İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, kur muhafazalı mevduatın (KKM) Hazine’ye yükünün ne olacağını ve vergi gelirlerinin ne kadarının ödeme gücü artanlara aktarılacağını bilmediklerini vurgulayarak “Para siyasetinde fiyat istikrarını sağlamaya yönelik kararlardan uzaklaşılmasının toplumsal maliyetini yaşıyoruz” dedi.
Krediye erişimin artan maliyetinin üretimin de maliyetini yükselttiğini bu nedenle büyümede ivme kaybı yaşanacağını, işsizliğin artacağını anlatan Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
TOPLUMSAL MALİYET ARTTI
– KKM nedeniyle Hazine’den şu ana kadar 60 milyar TL’nin üstünde para gitti. Halkın parası, parası olanlara gitti aslında. Nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kur riskine karşı kendisine garanti arayan kısımlar için bir alternatif olan KKM, bir müddetliğine kurun yükselişini dizginledi, Ağustos’un ikinci haftasında 1.2 trilyon TL’lik hacme ulaştı. Fakat TL mevduatlarından KKM’ye geçenlerin kur farkları Hazine’ye, döviz tevdiat hesaplarından (DTH) geçenlerinki de TCMB’ye yük oldu. KKM için bütçeden ödenen kur farklarının ekonomik-mali transferlerle ulaşılacak hedeflerle bir ilgisi kurulamaz.
KKM nedeniyle vergi gelirleriyle beslenen bütçemizden temmuz ayı prestijiyle 60.6 milyar TL’lik ödeme yapıldı. Bu fiyat, toplam ekonomik-mali transferlerin yüzde 73’ü olup, gerçek manada ekonomik büyümeyi destekleyecek ve büyüme patikasını çizecek KOBİ’lere, girişimcilere hibe ve dayanakları, yatırım teşvikleri üzere transferlerin toplamı ise ekonomik-mali transferlerin hissesi üzerinde çok büyük baskı yaratıyor. Ek bütçeyle KKM kur farkı için eklenen ödeneğin de 1.5 katının üzerine çıkılmış oldu. Öte yandan KKM için Temmuzda ödenen meblağ o aydaki vergi gelirlerinin yüzde 14’üne ulaşmış durumdadır.
KKM kur farkı ve getirisinde stopaj oranı 0’dır. Bu getiriyle ödeme gücü artanlara, TL’ye olan teveccühün artması, kur sıçramalarının oluşmaması için vergi avantajı sunuluyor. Bu durum verginin mali emelini da gelir dağılımında adaleti sağlama hedefini da zedeliyor. KKM’nin Hazine’ye yükünün ne olacağını ve vergi gelirlerinin ne kadarının ödeme gücü artanlara aktarılacağını bilmiyoruz. Para siyasetinde fiyat istikrarını sağlamaya yönelik kararlardan uzaklaşılmasının toplumsal maliyetini yaşıyoruz.
TIRMANIŞA DEVAM
– Yüzde 80’i bulan resmi enflasyon var, kur 18 lirayı aştı, bu alanda neler öngörüyorsunuz, ne cins riskler var?
Gıda fiyatlarındaki yükseliş dikkat cazip. Besin TÜFE aylık yüzde 3.15 artışla yıllık yüzde 94.7’ye ulaştı. Üstelik Besin TÜFE, Besin Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ile birlikte yükseliyor. Temmuzda güçte ÜFE yüzde 12.3 artarak yıllık yüzde 350’ye ulaştı. Elektrik, gaz kümesinde ÜFE artışı aylık yüzde 19’a çıktı. ÜFE’den TÜFE’ye geçişkenlik sonucunda sonbahar aylarında enflasyondaki tırmanış sürecek.
VERGİ GELİRİNE KUR DOPİNGİ
– Bütçe açığının finanse edilmesi için önümüzdeki devirde vergi oranlarının artırılması yoluna gidilebilir mi?
