Burcu Karakaş, DW Türkçe için hazırladığı ‘Türkiye’nin Değerleri’ projesi kapsamında Müjdat Gezen, Sevin Okyay, Gülten Dayıoğlu, Gündüz Vassaf, Zeynep Altunbay, Nevra Serezli, Canan Arın, Prof. Dr. Baki Kuru, Prof. Dr. Olcay Neyzi, Cahit Berkay, Veysel Donbaz ve Prof. Dr. Ioanna Kuçuradi ile görüşmüş. Alanında uzman, mücadeleci bu bireylere ilişkin görüntüler izlendiğinde şuurlu, samimi, eleştirel ve bedel üretmiş yaşantıların, görüşlerin ve dertlerin kayda alınmasının değerini anlıyorsunuz.
Bu değerli çalışması için Karakaş’ı tebrik ettim ve sitem katmadan şunu belirttim: Bu insanların biri bile Kürdlerden bahsetmiyor! Birinin bile düşün ve his dünyasında Kürdler yer almamış, etkilememiş!
DW Türkçe’nin çalışmasına dahil olmaları için teklif yapılsaydı, kabul etmeleri kuşkulu iki isim var: İsmail Beşikci ve Barış Ünlü. İsmail Beşikci Kürdlerle birinci sefer tanışınca geçip gitmiyor, yüzünü çevirmiyor; duruyor, izliyor, okuyor ve ‘Kürd vardır, Kürdistan’da yaşar!’ diyor. Kürd olmayanların yalnızca Kürdlerle ilgilenmesi beklenemez, kimsenin buna hakkı da yok. Beşikci, Kürd problemine mesleği gereği yani bir sosyolog olarak yaklaşmış ve bu alanda çalışma yapmak istemiş olabilir. Tıpkı Beşikci üzere, Barış Ünlü de Türkiye’nin Türklük sorununu farkedince duruyor ve bir araştırmacı olarak yüzünü öteki tarafa çeviremiyor. Barış Ünlü’nün, ‘Türklük Sözleşmesi’ kavramsallaştırması ve kitap yazımı esnasında ve sonrasında Beşikci kadar Kürdlerle yakınlaştığını sanmıyorum. İsmail Beşikci cezaevinde ve sonrasındaki yaşantısını Kürdlerin değil de Türklerin ortasında yaşayarak geçirseydi tahminen Türk toplumundaki Kürd algısının değişiminde değerli tesiri olabilirdi, bilemeyiz. Türk toplumu Beşikci’yi tolere edebilir miydi, benimser miydi; bunu da bilemeyiz!
Barış Ünlü’nün kitabının tesirlerini şimdi artırdığını sanmıyorum. Fikret Başkaya’nın ‘Paradigmanın İflası’ ve Sevan Nişanyan’ın ‘Yanlış Cumhuriyet’ çalışmaları da benzeri tepkisizlikle karşılanmıştı lakin Barış Ünlü’nün kitabı milletlerarası bir ehemmiyettedir ve içerideki tesiri hala hissedilmese de bir gün kesinlikle yayılacak ve yeni bir periyodun önemli desteklerinden biri olacaktır.
DW Türkçe’nin çalışmasında yer alan bireylerin Kürdlere baş yorup yormadığı görüşlerinden belirli olmuyor. Kendilerini Türkiye’de ve dünyada olup bitenlerden sorumlu hisseden bireyler, yanı başlarındaki Kürdleri görmek istemeyebilir. Kürd problemini tahminen de devletin uygulamalarına, planına, insafına bırakmış ya da hiç fark etmemiş de olabilirler.
Aslında Türk düşün, sanat, aktivizm dünyasının Kürdlerle alaka biçimini birinci defa Murathan Mungan’ın 23 müellifin kapısını çalıp istediği hikayelere önsöz yazarak kitaplaştırdığı ‘Bir Dersim Hikayesi’ni (Metis, 2012) okuyunca fark ettim.
