Türkiye’nin Özbekistan Büyükelçisi Olgan Bekar, TurkicWorld’e yaptığı açıklamada, Türkiye’nin Özbekistan iktisadının ana yatırımcılarından biri olduğunu söyledi. Bekar, “2022’de Özbekistan, yaklaşık üçte biri direkt yabancı yatırım olmak üzere yaklaşık 9,8 milyar dolarlık yabancı yatırım çekmeyi başardı.
Türkiye, Rusya ve Çin ile birlikte yüzde 10’luk hisseyle Özbekistan’ın en büyük üç yatırımcısını kapattı” tabirlerini kullandı.
Sizin de söz ettiğiniz üzere, Türkiye ve Özbekistan bağları her alanda karşılıklı inanç ortamında gelişmekte olup, ticari bağlantılarımız bunun en somut göstergelerinden biridir.
Küresel salgının olumsuz tesirlerinin en ağır halde hissedildiği 2020 yılını dahi artı büyümeyle tamamlayan ikili ticaret hacmimiz 2021 yılında 3,6 milyar ABD Dolarını aşmış, 2022 yılında da bu seviyeyi korumuştur. Ayrıyeten, ithalat ve ihracat sayılarımızın birbirine epeyce yakın seviyede seyretmesi ticari ilgilerimizin birbirini tamamlayıcı ve destekleyici mahiyette olduğunu göstermektedir. Kısa vadede 5 milyar ABD Dolar, orta vadede 10 milyar Dolar ticaret hacmi maksadımıza ulaşabilmek için ağır uğraş sarf ediyoruz.
Türkiye, 2000’e yakın firmayla Özbekistan’daki yabancı sermayeli firmalar bakımından Rusya’dan sonra ikinci sırada gelmekte olup, kelam konusu firmalar en çok toptan ve perakende ticaret, inşaat, tekstil-konfeksiyon, inşaat materyalleri, yiyecek hizmetleri, tarım ve besin üretimi üzere alanlarda faaliyet göstermektedir. Ulaştırma ve lojistik alanındaki bağlarımız de süratle ilerlemekte olup, son 5 yılda iki ülke ortasında karayolu nakliyeciliği 2 kat artış göstermiştir.
Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu İkinci Toplantısı’nı Mart 2022’de gerçekleştirmiştik. Sözkonusu ziyarette imzalanan ‘‘Tercihli Ticaret Anlaşması’’, yürürlüğe girdiğinde iki ülke ortasındaki ticaret hacminin artırılmasına çarpan tesiri yapacaktır.
2022 yılında Özbekistan 9,8 milyar dolar yabancı yatırım çekmeyi başarmıştır. Bunun yaklaşık üçte biri direkt yabancı yatırım mahiyetindedir. Türkiye %10’luk hissesi ile Rusya ve Çin’in akabinde, geçtiğimiz yıl Özbekistan’a en çok yatırım yapan üçüncü ülke pozisyonundadır.
İşadamlarımız için Özbekistan’da, tarım, sera, inşaat, turizm, besin sürece ve paketleme, et kombine tesisi, inşaat gereçleri üretimi, elektrik materyalleri üretimi, madencilik, otomotiv yan sanayi materyalleri üretimi, klasik ve alternatif güç, elektrik üretimi, bilgi teknolojileri, kuyumculuk, ulaştırma ve depolama üzere dalların potansiyel yatırım alanları olarak öne çıktığı görülmektedir.
Kardeş Özbekistan’la işbirliğimiz, bölgemiz ve ötesi için hayati ve stratejik kıymettedir. Özbekistan’ın geçmekte olduğu bu yine yükseliş periyodunda, vatandaşlarımıza Özbekistan’ı ziyaret etmeyi, bu ülkeye yatırım yapmayı tavsiye etmekteyiz. Özbekistan’da imza attığı projelerle bizleri gururlandıran teşebbüsçü iş insanlarımız, ikili ticaretimizin de itici gücünü teşkil etmektedir.
