Doğu vilayetlerinde sofraların vazgeçilmezlerinden “keledoş”un sahiplenilmesi konusunda Van ve Ağrı ortasında rekabet yaşanıyor.
Yaz aylarında yayla ve dağların eteklerinden toplanan akpancar, kırmızı et, nohut, yeşil mercimek, patates, soğan, sarımsak, aşurelik buğday, salça, tereyağı, çökeleğin güneşte kurutulmasıyla elde edilen “kurut” ve baharat karışımlarıyla hazırlanan keledoş, değişik sunum formuyla yöre halkının en fazla tükettiği yemekler ortasında bulunuyor.
Yemek için evvelce haşlanan nohut, akpancar, mercimek, buğday, patates, tereyağında kavrulan soğan ve etle bir mühlet pişiriliyor.
Ardından ezilerek ayran kıvamına getirilen kurut, tencereye eklenerek ocağa bırakılıyor. Yaklaşık bir saat pişirildikten sonra hazır hale gelen yemek, tereyağında kavrulan toz biber, salça ve sarımsak sosuyla servis ediliyor.
Yapımı zahmetli olmasına karşın yörede asırlardır özel günlerde ve bilhassa kış aylarında sofralardan eksik olmayan keledoş, 8 Kasım 2017’de Van Ticaret ve Sanayi Odasının (TSO) teşebbüsleriyle Türk Patent ve Marka Kurumunca coğrafik işaretle tescillendi.
Ağrı Belediye Lideri Savcı Sayan da bir müddet evvel toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda, yemeğin Ağrı’ya ilişkin olduğunu belirterek, bununla ilgili anket başlatmıştı. İki vilayet ortasında tatlı rekabetin yaşandığı lezzet, bölgedeki birçok kentte severek tüketiliyor.
Besleyici özelliğiyle yörede sofraların vazgeçilmezleri ortasında yer alan keledoş, Van ve Ağrı’da farklı sunum halleriyle sofralarda yerini alıyor. Kimileri tabaklara doğradıkları tandır ekmeğinin üzerinde, kimileri da ekmeksiz olarak servis ediyor.
“VAN’A ÖZEL YÖRESEL BİR YEMEKTİR”
Van TSO Lideri Necdet Takva, tarihi dokümanların 19. yüzyılın başından bu yana keledoşun Van’da yapıldığına işaret ettiğini söyledi.
Van’ın tarihi İpek Yolu güzergahı üzerinde bulunması münasebetiyle yolcuların konakladığı yerlere konut sahipliği yaptığını anlatan Takva, “Yemeğinin coğrafik işaret dokümanını 8 Kasım 2017’de aldık. Şeflerimizden biri Pakistan’da düzenlenen milletlerarası yemek yarışında yaptığı keledoşla altın madalya kazandı. Bu yemeğin karmaşık bir bakliyat bileşeni var. Her bakliyat kendi tenceresinde başka haşlanır, daha sonra bunlar birleştirilir. Kalabalık ailelerin vazgeçilmez yemeklerinden biri. Genelde kış mevsiminde tüketilir.” dedi.
Başka kentlerin vakit zaman yemeğin kendilerine ilişkin olduğu tarafında argümanlarda bulunduğunu belirten Takva, şunları kaydetti:
.
“Hiçbir kent saf bir demografiye sahip değil. Örneğin Ağrı’nın ismi geçiyor. Şu an Van’da Ağrılılar, Hakkarililer de yaşıyor. Onların da bu mevzuda kendi spesiyallerini ön plana çıkarma üzere uğraşları var. Varsa ayırt edici özellikleri elbette coğrafik işaret tescilline başvurabilirler. İlimiz yalnızca Vanlıların yaşadığı bir kent değil, burası kozmopolit bir kent. Van, tarih boyunca varlıklı bir sofra kültürüne sahip olmuş. Bu bağlamda keledoş, Van’a has yöresel bir yemektir. Tarihi kaynaklarda yer alan Van’a ilişkin yöresel eserleri tescilleme gayreti içindeyiz. Sofralarımızın vazgeçilmezi keledoş, 2017’den bu yana hem ulusal hem memleketler arası alanda markalaşarak ödül aldı. Bundan sonra da Van sofralarının vazgeçilmez yemeklerinden biri olarak kalmaya devam edecektir.”
