Tanrıça Artemis‘e ithaf edilerek yapılan Artemis Tapınağı, Efes’te Milattan evvel 550 yıllarında tamamlanmıştır. Lidya Hükümdarı Kroisos tarafından başlatılıp, 120 yıllık bir projenin yapıtı olan tapınak, Yunanlı genç Herostratus tarafından yakışmıştır. Pekala, Unutulmaktan korkup, Artemis Tapınağı’nı yakan Herostratus kimdir? Efes Antik Kenti’nin kundaklanma öyküsü…
ARTEMİS TAPINAĞI’NIN YAKILMA HİKAYESİ
Bugün Herostratus ismi hem çağdaş lisanda hem de klasik edebiyatta berbat şöhret için cürüm işleyen birini tabir eder. Yunanlı genç Herostratus, M.Ö. 356 yılı 21 Temmuz‘da Dünyanın Yedi Harikası‘ndan biri olan ve Efes’te bulunan Artemis Tapınağı’nı yakarak tarihe geçti. Hakkında fazla bir bilgi olmayan Herostratus, tarihi yine yazan Büyük İskender ile tıpkı gün doğmuştur.
Tapınak Antik Dünya’nın 7 Harikası’ndan biriydi ve bu o devir de beşerler için hayli büyük bir olaydı. Tapınağın yakılmasından sonra Efesli yetkililer, sorumluyu bulup, yargılamak istediler. Tapınağı yakan genç Herostratus, kabahatini kendisi itiraf ederek, teslim oldu.
HEROSTRATUS’UN TARİHE GEÇEN İFADESİ
Yargılama sırasında Yargıç Kleon’un bunu neden yaptığına yönelik sorusuna şöyle karşılık veren Herostratus,
”Artemis Tapınağını ben, kendi başıma yaktım. Bu zaferi diğerleriyle paylaşamazdım. Ben, dehşetin bütün basamaklarını tek tek çıktım. Her basamağını iliklerime kadar yaşadım ve bitti. Birincisi, yaptığım şeyi birinci düşündüğüm an duyduğum kaygıydı lakin şan ve şöhret kazanacağımı bildiğim için bu dehşet uçup gitti. İkincisi, beni tapınağın içinde yakaladı. Duvarlara zift sürüp çırayla tutuştururken. Bir kaç vuruş, o kaygıyı da alıp götürdü. En berbatı üçüncüsüydü.
Tapınak yanıyor, tavan çatırdıyor, sütunlar devriliyor, mermer modül kesim oluyordu. Beşerler çığlık çığlığa saçlarını yolarak benim yaktığım ateşi görmeye geliyorlardı. Bunu da çabuk atlattım. Yanan tapınağın yanında bir tümseğe çıktım. Ve haykırdım. Heeeey, beni dinleyin. Bu tapınağını ben yaktım. Ben, Herostratus. Beni duydular, birden sus pus oldular. Ortalıkta yalnızca yanan tapınaktan çıkan sesler vardı. Sonra, üstüme gerçek gelmeye başladılar. O hızlar. Gözlerindeki alevleri gördüm. İşte o an dördüncü kaygıyı duydum. Vefat korkusu. En cılızı da buydu. Zira, ben mevte inanmam. Ben Herostratusum. Artemis Tapınağını yaktım. Adım çağlar boyunca hatırlanacak. Fakat sen Baş Yargıç Kleon, seni kim hatırlayacak?’‘ diyerek bir defa daha bu fecî teşebbüsün gerisinde yatan sebebin yalnızca hatırlanma ve tarihe ismini yazdırmak olduğunu göstermiştir.
HEROSTRATUS’A VERİLEN CEZA
Efesli yetkililer, böylesine bir tapınağı yakıp, bunu küstahça itiraf eden Herostratus’u idam cezasına çarptırdılar. Tıpkı vakitte sonsuza dek unutulmasını sağlamaya da çalıştılar. Mevt cezasıyla isminin bir daha anılmayacağını ilan ettiler. İsmi tüm resmi kayıtlardan da silindi. (Bu aksiyona “damnatio memoriae” denir ve onun tüm izlerinin yok olması manasına gelir.)
Tahmin edebileceğiniz üzere, bu pek işe yaramadı. Adı Theopompus tarafından yazılan dokümanlarda yer aldı ve daha sonra Yunan tarihçi Strabon‘un yazılarında tekrar ortaya çıktı.
HEROSTRATİK ŞÖHRET
Bugün bir tabir olarak kullanılan ‘herostratik şöhret‘ tarifi ne olursa olsun şöhret uğruna her türlü ziyan verici, yıkıcı aksiyonu yapmayı tabir eder.
HEROSTRATOS SENDROMU
Tarih böylesine vahim bir cürmü işleyen insanı asla unutmadı. Herostratus’un ismi, bir sendroma da ismini verdi. Bu isim birinci olarak Albert Borowitz’in Terrorism For Self-Glorification kitabında yer aldı. Herostratos sendromu, tanınmak uğruna insanlara ve etrafa ziyan veren taarruzlar gerçekleştiren şahısları tanımlamak için kullanılıyor.