Birer hikaye ile kitapta yer alan Türk ve ‘Kürt kökenli Türk yazarların’ 38’de Kürdlerin başına getirilen vahim ve yabanî Dersim katliamından hikayeler yazacak kadar haberdar oldukları anlaşılıyor! Oysaki Dersim 38’i biliyorlarmış! Lakin bu müellifler Dersim ve öteki katliamlara, asimilasyon siyasetlerine bir biçimde kendi yapıtlarında daha evvel ve sonra yer vermek istememiş. Bilip de farkında değilmiş üzere yaşamanın aydınlığı onların üretken geleceğini ışıtıyordur.
Farklı ve enteresan bir örnek var. Bir kesim Dersim’i Necip Fazıl Kısakürek’ten biliyor. Kısakürek, Dersim’de yapılan vahşeti yazıya döküyor ve böylelikle okurları Dersim gerçeğini öğreniyorlar. Recep Tayyip Erdoğan’ın mecliste Dersim konuşması yaparken ağlamasını muhtemelen Kısakürek’e borçluyuz. Bir muharrir, şair, aktivist, düşün insanı gizlenen, görmezden gelinen bir periyodu, devrinde yazınca gün geliyor ona güvenerek okuyan, yazılanı denetim eden, farklı kaynaklardan da irdelemeye başlayan beşerler sıkıntıyı ortaya koyabiliyor. Lakin daha değişik olan bunun bile sonlu olması ya da hudutların bilinmesi ve korunması, kayırılması: yani Kısakürek neler olduğunu yazmadığı için okurları örneğin anadilinde konuşanlara yapılan cezalandırma ve zorbalığı, anadilinde eğitim yasağını, örneğin Zilan ve Guev’i anmıyor. Velhasıl ipin ucu olsa da, yürürlükteki Türklük ve müslümanlık mukavelesi uzak ve yakın tarihi tüm taraflarıyla ve olduğu üzere anlamaya ve özür dahil, onarıcı telafiye mahzur oluyor.
Mesela Ahmed Arif ‘33 Kurşun’ şiirini yazmasaydı bilhassa Vanlılar ve Kürdlerin bir kısmı bu katliamı bilecekti fakat Kürd olmayanlar hem bilmeyecekti hem de bizden duyduğunda tahminen de inanmayacaktı!
İnsanlar bedel verdikleri, önemsedikleri müellif, şair ve düşün insanlarının yazdıklarını büyük olasılıkla ciddiye alır ve üzerine ek okumalar, araştırmalar yapar. Şayet Türkiye’de müellif, sanatçı, akademisyen, araştırmacı ve aktivistler devirlerinde yaşanan olayları tarafsız bir gözle, ideoloji ya da din tesiri olmadan yazmış, yansıtmış olsaydı; yani birey, topluluk ya da toplumların trajedilerini yapıtları aracılığı ile tartışmış olsaydı bugünler bu türlü şekillenmeyebilirdi. Günümüzü yazmış, yansıtmış olsalar şayet, yarınların bugünler üzere olmama bahtı doğabilirdi. Bugünün dün üzere olmasının nedeni, dünün de evvelki dünler üzere olmasıdır.
DW Türkçe’ye konuşan ‘Türk’ aydınlarından rastgele biri paradigmanın Kürde yaklaşımını, paradigmanın Kürde yaptıklarını ve Kürd olmayan toplumun buna iştirakini, Kürdü getirdiği hali, Kürdün Türkiye’nin her yerinde yaşayan varlığını ve bunun nedenlerini, sonuçlarını; Türkiye’nin kaygı ikliminde Kürdlük öcüsünün tuttuğu yeri, demokratikleşmemede Kürd tesirini önemseseydi, mahallî idarelerin güçlendirilmemesinde Kürd tesirinin maliyetlerini bir cümle ile yapıtlarına ve görüşlerine yansıtsalardı onların takipçilerinin omurdaki Kürd varlığına bakışı, yaklaşımı ve merakı farklı olabilirdi. Süregiden ya da yarınlarda da devam edecek olan Kürdlere yaklaşımın altüst olmasında, değişmesinde rol oynayabilirlerdi.