Özbekistan’ın 2019 yılında o dönemki ismiyle Türk Konseyi’ne üye olması tarihi bir adımı teşkil etmiştir. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in siyasi iradesi sonucunda gerçekleşen bu adım, Türk lisanı konuşan ülkeler ortasında 30 yıldır üzerinde efor sarf edilen bütünleşmenin daha da ilerlemesine katkı sağlamış; Türk devletleri ortasındaki işbirliğinin, teşkilatın kurumsal faaliyetlerine ilaveten, alt – bölgesel seviyede çeşitlenmesine vesile olmuştur.
Özbekistan, 11 Kasım 2022 tarihinde, Türk Dünyası Medeniyet Başşehri ilan edilen Semerkant’ta düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı Dokuzuncu Tepesi ile teşkilatın devir başkanlığını birinci kere devralmıştır. “Türk Medeniyeti için Yeni Devir: Ortak Kalkınma ve Refaha Doğru” temasıyla düzenlenen tarihi Tepe sırasında Başkanlar, Üye ve Gözlemci Devletlerin Türk bütünleşmesine ve Türk Dünyası 2040 Vizyonuna güçlü bağlılığı vurgulamışlardır.
Aralarında, 2022-2026 Türk Devletleri Teşkilatı Stratejisi, Türk Devletleri Teşkilatı Ticaretin Kolaylaştırılması Stratejisi, Kolaylaştırılmış Gümrük Koridoru Kurulmasına Ait Mutabakat, Milletlerarası Kombine Yük Nakliyeciliği Muahedesi, Ulaştırma İrtibat Programı, Türk Devletleri Teşkilatı Üye Devletlerinin İlgili Kurumları Ortasında Dijital İnsan Kaynakları Sistemlerine Ait Mutabakat Zaptı ve Türk Devletleri Teşkilatı Ticareti Kolaylaştırma Stratejisi üzere mutabakatların da imzalandığı tepede önderler Teşkilatın geleceğini ilgilendiren bir dizi kıymetli hususta kararlar aldılar. Ayrıyeten, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin gözlemci üye olarak aile meclisimize Semerkant Zirve’sinde katılması bizleri ziyadesiyle keyifli etmiştir.
Zirvenin öbür değerli kararlarından biri, TDT Üye ve Gözlemci Devletlerinin ekonomileri için gerekli kaynakları sağlayacak ve daha sağlam bir Türk finansal bütünleşmesinin oluşturulmasına yardımcı olacak, Türk Yatırım Fonu’nun kurulması olmuştur.
Son olarak, Türk Devletleri Teşkilatı Harikulâde Doruğu, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin teşebbüsüyle, 16 Mart 2023 tarihinde Ankara’da “Afet-Acil Durum İdaresi ve İnsani Yardım” temasıyla düzenlenmiştir. Türk dünyasının başkanları, ülkemizde yaşanan zelzele felaketi sonrasında sergiledikleri inanılmaz dayanışmayı bir sefer daha tüm dünyaya gösterdiler.
Müşterek tarih, lisan, inanç, medeniyet ve geleneklerimiz temelinde gelişen işbirliğimizin mevcut durumu memnuniyet vericidir. Lakin mevcut potansiyelimiz ışığında, iki kardeş ülke olarak gidecek daha çok yolumuz olduğunun farkındayız. Bu nedenle, başkanlarımızın ortaya koyduğu gaye uyarınca, ticaretin önündeki mahzurları kaldırarak kısa vadede 5 milyar Dolar, orta vadede 10 milyar Dolar ticaret hacmine ulaşmamız gerekiyor. Mevcut ivmeyi koruduğumuz takdirde amaçlarımıza en kısa müddette ulaşacağımıza inancım tamdır.
Türkiye’nin kalkınmasında başrolü oynayan işadamlarımızı Özbekistanlı tersleriyle iş yapmaya, Özbekistan’a yatırım yapmaya teşvik ediyoruz. Bu çerçevede, turizm, inşaat ve sıhhat kesimleri dahil birçok işbirliği alanının öne çıktığını görüyoruz. Örneğin, turizmde açığa çıkarılmayı bekleyen kıymetli bir potansiyel bulunmaktadır. 2022 yılında 400 bini aşkın Özbek kardeşimiz Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Çok sayıda Türk vatandaşı da Özbekistan’ı ticaret, yatırım, kültür ve turizm maksatlı ziyaret etmektedir.
