Ardı gerisine yaşanan avukat intiharları, yasal değişiklikler, ekonomik zahmetler, stajyer avukatların yıllardır süren meselelerini yine gündeme taşıdı. Stajyer avukatlar, yaşadıklarını ve verdikleri çabayı, “Bu kadar güç olacağını varsayım etmedik” diyerek anlattılar.
TBMM’de 11 Haziran 2022’de kabul edilen, Avukatlık Kanunu’nda değişiklik öngören düzenlemeyle, stajyer avukatlara staj haricinde öteki sigortalı bir işte çalışarak para kazanma hakkı tanındı. Hukuk fakültesinden mezun olur olmaz zarurî staj uygulamasına tabi tutulan genç avukatlar, bu durumda, stajın yanında bir öteki iş daha yaparlarsa para kazanabilecekler. Lakin, staj müddetince olağan mesai saatlerinde çalışan stajyer avukatların bir öteki işte çalışabilmeleri imkânsız.
Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı’nın haber portalı, Gazetecilik Platformu’ndan Ece Deniz’in haberine nazaran, Türkiye’de hukuk fakülteleri her yıl yaklaşık on beş bin mezun veriyor. Mezun olanları çetin ve ruhsal olarak zorlayıcı bir süreç bekliyor. Hukuk fakültesini bitirir bitirmez başlayan bir yıllık stajın birinci 6 ayı adliyede, sonraki 6 ayı meslekte 5 yıl kıdemi olan bir avukatın yanında yapılmak zorunda. Stajyerlerin adliye stajı sırasında 6 ay boyunca para almaları kanunen yasak. Sonraki 6 ayda ise yanında çalışacakları avukatın tercihine nazaran ya cüzi bir maaş alıyorlar ya da hiç para almadan fiyatlı bir avukatın yapabileceği her işi yapmaya koyuluyorlar.
İmza Stajı
İstanbul Hukuk Fakültesi’nden mezun olan ve İstanbul’da yaşayan Büşra Ünver birinci altı aylık sürecin yalnızca bir imza prosedürü olduğuna değiniyor. Adliye stajında hiçbir şey yapılmadığını, yalnızca duruşma günlerinde davaya katılmalarının beklendiğini söz ediyor. Bu nedenle daha birinci altı ayda herkes bir avukat yanında staja başlıyor. Ünver, adliyede yaşadığı bir diyaloğu şöyle anlatıyor:
“Ben birinci 6 aylık stajımda birebir vakitte iş ararken yanına gittiğim yargıçlar, savcılar ‘Sen hâkim ve savcı olmayı düşünüyor musun’ diye sordular. Hayır karşılığını verdiğimde bana incelemem için rastgele bir belge vs. vermediler. Bana katkı sunacak bir vazife vermediler. ‘Sen gel haftalık imzanı at’ diyorlar ve gidip imzalıyorsun.”
2021 yılında İstanbul Üniversitesi’nden mezun olan Yaren Tunç da yargıçlar ve savcılarla karşılaşmadığını tabir ediyor. Yalnızca bir kez İş Mahkemesi hâkimi ile karşılaştığını ekliyor. Büsbütün imza atmak üzerine konseyi olan, stajyere hiçbir iş yaptırılmayan bu stajlarda, adliyede yaptırılan aşikâr başlı işler stajyere belge taşıtmak, fotokopi çektirmek.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olan Mustafa Yeşilçiçek de adliyede stajyere verilen vazifelerin niteliksiz işler olduğunu belirtiyor. O da birinci 6 aylık periyotta bir avukatın yanında staj yaptığını, fakat bu süreçte adliyeye her gün imza atmaya gitmek zorunda kaldığını belirtiyor. Gittiği iş mahkemesinde ondan her gün imzaya gelmesini beklediklerini tabir ederken, bu durumun patron avukatıyla ortasını bozduğunu da vurguluyor. “Ben İş Mahkemesi’nde staj yaparken oradaki hâkime hanım ‘Her gün imzaya geleceksin’ dedi. Fakat bu çalışırken çok kolay olmuyor. Nitekim bir avukatlık stajı yaparken sizden bir avukatın vermek zorunda olduğu işi, çalışmayı bekliyorlar. Olağan bu durumda mesai saatinde adliyeye imzaya gitmek patronla olan ilgiyi de olumsuz etkiliyor.”
Lütuf üzere sunuluyor
Kanunda stajyere ikinci altı ay fiyat verilebileceğine dair bir düzenleme yok, lakin sigortasının yapılabileceğine dair bir düzenleme var. Hem sigorta yapıp hem fiyat veren patron avukat çok az sayıda. Fiyat verilen stajyerlere de ekseriyetle yemek yahut yol parası verilmiyor. Stajyerler, verildiğinde ise bir lütufmuş üzere sunulduğunu belirtiyor . Staj yaparken para kazanabilen kesim hayli azınlıkta. Avukatlar ortasında stajyere fiyat vermemek yaygın bir eğilim.
