bir emredici karar getirmediği, borcunu geciktiren mükellefe uygulanan gecikme artırımı karşılığında erken ödeme yapan mükellefe de bir indirim yapılmasının olağan olduğu, formunda açıklamalarda bulunmuş.
Her neyse, daha sonraki süreçte malum 28 Şubat devrinin çetin kurallarında; yasal düzenlemenin üzerinden çok fazla bir vakit geçmeden hükümet değişikliği oldu. Yeni hükümet de, unsurda Bakanlar Kurulu’na verilen yetkiyi kullanarak indirim oranını %0 (sıfır) olarak belirledi ve hususun uygulamasına fiilen son verdi.
ERKEN ÖDEME İNDİRİMİ TEKRAR TARTIŞILABİLİR
Eğer maksat, vergilerin vaktinde ve eksiksiz bir biçimde Hazine’ye intikalini sağlamaksa, yaptırımlarla birlikte kimi teşvik ögelerinin da devreye sokulması lâzım. Vergi borcunun 1 ay geç ödenmesi, mükellefe aylık %2,5 oranında ek bir gecikme artırımı maliyeti getiriyor. Geç ödeme için uygulanan bu yaptırımla birlikte, erken ödeme için de muhakkak bir oranda indirim sağlanabilir. Bunun için gerekli yasal alt yapı zati hazır. Erken ödeme indiriminde, indirim oranı %0 olarak belirlendiği için, günümüzde bu türlü bir uygulama bulunmuyor. Lakin kanun hususu, yürürlükten kalkmış değil. Alınacak bir Cumhurbaşkanı Kararıyla uygulamanın yine hayat bulması mümkün. Bu türlü bir uygulamaya geçildiği takdirde, nakit durumu müsait olan mükellefler bu avantajdan faydalanmak ismine erken ödeme yapabilirler. Böylece günümüz enflasyon ortamında vergi gelirlerinin hazineye erken intikali açısından kıymetli bir katkı sunulmuş olur. Bu uygulama esasen ihtiyarilik barındırdığı için durumu müsait olmayan mükelleflerin erken ödeme üzere bir mecburiyeti de esasen olmayacaktır.
İngiltere’de belediye vergilerinde yahut ABD’de farklı eyaletlerde muamele vergilerinde erken ödeme indirimi uygulaması mevcut. Dünyada gerçekleşen uygulama örneklerini çoğaltmak mümkün. Ülkemizde de hali hazırda gelir ve kurumlar vergisi için belli kaideler altında %5 vergi indirimi kuruluşu yürürlüktedir. Fakat mevcut haliyle bu düzenleme verginin erken ödenmesini teşvik etmemekte, ayrıyeten öbür vergi tiplerini kapsamamaktadır.
Şunu belirtmeliyim ki, bu çeşitten uygulamalar meselelere sadece süreksiz tahliller üretmektedir. Esasen genel ekonomik gidişatın âlâ olması, vergi gelirlerini ve böylelikle kamu bütçesini aslında olumlu etkileyecektir. Lakin son yıllarda dünya genelinde yaşanan ekonomik ve siyasi krizler; Türkiye de dâhil olmak üzere istisnasız bütün devletlerin ekonomik istikrarını bozmuştur. Bahsettiğim çeşitten önlemlerin uygulanabilirliği üzerinde elbette tartışılması, mümkün finansal tesirinin araştırılması gerekir. Çünkü iktisadın bugünkü gidişatı, yeni açılımlara ve pratik önlemlere olan muhtaçlığı açık bir formda ortaya koymaktadır.