İnşaat alanında, Türkiye’de boğaz köprüsü ve tüneli, otoyol, havalimanı, kent hastanesi üzere büyük hacimli taahhüt işlerini muvaffakiyetle gerçekleştiren işadamlarımız, Özbekistan’da da göğsümüzü kabartan ve adeta Taşkent kentinin silüetini değiştiren projelere imza atmaktadır.
Elbette, kapsamlı bir dönüşüm sürecinden geçmekte olan Özbekistan’da, sıhhat alanında açığa çıkarılmayı bekleyen muazzam bir potansiyel bulunmaktadır. Sıhhat alanındaki bağlarımız her geçen gün gelişmekte, 2022-2023 Hareket Planı çerçevesinde iki ülke Sıhhat Bakanlıkları ortasında karşılıklı eğitim ve deneyim paylaşımı programları hayata geçirilmektedir. Özel dal bakımından, Türk iş insanlarının, kan tahlil laboratuvarları, görüntüleme merkezleri, hemodiyaliz merkezleri, radyoterapi merkezleri, nükleer tıp merkezleri ve tüp bebek merkezleri kurarak Özbekistan’ın sıhhat dalına katkı sağladığını görüyoruz.
Türk ve Özbek şirketlerin geniş bir alanda ortak projelere imza attıklarını memnuniyetle gözlemliyoruz. Özbekistan kalkındıkça birçok bölümde yeni işbirliği alanları ortaya çıkmaktadır. Bunların başında da güç kesimi gelmektedir. Cumhurbaşkanı Sayın Mirziyoyev’in Âli Meclis’te yaptığı yıllık hitabında tabir ettikleri üzere, son altı yılda en az %35 artış gösteren elektrik tedarik gereksiniminin karşılanması için önemli yatırımlar gerekmektedir.
Esasen Cengiz Güç, Aksa Güç ve Odaş Güç üzere şirketlerimiz, Taşkent, Buhara, Sirderya ve Harezm’de kurdukları güç santralleriyle, Özbekistan’ın elektrik üretim kapasitesine toplam heyeti gücün yaklaşık %10’u kadar katkı sağlamaktadır.
Keza, topraklarının %46’sı yayla ve bozkırlardan ve %41’i de çöl ve öbür arazi tiplerinden oluşan Özbekistan’ın toplam kara alanlarının %3’ü orman ve koruluk, %10’u ise tarıma elverişlidir. Ekilebilir alanların yaklaşık %95’i ise sulanabilmektedir. Bu özelliği ile Özbekistan, Orta Asya cumhuriyetleri ortasında en yeterli sulu tarım yapılabilen ülke pozisyonunda olup, özel kesim için değerli fırsatlar sunmaktadır. Ziraî araştırma-geliştirme, tohumculuk, seracılık, tarım alet ve ekipmanları, pamuk yetiştiriciliği, meyve ve sebzecilik üzere mevzularda bilgi alışverişi ve deneyim paylaşımı, uzman eğitimi, ziraî teknikler ve inovasyon hususları esas işbirliği alanları olarak öne çıkmaktadır.
Özbekistan’daki özelleştirme süreçlerine Türk firmalarının iştirakini da önemsiyoruz. Esasen, bu alanda bir muvaffakiyet örneğine de şahit olduk. Özbekistan’da devlete ilişkin kamu iktisadi teşebbüsü hüviyetindeyken özelleştirmeye çıkarılan “Coca-Cola Bottlers Uzbekistan Ltd.” (CCBU) isimli şirket, ülkemizden Anadolu Kümesi iştiraki tarafından 2021 yılında satın alındı. Ülkemizden Özbekistan’a yapılan en büyük direkt yatırım niteliğindeki “Coca-Cola İçecek A.Ş.”, ‘‘Yeni Özbekistan’’da yatırım ortamının geldiği evreyi ortaya koyması bakımından örnek teşkil etmektedir.