2022’nin olumsuz makroekonomik şartlarına ait isabetli iddialarda bulunmadan 2022 bütçesinin hazırlanmış olması, öbür deyişle “bütçenin doğruluk ilkesi”nden uzaklaşılmasıyla bütçe “kadük” kaldı. Bütçe masrafları için ayrılan ödeneklerin, kur sıçramaları ve enflasyonist süreç nedeniyle yetersiz kalacağı anlaşılınca 7 Temmuz 2022 tarihli Resmi Gazete’de Ek Bütçe Kanunu yayımlanarak yürürlüğe girdi. 1.7 trilyon TL bütçe sarfiyatı, ek bütçeyle 2.8 trilyon TL’ye genişledi. Bütçe gelirlerinde yeni gaye de 1.5 trilyon TL’den 2.5 trilyon TL’ye çıktı.
Yılın birinci 6 ayında bütçe masraflarının yüzde 41.4’ü kullanılırken kestirim edilen bütçe gelirlerinin de yüzde 50’si elde edilmiş bulunuyor. Yüksek enflasyon nedeniyle 2022 yılı vergi gelirleri beklentinin üzerinde artış gösterdi. Bir yandan firmaların enflasyon nedeniyle artan nominal kârları gelir/kurumlar vergisine tabi olurken, başka yandan kurdaki yükselişle pahalılaşan ithal eserlerden alınan dış ticaret vergileri, içeride KDV, ÖTV üzere tüketim vergilerinin hasılatı daha da yükseliyor. Temmuz ayında ücretlilere verilen enflasyon farkı (zam diyenler de var) fiyatları nominal olarak artırırken verilen enflasyon farkının değerli bir kısmı gelir vergisine gittiği için de vergi hasılatı artıyor.
Vergi gelirleri yüksek kur ve enflasyon kaynaklı artarken bütçe masraflarının maliyeti de tıpkı nedenle artar. Ek olarak bütçenin kalan kısmının seçim atmosferinde kullanımıyla bütçe masraflarındaki süratli artış kaçınılmaz olur ve mali disiplinden uzaklaşılır.
ENFLASYONLA UĞRAŞ YOK
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı problemleri neler?
TL’nin paha kaybı sonucu yoksulluk derinleşirken nüfusun dar bir bölümü ulusal gelirden daha fazla hisse alıyor, bu durum gelir dağılımını daha da bozuyor. Fiyatlı kesim büyümeden refah hissesini alamıyor. Hem ihracat hem üretimde maliyetler dövize endeksli. Firmalar geleceklerinden tasa duyuyorlar. Dış ticaret haddi, tarihi düşük seviyelerde. İhracatın ithalata bağımlı yapısını değiştirecek üretim atağında kamu bölümü faal rol üstlenmeli.
Türkiye’de enflasyonla gayrette siyaset önlemleri alınmıyor. TL’ye bedel kazandırıcı para siyaseti uygulamalarına geçilmeli. Moody’s kredi notumuzu B2’den B3’e düşürdü. Bunun cari açık ve dış kaynak girişi üzerinde negatif tesiri olacak. TCMB rezervleri artırılmalı.
DÜŞÜK FAİZ TL’DEN KAÇIŞI HIZLANDIRIYOR
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz ile ilgili öngörüleriniz neler?
Yüzde 60’ın üzerindeki negatif gerçek faiz TL’den kaçışı hızlandırıyor. Siyaset faizi 8 aydır yüzde 14’te sabitlense de hem tüketici kredi (ihtiyaç, konut, taşıt) faizleri hem ticari kredi faizleri hem de Hazine’nin iç borçlanma faizleri siyaset faizinin iki katından fazla. Krediye erişimin artan maliyeti üretimin de maliyetini yükseltirken büyümede ivme kaybı yaratacak. Son yıllarda global büyüme oranının üstünde büyüyen ekonomimiz, 2022’de global büyüme oranının altında kalacak. Gelecek aylarda işsizlik oranının düşmesini engelleyecek hatta artışına neden olacak iki etken görünüyor. Temmuzda ücretliye verilen enflasyon farkının patrona artan maliyeti, oburu de ekonomik aktivite seviyesindeki yavaşlama.