Merkezi Kazakistan’ın başşehri Parıltı Sultan’da yer alan Milletlerarası Türk Akademisi (TWESCO), Moğolistan’ın Ötüken bölgesinde yürüttükleri bilimsel hafriyat çalışmaları sonucunda keşfedilen İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nın kurucusu ve Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’ın 7. yüzyıla ilişkin yazıtının ön okumasını paylaştı.
Akademi Lideri Darhan Kıdırali‘nin toplumsal medya üzerinden yaptığı paylaşımına nazaran, 70 santimetre yüksekliğe ve 19 santimetre genişliğe sahip yazıtın her iki tarafında da metin yer alıyor.
Yazıtın ön tarafında bulunan 19 satırın şimdi 12 satırı okunabildi. Bunlar sırasıyla “inek yılının dokuzuncu ayı”, “tanrı oğlu”, “Kutlug Kağan: Türk”, “erkek çocuklarım, köz”, “bizim güzel”, “etdim: bizim yabancı erler”, “yerde”, “tümen: on bin”, “işimi gücümü ver”, “tayin ettim (unvan verdim)”, “tamamı eşitti” sözlerinden oluşuyor.
İlteriş Kutluğ Kağan Yazıtı, Türk yazı tarihini daha ileriye götürüyor
İlteriş Kutluğ Kağan’ın 7. yüzyıla ilişkin yazıtının, oğulları Kül Tigin ile Bilge Kağan anıtlarına benzediğini kaydeden Kıdırali, “Burada ejderha, kurt başı karışımı mitolojik varlıklar, fotoğraflar ve Türk ve Soğd yazısı bulundu” dedi.
Kıdırali, bu yazıt taşının Türk yazı tarihi için değerli bir keşif olduğunun altını çizerek “Yazıttaki sözler tıpkı Kül Tigin ve Bilge Kağan’daki kelamlar üzere lakin birinci ağızdan yani İlteriş Kutluğ Kağan tarafından söylendiği için (Türk yazı tarihini) daha da ileriye götürmektedir” değerlendirmesini yaptı.
Geniş bir toprakta bulunan İlteriş Kağan külliyesinin, vaktinde düşmanları tarafından tahrip edildiği bilgisini paylaşan Kıdırali, “Etrafında 51 balbal taş bulundu lakin kafataslarını kırmışlar. Hatta yazıtı (İlteriş Kutluğ Kağan yazıtı) bile ortasından bölmüşler” tabirini kullandı.
Kıdırali, daha evvel bulunan Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının dikili olarak keşfedildiğini belirterek “Bu yazıt, toprak altından çıkarıldı” diye konuştu.
Ayrıca bugüne kadar bu üzere tarihi yapıtların ekseriyetle Avrupalı bilim insanları tarafından gün yüzüne çıkarıldığına işaret eden Kıdırali, “Bu birinci sefer Türk dünyasına kısmet oldu. Bunun için çok mutluyuz” dedi.
“Türk” isminin birinci defa geçtiği Göktürk devrinin en eski yazılı anıtı
Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü iş birliğinde Moğolistan’ın Ötüken bölgesinde yürütülen bilimsel hafriyat çalışmaları sonucunda Göktürk Devleti’nin hükümdarları Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’ın külliyesi ile yazıtı keşfedilmişti.
Ötüken bölgesindeki Nomgon Ovası’nda batıdan doğuya oval bir biçimde inşa edilen külliyenin toplam 49 metrekare alandan oluştuğu ve etrafında Aşina ailesine ilişkin sembollerin yer aldığı 51 adet balbal taş ile İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nın kurucusu ve Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’ın 7. yüzyıla ilişkin yazıtının da keşfedildiği duyurulmuştu.
Söz konusu anıt, “Türk” isminin birinci kere geçtiği Göktürk periyodunun en eski yazılı anıtı olarak bedellendiriliyor. (AA)