“Yeni Özbekistan” ve ‘‘Üçüncü Rönesans” kavramlarıyla tabirini bulan ıslahat siyasetleri, sadece Özbekistan’da değil tüm Orta Asya’da takdir ve hayranlıkla izlenmektedir. Stratejik ortağımız olan kardeş Özbekistan’ın Orta Asya’nın kalbinde, bölgedeki başka kardeş ülkelerle kararlı bir işbirliği gündemi etrafında münasebetlerini geliştirirken, barış, istikrar ve refah havzası olarak her geçen gün daha fazla güçlenmesi ve gelişmesi bizleri keyifli etmektedir. Özellikle, Özbekistan’ın Afganistan’daki insani acıların hafifletilmesi bakımından üstlendiği öncü rolü takdir ediyoruz. Afganistan’a insani yardımların ulaştırılmasında, Termez kentinin BM dahil olmak üzere öbür tüm memleketler arası teşkilatlar için bir lojistik merkez olmasını destekliyoruz.
Mirziyoyev devri Özbekistan Dış Siyasetinin en temel önceliklerini, komşularla yakın ve güzel alakalar geliştirilmesi ile Orta Asya’da istikrar ve refahın tesisi teşkil etmektedir. Özbekistan, Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Cumhurbaşkanı olmasının akabinde benimsenen faal dış siyaset sonucunda, Özbekistan’ın son 6 altı yılda Orta Asya ülkeleriyle ticareti 5 katına çıkmış ve bölge ülkeleriyle ihtilaflar büyük ölçüde tahlile kavuşturulmuştur.
Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in teşebbüsüyle nizamlı olarak gerçekleştirilen Orta Asya Önderler Tepesi istişari toplantıları, Afganistan bağlamında izlenen proaktif dış siyaset ve son devirde Semerkant kentinde evsahipliği yapılan Şanhay İşbirliği Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı ve AB-Orta Asya Bağlantısallık Konferansı üzere yüksek profilli tepeler, Özbekistan’ın bölgesindeki ‘‘öncü’’ rolünü güçlendirmiştir.
‘‘Dilde, fikirde, işte birlik’’ şiarıyla çıkılan bu yolda, vakit zaman iniş ve çıkışlar olsa da Türk devletleri ortasındaki bütünleşme sürecinin farklı veçhelerinde muazzam yol kat edildiği görülmektedir. Türk Cumhuriyetleri ortasındaki yakın ikili işbirliği, her seviyede gerçekleşen karşılıklı ziyaretlerle perçinlenmekte, tesis edilen Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu sistemleriyle taçlanmaktadır.
Türk Devletleri Teşkilatı kapsamında, siyasi alanda, müşterek menfaat alanına giren milletlerarası ve bölgesel dış siyaset hususlarında nizamlı bir istişare sistemin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.
Ekonomik alanda, üye devletler ortasında ticaretin kolaylaştırılması, ticaret hacminin artırılması, Üye Devletlerin Doğu ve Batı – Kuzey ve Güney ticaret koridorlarını birbirine bağlayan güçlü bir bölgesel ekonomik kümeye dönüştürülmesi ve bölgelerarası dijital bağlantısallık kurulması üzere maksatlar bulunmaktadır.
Son devirde yaşanan jeopolitik gelişmeler Hazar geçişli Orta Koridor’un ehemmiyetini özellikle gözler önüne sermiştir. Orta Koridor Asya ve Avrupa ortasındaki global ticarette, avantajlı ve inançlı bir alternatif sunmaktadır. Bu çerçevede, çok sayıda bölgesel ve alt-bölgesel sistem hayata geçirilmektedir. Güzergah üzerindeki ülkelerden Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan ile birlikte hayata geçirilen projelere ilaveten, 2022 yazında Türkiye-Azerbaycan-Kazakistan üçlü Dışişleri ve Ulaştırma Bakanları toplantısını Bakü’de gerçekleştirilmiş, ardından Türkiye-Azerbaycan-Özbekistan Dışişleri, Ticaret ve Ulaştırma Bakanları toplantısı Taşkent’te düzenlenmiştir.
Müteakip toplantısı Türkiye’nin evsahipliğinde gerçekleştirilecek bu düzenek ile nakliyat ve güç koridorları bağlamında somut adımlar atmayı hedefliyoruz. Dost ve kardeş ülkelerimizin de çok âlâ bildiği üzere; birlikte hareket edebildiğimiz ölçüde güçlüyüz. Cumhurbaşkanı Sayın Mirziyoyev’in söz ettiği üzere, Avrasya’da ulaştırma ilişkilerinin güçlendirilmesi, istikrar ve sürdürülebilir kalkınma için değer taşımaktadır.