Mustafa Yeşilçiçek, yaşadığı tecrübesi şu sözlerle aktarıyor:
“Mesela ben Mart 2021’de birinci staja başladığımda 1000 lira alıyordum. Yemeği iş yerinde yiyordum. Yardımcı ablamız konut yemekleri yapıyordu. Fakat ramazan olunca, muhafazakâr bir kişinin ofisinde çalıştığım için patronum oruç tutuyordu. Ben ve öteki stajyer arkadaşım oruç tutmuyorduk. Ramazan ayında bize ‘Ben size yemek vermek durumunda değilim, zati maaş da vermek zorunda değilim’ dedi. ‘Kanunen de bu türlü bir hakkınız yok. Ramazan mühletince yemekleriniz karşılanmayacaktır’ diye bir bildiri attı. Yanına iki tane stajyer alabilen, işleri o kadar ağır olan Maltepe’de bir plazada ofisi olan bir avukat. Verdiği 1000 lira, gülünç bir sayı. Bir de yemeğin olmaması, ne denir bilemiyorum. Stajyer avukata verilen her şey bir lütuf üzere sunuluyor, yemek bile.”
“Onların gözünde avukat değilsin”
Yaren Tunç da tecrübesini şu formda özetliyor:
“İstanbul üzere büyük bir kentte, çalışılan ofisin işleri de ağır oluyor. Ben mesela 3.000 alıyorum lakin icra işlerine bakıyorum. Birçok stajyerden daha çok alıyorum. Olağan verilen fiyat bin, iki bin lira civarı ya da ortasında. Üç bin de verilebilecek en yüksek ölçü. 09.00-18.00 ortası çalışıyorum. Yemek aram yok. Aileden uzak yaşıyorsan hele, bu ölçüyle geçinmen, kira vermen çok güç. En azından yol ve yemek fiyatını veriyorlar. Maaşlı çalışan üzereyiz. Aslında maaşı da hesap sorabilmek için veriyorlar bir yandan. Hesap sorulabilirliği sağlamak için. Sana maaş ödediği için işverenin senden verdiği bütün işleri yapmanı bekliyor. İcrada ve dava kaleminde iş yaptırmak epey sıkıntı. İşi beceremediğinde karşılaşacağın muamele bir stajyer avukat için çok ürkütücü, tasa verici. Bunun hesabı senden sorulacak. Zati çalıştığın işverenler seni denk görmüyorlar, avukatsın lakin onların gözünde değil.”
“Stajyer avukatlar staj yapacakları hukuk ofislerini ararken bile stajın kendilerine bir şey öğretemeyeceğini fark ediyorlar. Baronun sayfasında verilen stajyer ilanlarında deneyimli, yaz periyotlarında 2 yahut 3 staj yapmış, ruhsatını yeni almış bir avukatın yapabileceği her işi yapacak yeni mezun stajyerler arıyorlar” diyen Yaren Tunç, şöyle devam ediyor:
“Mesela staj bir şeyler öğrendiğin, tecrübe kazandığın bir süreç. Lakin baronun ilan sayfasında staj ararken birden fazla hukuk ofisi tecrübeli olmanı bekliyor, iş tecrüben olup olmadığını sorguluyor. Aslında sana bir şeyler öğretemeyeceklerini kabul ediyorlar. İşi yapabilmen için de öbür yerde öğrenip gelmeni istiyorlar. Bilmiyorsan da daha düşük fiyat veriyorlar.”
Büşra Ünver de bir ilanda “Ücretimiz tecrübemizdir” cümlesiyle karşılaştığını belirtiyor. Stajyer ilanlarındaki erkek avukat arıyoruz yahut bayan avukat arıyoruz sözlerinin ne manaya geldiği ise stajyerler tarafından çabucak anlaşılıyor. Yaren Tunç bayan stajyer avukat denildiğinde ofiste çay, kahve hazırlamanı, hatta ofiste paklık yapmanı bile beklediklerini tabir ediyor. Mustafa Yeşilçiçek ise “Stajyer erkek avukat aranıyorsa bu demek ki hacze gönderecekler. Ofis hacizde dövüşecek, gerekirse şiddete maruz kalacak lakin tekrar de işini yapacak birini arıyor” diye belirtiyor.
Ruhsatını 2015 yılında almış, şu anda özgür avukatlık yapan Gülistan Çekil de 7 yıl evvelki stajı ile bugünü karşılaştıramayacağını belirtip, şunları söylüyor:
“Ben ruhsatımı 2015 yılında aldım, yedi yıllık vakit ortasındaki kıyaslamayı çok derinlemesine yapamam lakin net olarak gördüğüm vakitle hukuk fakültesi mezunu sayısının bilhassa İstanbul’da vakıf üniversitelerindeki fakülte ve kontenjan artışına paralel olarak artmış olduğu. Benim stajyer olduğum devirde staj yapacak ofis bulmak için ilan verirdik baro sitesinde ve ofisler bizi arardı görüşmeye çağırmak için. Artık ilan bir yana stajyerler kapı kapı dolaşarak ‘Stajyere gereksiniminiz var mı?’ diye soruyorlar. Ben 800 lira maaş ve yol, yemek alırdım. Bir de Türkiye Barolar Birliği’nden kredi kullanmıştım aylık 500 lira. Bununla Kartal’da düzgün sayılabilecek bir meskende 800 lira kira ödeyerek yaşıyorduk iki arkadaş. Çok rahat harcama yapamıyorduk lakin önemli dertlerimiz da olmadı. Birkaç gün evvel arkadaşıma mesken bakarken tıpkı binadan bir daire ilanına denk geldik, 6.000 lira olmuş kirası. Şu an İstanbul’da stajyerlik yapan biri için bizim o ‘Geçiniyoruz işte ya’ dediğimiz hayatı yaşamak imkânsız. Yalnızca kiraya bakarak bile bu yorumu yapabiliriz, ki öteki mecburî gereksinimler da uğraşı.”