TRT Haber’in haberine nazaran; Emlak piyasası “Metaverse’den arsa almak” tarifiyle yeni tanışmış olsa da uzaydan arsa almayı daha evvelden başlatmıştı.
Enlemini boylamını belirleyip tapularını alan Dünya vatandaşlarının ödedikleri fiyatlar ise 25 dolar da oldu 20 sterlin de. “Bu satışların kanunda yeri var mı?” sorusunun karşılığı resmiyette “Yok!” olsa da, insanoğlu görmediği yerinin tapusuna sahip olmayı sevdi.
Kişisel arsa alımlarının yanı sıra devletlerin uzay çalışmaları için kurduğu üsler bu mevzunun diğer bir istikameti. Çünkü, bu çalışmalar için kullanılan araçlar da belirli yerlere kuruluyor. Son olarak Ay’a tekrar ulaşmak için başlatılan Artemis vazifesi kapsamında 2025 yılına kadar Ay’a astronot göndermek amaçlanıyor. Öte yandan, bu kere Ay’da kurulacak bir üs ile insanoğlunun orada kalıcı olması hedefleniyor.
Peki memleketler arası muahedeler uzayda üs kurulmasına ne diyor? Kimin ne kadar hakkı var? Bu hususta kanunlar ne diyor? Bireye özel arsa satışları mümkün mü? Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Araştırma Vazifelisi Onur Çağdaş Artantaş ile bu piyasanın ayrıntılarını konuştuk.
“Uzay merakı yeni değil”
Uzayın insanlık için merak uyandırıcı cazipliği tarih boyunca sürdü ama ona ulaşmak hiç kolay olmadı…Artantaş’a nazaran, gezegenlerdeki madenlerin kullanımının düşünülmeye başlanması uzun müddettir gündemde. Bunun yanında uzayın bir savaş alanına dönmesi de bu fikirlerin bir getirisi. Tüm bunlar da tüzel gelişmeleri beraberinde getirdi.
Bu husustaki tüzel gelişmeler yörüngemizin ve Dış Uzay’ın askeri emellerle kullanılmasının mümkün hale geldiği Soğuk Savaş esnasında başladı. Uzayın bir savaş alanına dönüşmesinin dünyada da nükleer yıkımı başlatabileceği telaşıyla milletlerarası teşebbüsler başladı.”
“Uzayda kimse mülkiyet edinemez”
Böyle olunca uzayın kullanımı için mutabakatların yapılması da koşul oldu. Muahedeler da uzayda egemenlik ilanını engelledi. Artantaş, bu mutabakatlara nazaran devletlerin ve bireylerin uzayda mülkiyet edinemeyeceğini söylüyor.
“Soğuk Savaş esnasında yapılan iki memleketler arası mutabakat, Dış Uzay Muahedesi (1967) ve Ay Mutabakatı (1978) bu mevzudaki referans metinlerdir. Her iki mutabakat da Dış Uzay’ı ve dünyanın uydusunu “İnsanlığın Ortak Mirası” olarak tanımlar. Dış Uzay Anlaşması’na nazaran devletler gökcisimlerinde egemenlik argüman edemeyecekleri üzere, bu alanlardan özel bireylere lehine mülkiyet de tesis edemezler.”
Hakları olduğunu tez eden de var
Öte yandan, Dış Uzay Anlaşması’nın yalnızca devletler bakımından bağlayıcı olduğunu ve özel bireylerin gök cisimlerinde hak tez edebileceğini savunanlar da var. Artantaş ise literatürün mutabakatın bu halde dolanılabilmesinin mümkün olmadığında büyük oranda hemfikir olduğunun altını çiziyor.
Uzaydaki doğal kaynakların bu sınırlamanın dışında olduğunu, o alana birinci varıp kaynağı çıkartmaya başlayanlara pürüz olacak bir memleketler arası prensip olmadığını savunanlar da var. Artantaş, bu varsayımın da hukukta yerinin olmadığını söylüyor.
“Zira tıpkı alanda faaliyet göstermek isteyen ikinci bir devlet yahut bireye de pürüz olacak bir prensibin var olmaması gerekir. Buradaki türel uyuşmazlığın tahlilsiz kalması ve fiziki güç kullanımlarına sebep olması muhtemeldir. Bu sebeple milletlerarası mutabakatların ruhuna uygun olarak mevcut hukuksal durumda dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği temeldir.”
Bilim için üs kurulabilir mi?
Fakat, bilime yol açık mı? Artantaş, “Ancak süreksiz bilimsel faaliyetler yürütülebileceğini ve buna yönelik alana ziyan vermeyen süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir” diye de ekliyor.
Peki, mutabakata taraf olmayan devletler için durum ne?
Bu husus biraz daha kritik bir noktada. Muahedeye taraf olmadığı için devletlerin hak tez etmesi mümkün. Bu türlü olunca devletlerarası sürtüşmeler de meydana gelebilir.
“Elbette anılan iki mutabakata taraf olmayan az sayıda devlet, veyahut bu mutabakatlardan çekilecek devletler gök cisimlerinde ekonomik emelli kalıcı üsler kurma teşebbüslerinde bulunabilir. Ya da kimi özel şahıslar uzayda aşikâr alanları fiilen işgal edebilir, hatta işgallerini kimi devletlerin mülkiyet muhafazası kapsamına sokabilirler. Her iki durum da milletlerarası hukuk bakımından korunmayacağı üzere, devletler ortasında önemli uyuşmazlıklara ve güç kullanımlarına mevzu olabilir.”
Ne yapmak gerekiyor?
Artantaş’a nazaran, dış uzaydaki ve gök cisimlerindeki üslere ve ekonomik faaliyetlere ait hukukun “İnsanlığın Ortak Mirası” unsurunu pekiştirecek halde geliştirilmesi gerekir.
Türkiye Cumhuriyeti üzere devletlerin ulusal uzay programlarının gelişimine paralel olarak uzay hukuku alanında da faaliyet göstermesi bu gelişime katkı sağlayacak; ekonomik pahası yüksek gök cisimlerinin birkaç devlet ve şirket tarafından işgal edilmesini engellemek konusunda kıymetli olacaktır.”