Onca ikaza karşın hazırlıklı olmadığımızın trajik biçimde bir kere daha ortaya çıktığı sarsıntı felaketine ait yapılan memleketler arası değerlendirmeler ülkemiz ismine son derece utandırıcı bir içeriğe sahip. Burada yalnızca ikisinden kelam edeceğim. Resmi kurumlarımızın ağzına alamadığı çarpık yapılaşmaya vurgu yapan yazılar bunlar.
‘Görmezden gelindi’
Japonya’da yayımlanan Japon Times gazetesindeki ‘Türkiye-Suriye sarsıntısı neden bu kadar ölümcül oldu?’ başlıklı makalede bilimsel açıklamaların yanı sıra uzman görüşlerine de yer verilmiş. Bu uzmanlardan biri dünyaca ünlü İngiliz sismolog Roger Musson. ‘The Million Death Quake (Milyonluk Mevt Depremi)’ isimli çok tanınan bir kitabın müellifi da olan Musson, Türkiye’deki binaların ‘büyük zelzelelere hassas bir bölge için nitekim kâfi olmadığını’ söylüyor. Doğu Anadolu fayında iki yüzyıldan uzun bir müddettir 7 büyüklüğünde bir zelzele meydana gelmediğini anımsatan Musson, bunun da yetkililerin fayın ne kadar tehlikeli olduğunu ‘görmezden geldikleri’ manasına gelebileceğini vurguluyor.
Görüşlerine başvurulan bir öteki uzman da İngiltere’nin Portsmouth Üniversitesi’nde volkanbilimci Carmen Solana. Sarsıntıların evvelce kestirim edilememesi nedeniyle, sarsıntıya sağlam binaların etkilenen bölgelerde çok kıymetli olduğunu belirten Solana, “Türkiye’nin güneyinde ve bilhassa Suriye’de güçlü altyapı ne yazık ki yetersiz” diyor.
Makalede University College London Risk ve Afet Azaltma Enstitüsü Lideri Joanna Faure Walker da, son felaket ışığında Türkiye’ye yapı mevzuatına uyulup uyulmadığını denetim etmesi tıpkı vakitte eski binaların güvenliğini arttırma imkanı olup olmadığını gözden geçirmeye çağırdı. (Tamamını şuradan okuyabilirsiniz: Why was the Turkey-Syria earthquake so deadly? | The Japan Times)
Kötü inşaat öldürdü
Mark Quigley, Melbourne Üniversitesi’nde zelzele bilimi doçenti The Conversation sitesinde değerli bir makale yayınladı. ‘Kötü inşaat Türkiye’deki binaların zelzelede çökmesine neden oldu’ başlıklı makalede varlığı bilinen sismik tehlikeye karşın, bölgede çok sayıda hassas altyapının olduğuna dikkat çekerek “Geçtiğimiz 2 bin yıl boyunca, şiddetli sarsıntıların sarsıntılarına bile dayanabilecek binaların nasıl inşa edileceği konusunda çok şey öğrendik” diyor. Vurgusu kıymetli. “Öğrendik” dedikten sonra Türkiye zelzelesi üzerine şunları yazmış: “Yıkılan binaların birçoğunun kâfi sismik destek olmadan betondan inşa edildiği görülmektedir. Bu bölgedeki sismik bina yönetmelikleri, bu binaların güçlü zelzelelere tam çöküşe maruz kalmadan dayanabilmeleri gerektiğini koşul koşmaktadır. Türkiye’de ve öteki ülkelerde inançlı bina inşası ve sismik bina yönetmeliklerine uyulması konusunda bilinen meseleler bulunmaktadır. Türkiye’de geçmişte yaşanan sarsıntılarda de emsal bina çökmeleri görülmüştür.”
Yeniden yapılanmada zorluk
Quigley’nin makalesinin en can sıkıcı kısmı tekrar inşa konusunda yazdıkları: “Önemli can kayıpları ve altyapı hasarlarına ek olarak, her iki zelzelenin de yer yüzeylerinin kopması, sıvılaşmış toprak ve toprak kaymaları üzere sayısız çevresel tesire neden olması olasıdır. Bu tesirler birçok bölgeyi yine inşa etmek için inançsız hale getirebilir. Bu nedenle yine inşa uğraşları, gelecekteki riskleri azaltmak için neyin nerede inşa edilebileceğine ait planlama kararlarını da içermelidir.”
Quigley’nin sorusunun karşılığını biz de merak ediyoruz: “Şimdilik artçı sarsıntılar bölgeyi sarsmaya devam ediyor ve arama-kurtarma çalışmaları sürüyor. Toz duman dağıldıktan sonra yine yapılanma başlayacak. Fakat bir sonraki sarsıntıya dayanabilecek daha güçlü binalar mı göreceğiz, yoksa aynısından daha fazlasını mı?” (Tamamını okumak için: Earthquake footage shows Turkey’s buildings collapsing like pancakes. An expert explains why (theconversation.com)
Yılların ihmaliyle boyutları her geçen saat artan faciaya ait yüzlerce değerlendirmeden yalnızca ikisi bu. Birçoklarının ortak noktası ülkemizdeki binaların zelzele yönetmeliklerine uygun yapılmadığı. Sarsıntı neslinin üstünde olan bir ülkede hem yüksek yapı ısrarı hem de yörenin sismografisine ters inşa tutkusu mevt getiriyor. Bunu resmi yetkililerimiz dışında herkes biliyor.