Ahmet Altan’ın ‘Hayat Hanım’ romanında Kürd izsizliği dikkatimi çekmiş ve İstanbul üzere bir kentte Kürdün olmadığı, Kürdün değmediği yerlerin var olabileceğini anlamıştım.
Düzenin farklılıkları elden aldığına sitem edenler; Kürdlerin açık, katı ve kesintisiz asimilasyon uygulamaları ile Türk’e dönüştürülmesini umursamıyor. Türkler sisteme uyumlu hale getirilmeye çalışılırken, Kürdler hem sisteme uyumlanıyor hem de başkalaşmış oluyor.
Kürdleri ömrün dışında gördüğü için yenisine ve üretisine katmayanlar paradigmanın sahiplenicisi, onarıcısı, saygınlığını koruyucusu ve sürdürücüsü olarak anılma ihtimalini önemsemeli. Asimilasyonun, sürgünlerin ve katliamların sonuçlarını kabul ederek, sonuçlar yani elde kalanlar üzerinden tahlil üretmek ya da ‘üretilecek tahlil için dinamik kalmamış’ demek, susarak onaylamak asimilasyonun son safhasının ortaklaşılması sayılabilir mi?
Asimilasyona, katliamlara ve sonuçlarına karşı tutum alma konusunda Türk aydınlarının reaksiyonsuz kalması, bariz ve ısrarlı itirazın olmaması ne manaya geliyor! Türkiye’nin entelektüel bireyleri Kürd problemini devletin çözme siyasetinden ve uygulamalarından hoşnut ya da razı olabilir mi? ‘Türk entelektüelleri’ Kürd sıkıntısında Türklük (ve Müslümanlık) mukavelesine uygun bir tavır sergiliyor olabilir mi? Hoşnut ya da razı olmasalardı neler yapar, neler söylerlerdi? İtiraz sesleri çoğaldığında uğultular ortasında Kürdlerin çığlığı duyulur, katman katman yaraları görünür ve acıları hissedilir olur muydu? Burada emel birilerini suçlamak, yargılamak değildir; gaye olanı, yaşananı ve sürmesinin nedenlerini olduğu üzere ortaya koymaya çalışmaktır.
Haldun Taner, ‘Kürd Cemali Destanı’nı ‘bizden’ olmalı diyerek ‘Keşanlı Ali Destanı’na dönüştürmekte ve Neşet Ertaş da Ristemê Îsko’nun ‘Min te Dît bû’ müziğini çalmakta (Gönül Dağı olarak bilinir) sakınca görmedi. Muzaffer Sarı Sözen de Kürd halk müziklerini yıllarca TRT repertuarına devşirdi. Asıl sorun, ünlü olduktan sonra bile çaldıkları, yağmaladıkları, üleştikleri Kürd kıymetleri, Kürd üretileri için kolay bir münasebet ile bile olsa Kürd toplumundan kültürünün yağmalanmasındaki hisseleri, rolleri için özür dileme gereği bile duymamış ve hatta hala hayatta olanların da ifşa ve özür dileme gereği duymayacak olmaları.
Kürdler konusunda hangisi yeğlenebilir: Yağmayı, talanı, iştiraki hak görme mi; yoksa tümden görmezden gelme, yok sayma mı?
Sanatçı, muharrir, aktivist, entelektüel, akademisyenin kendini, dünyasını, dünyayı olduğu üzere anlatırken, anlatmadıklarına da ağırlaşan dikkatli dinleyicide daima ‘Türküm,…’ü çağrıştırması anlatan için övünç nedeni midir?
DW Türkçe’nin değerli ‘Türkiye’nin Değerleri’ başlığı, bu bedelin ne demek olduğu, ne manaya geldiği konusunda geniş bir tartışma alanı açıyor. Nasıl ‘Türkiye’nin değeri’ olunur? ‘Türkiye’nin değeri’ olmak isteyen nasıl düşünür, nasıl müellif, nasıl üretir, nasıl yaşar; nasıl düşünmez, nasıl yazmaz, neyi üretmez, nasıl yaşamaz? Türkiye’nin pahası olmaktan vazgeçen nasıl düşünür, nasıl yaşar, nasıl ve neyi yansıtır?