Ülkemizde yoga ve meditasyona yönelik önyargıların iki farklı çatı altında biriktiğini görebilirsiniz. “İnsanlar dinden çıkacak” tasası yahut “bu beşerler ne yapıyor?” sorusuna net bir karşılık alınamaması, önyargıları anlaşılır kılıyor.
HİNDU YOGA İLE SEKÜLER YOGA ORTASINDAKİ FARK
Hindistan’da Modi hükümeti yogayı siyasi bir maşa haline getirdi. Azınlıklara ve Hindu dinine mensup olmayanlara karşı kültürel ve dinî bir baskılama silahı niteliğinde kullanılan bu öğreti sistemi, kendi konutu olan Hindistan’ın yüklü Hindu nizamında dindar ve sağ eğilimli bir taraftarlığa yakın. Fakat tarihi olarak Hint inanç ve ideoloji sistemleriyle iç içe olan yoga öğretisinin tıpkı vakitte global ve herkesi kapsayıcı olduğu da su götürmez bir gerçek. Hindistan dışına çıkıldığında milliyetçi yahut muhafazakar eğilimli çağdaş yoga uygulayıcısına çok nadiren denk gelirsiniz. Pekala Hindistan dışındaki beşerler neden yogaya yöneliyor?
Yoganın tarihi kökenindeki inanç temaslarına çok girmeye gerek yok, zira çağdaş insan hayli seküler sebeplerle yogaya başlıyor. Gerilim, hafif anksiyete ve hafif depresyon üzere günlük hayatı kısmen etkileyen zihinsel faktörlerin yansıması fizikî vücuda de tesir ettiği için bilhassa son birkaç yıldır ülkemizde de tabipler, psikologlar ve fizyoterapistler insanları yogaya başlamaları için teşvik ediyor. Yoganın içerisindeki fizikî “egzersizler”in rastgele bir spor branşına kıyasla daha kolay yahut daha az yorucu üzere algılanması da birçok insan için tercih sebebi haline geliyor. Lakin her geçen sene daha fazla sayıda kişi tarafından tercih edilmesine karşın çağdaş ve seküler yoganın da masumiyetini yitirdiği kimi durumlar mevcut.
MANEVİ İSTİSMAR HOCAYA TAM İTAAT İLE BAŞLAR
Yoga ile tanışan insanların bir kısmı manevi bilgiye muhtaçlık ve bağlılık duyar. Derinden derine bir otorite figürüne sırtını yaslamak ve hayatında sığınacağı bir liman bulmak ister. Narsist bir öğretmen ya da bir kült yahut tarikat oluşumu kelam mevzusuysa, bu bireyler birinci avlanacakların ortasındadır. Otorite figürü olan “öğretmen” kendine hazırladığı bir kimlik gösterisiyle karizmasını sarsılmaz hale getirir; kıyafetleri, telaffuzları ve kullandığı sözler, ders veriş usulü ve öğretmeyi tercih ettiği hususlar yahut hareketler… hepsi bu kimliğini dayanaklar niteliktedir.
Suistimal edilen yoga uygulayıcılarının birçoklarında ise misal bir samimiyet ve yardımseverlik gözlemlenir. Bu şahıslar öğretmene neredeyse yüzde yüz güvenir ve okulda yapılması gereken işler için kendi özel hayatından kısarak vakit ayırır. Okulun hem müşterisidir, hem de fiyatsız çalışanı. Reklam, duyuru, paklık, karşılama ve kayıt üzere işleri üstlenir. Öğretmenin ilahlaşmaya başlaması ve otoritesinin yerleşmesi için manevi sohbetler kesinlikle olmalıdır. Bu sohbetlerde öğretmene ve geleneğe itaat kesinlikle vurgulanır. Yoganın temelini “karma” olarak anlatırlar; karma, “kr” kökünden gelir, hareket ve hareket demektir. Amelinle yoganı yaparsın; yani sorgusuz hizmet edersin. Lakin bu ortamlarda hizmeti öncelikle yogaya değil, hocana edersin.
İSTİSMARIN BOYUTLARI
Ağzından altın yumurta çıkarttığı için “mucizelerin efendisi” kabul edilen Mauritiuslu Kriya Yoga gurusu Vishwananda, Avrupa’daki kiliselerden müritlerinin yardımıyla birtakım kutsal yadigarları kaçırıyor yahut müritlerine tacizden tecavüze uzanan bir ölçüde cinsel istismarda bulunuyor. Bu cürümler yüzünden okulunun bu ülkelerdeki şubeleri kapatılıyor, fakat global oluşumları ziyan görmüyor. ABD’de şöhretini ve servetini büyüten sıcak yoga gurusu Bikram, cinsel taciz, tecavüz ve dolandırıcılık davalarına karşın dünyanın farklı noktalarında etkin bir halde eğitimler vermeye devam ediyor. Hakkında çıkan yakalama buyruğu, sayısız haber, röportaj ve belgeseli güya kimse umursamıyor. Ashtanga Yoga’nın kurucusu Pattabhi Jois’un vefatından birkaç sene sonra, birtakım kıdemli eğitmen ve öğrencileri seslerini yükselterek Jois’un fizikî ve cinsel tacizlerinden bahsetmeye başladıklarında karşılarında Jois’u ne olursa olsun savunan öbür kıdemli öğretmenleri buldular. 90’lı yıllara ilişkin fotoğraflar ve görüntüler bile bugün Jois’un uygunsuz davranışlarını ortaya koyuyor. Fakat kimi beşerde “guruya saygı” nedense ağır basıyor.
TÜRKİYE’DEKİ KÜÇÜK ÖRNEKLER
Bizdekiler ise şimdi yurt dışındakiler kadar entrikalı değil. Şu on beş yıldır süregelen global yoga maceramda şahsen deneyim ettiğim, duyduğum yahut şahit olduğum istismar örneklerinden bir Türkiye seçkisi yapacak olursam, çaplar çok genişlemez. Kült yapılaşmaları yavaş yavaş şekilleniyor, muhtemelen birkaç seneye daha net bir imaj ortaya çıkar; çünkü artık bu yapılaşmalarda sorgulama, soru sorma, eleştirme kanalları kapatılmış durumda. Bizde sıkça görülen örnekler daha çok karşılıksız çalışma ve ardından deneyim edilen mobbing, ruhsal şiddet, iftira, dedikodu formunda. Alan ve hudut bilmeyen eğitmenlerin “ufak tefek” fizikî ve cinsel tacizleri de yok değil natürel. Travma ve terapi eğitimleri veren tecrübeli öğretmenlerin, eğitime gelenleri travmatize etmesi tezatı ya da sertifika süreçleriyle ilgili şeffaf olmaması üzere dışarıya kıyasla nispeten daha “masum” örneklerimiz var. Hepsinin tek ortak noktası ise yoga eğitmenliği statüsü altında güç istikrarını kendi taraflarında tutarak makamını suistimal etmek.
Tanıdık geldi mi?
Gülnihal Özdener