“DÜNYA BİRİNCİLİĞİNİ KAZANDIK”
Pakistan’da 2019’da düzenlenen “Uluslararası Gastronomi Şenliği Yemek Yarışması”nda keledoş ile birinci olarak altın madalya kazanan aşçı Sinan Pulat ise bu yemeği dünyaya tanıtmak istediğini söyledi.
Coğrafi işaretli eserlerin kendileri için kıymetli olduğunu tabir eden Pulat, “Pakistan’daki müsabakada yemeğimiz çok beğenildi, dünya birinciliğini kazandık ve keyifli olduk. Vilayetimizde keledoş, 3-4 farklı halde yapılıyor. Bu, bizim mutfak zenginliğimizdir.” dedi.
“KELEDOŞ AĞRI’NINDIR, NE YAPARLARSA YAPSINLAR”
Ağrı Belediye Lideri Savcı Sayan ise bölgenin eski yemeklerinden keledoşun bu coğrafyada her vakit olduğunu söz etti.
“Vanlı kardeşlerim haklı olarak ‘Bizim yemeklerin içerisinde keledoş da var.’ diyor. Biz de diyoruz ki keledoş bizimdir. Tarihi derinliklere indiğimizde Ağrı’ya ilişkin olduğunu herkes bilecektir.” diyen Sayan, içindeki eserlerden yapılışına kadar bütün evreler incelendiğinde yemeğin Ağrı’ya ilişkin olduğunu herkesin göreceğini söyledi.
Keledoş şenliği düzenleyeceklerini belirten Sayan, şöyle konuştu:
“Gelsinler görsünler, hatta müsabaka yapalım. Hangisi daha âlâ yapmışsa oranın olsun. Vanlı kardeşlerim, Bitlisli kardeşlerim ve öbür yerdeki kardeşlerimiz gelsinler, kazanlarda keledoş yapalım ve hangisi birinci olursa o bölgeye ilişkin olsun. Ne yaparlarsa yapsınlar keledoş Ağrı’nındır. Bununla ilgili toplumsal medyada anket yaptık. Yüzde 64 Ağrı dediler. Sonra Van buna itiraz etti. Kendi toplumsal medya hesapları anket yaptı. Bu sefer Ağrı yüzde 65, Van yüzde 35 çıktı, hatta ben dedim ki ikinci plakamız oldu. 04 trafik plakamız, 65 de keledoş plakamız. Ağrı’nın bütün konutlarında ve sofralarında bu yemeğin izi, yeri, tabağı ve kazanı vardır. Tarihimizde ve kültürümüzde çok kıymetli bir yere sahiptir. Birileri, ‘Biz coğrafik işaretini aldık.’ diyor, alabilirsiniz lakin öz, gerçek ve bütün özellikleriyle yapılan keledoşun ana yurdu Ağrı’dır.”
– “En sevdiğimiz yemek”
Ev hanımı Vesile Oğur da keledoşun üretimini annesi ile büyüklerinden öğrendiğini belirtti.
Keledoşu uzun yıllardır yaptığını anlatan Oğur, şunları söyledi:
“Yemekte isteğe nazaran kırmızı et ya da beyaz et ile pancar, patates, nohut, yeşil mercimek, yöresel bitkiler bulunuyor. İlkbaharda dağlarda topladığımız bitkileri kurutup kışın yemeğe katıyoruz. En sevdiğimiz yemek. Van’ı bilmiyorum lakin Ağrı’da en eski yemeklerimizden. Tandır ekmeğini tabaklara doğrayıp üzerine de keledoş ve akabinde tereyağlı sosu döküp yiyoruz. Yaşlı bayanlar çok hoş yapıyor. Biz de onlardan öğrendik. Bizden sonra da gelinler ve kızlar öğrensin. Bu yemeği özlüyoruz ve ayda bir yapıyoruz.”
Fatma Yapan, keledoşun bilhassa kışın kalabalık ailelerde çok tüketildiğini ve uzun mühlet tok tutma özelliğine sahip olduğunu lisana getirdi.