İklim değişikliği sebebiyle karbon ayak izini küçültmek isteyen birçok ülke fosil yakıt kullanılan arabaları yasaklayarak yalnızca elektrikli araçlara müsaade vermeyi planlıyor. Elektrikli arabaların yaygınlaşması ile bu arabaların ana güç kaynağı pozisyonundaki lityum iyon piller kıymet kazanıyor.
Yapımında lityum madeninin kullanıldığı bu piller, uzun ömürlü ve az bakım gerektirdiği için tercih ediliyor. Sadece binek arabalar için de değil, beşerli ve insansız tüm kara, hava ve deniz araçlarında lityum iyon pilleri kullanımı artıyor.
TÜRKİYE’DE LİTYUM ÜRETİMİ
Lityum üzerine çalışmalarda bulunmuş olan Dr. Abdullah Turan Haber Global’e yaptığı açıklamada, lityumun olağanda farklı kaynaklardan elde edilebildiğini söz ediyor. Turan “Burada kaynağın (mineral cevheri yahut tuzlu göller) içeriğindeki lityum konsantrasyonun, hem teknik hem de bilhassa işletme maliyeti açısından manalı seviyede olması gerekiyor” diyor.
Bilim insanı, çıkarılması dilek edilen cevher tenörünün (metal ölçüsünün toplam kütleye oranı), ‘evet buradan cevher çıkarıp işletmek karlı’, dedirtecek seviyede olması gerektiğini vurguluyor.
Nadir metal rezervlerinin birçoklarına sahip olan Çin, 2010 yılından itibaren bu eserlerin dışarıya ihracatını sınırlamıştı. Dr. Turan bunun üzerine öteki ülkelerde atık elektronik ve metalik eserlerden az elementlerin geri kazanımı üzerine önemli çalışmalar başladığını, ülkemizde de bor atıkları üzerine bir çalışma yapıldığını tabir ediyor.
Türkiye’de çokça bulunan bor madeninden lityum üretildiğini belirten bilim insanı “Aslında ülkemizde bor da, tam bu sebepten dolayı büyük bir nimet” diyor. Turhan, Türkiye’de yalnızca cevher ölçüsünün fazla olmadığını, cevherdeki bor oranının da çok yüksek olduğunu söyleyerek kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Lityum konusuna dönersek, ülkemizde bu manada işletilebilir bir maden rezervi yok maalesef. Fakat, yakın vakitte ETİ Maden, bor atıklarından lityumu kazanmak üzere bir çalışma başlattı. Yani, bor cevheri çıkarılıyor, tesislerinde (Eskişehir’in Seyitgazi ilçesinde bulunan tesisler) işlenerek rafine bor eserleri (borik asit vb.) üretiliyor. Bu süreç sonunda elde edilen atık, lityum elde edilmesi için ayrıyeten işleniyor”
MMU GELECEĞİN PETROLÜ İLE ÇALIŞACAK
Ülkemizde lityumdan üretilecek lityum iyon batarya üretimi üzerine kıymetli yatırımlar da bulunuyor. Bu yatırımlardan biri de Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı’nın yüzde 98 payına sahip olduğu ASPİLSAN. ASPİLSAN Güç Genel Müdürü Ferhat Özsoy, şirketin 1981 yılında kurulduğunu; Türk Silahlı Kuvvetlerinin muhtaçlığına nazaran, kara, hava ve denizde kullanılan aygıtlar tarafından kullanılan pil ve bataryalar ürettiklerini belirtiyor.
Özsoy, şirketin Kayseri’de lityum iyon pil üretim tesislerinin bulunduğunu söz ediyor. İş insanı, tesisler için “Pil ve batarya üretimi için gerekli olan her türlü altyapının (makine üretimi, ham unsur üretimi gibi) ülke kaynaklarından azami istifade ile yerli ve ulusal olarak yapılmasını sağlayacak bir yeterliliğe de sahiptir” diyor.
Elektrikli araçlar için batarya üretmeyi hedeflediklerini belirten Özsoy “İkinci faz yatırımı prizmatik tipte pil üretimi hedefliyoruz” diyor. “Çok geniş bir kullanım alanı için üretilecek bu piller yalnızca araç değil birçok platformda kullanılacak” diyen Özsoy, önceliklerinin iş makinelerinin, telekom bataryalarının, hafif araçların ve toplu taşıma için kullanılan otobüslerin güç depolama sistemlerinde kullanılacak pillerin, yerli olarak üretilmesi olduğunu söylüyor.
Özsoy halihazırda savunma sanayi için pil ürettiklerini belirtiyor. Özsoy’un verdiği bilgiye nazaran TUSAŞ’ın ürettiği genel niyet helikopteri Gökbey, eğitim uçağı Hürkuş, ve insansız hava aracı Anka’da da ASPİLSAN Güç bataryaları kullanılmakta. Ayrıca TUSAŞ’ın Ulusal Muharip Uçak (MMU) projesi ile ulusal jet motorlu yakın hava dayanak uçağı Hürjet ve ulusal ağır sınıf taaruz helikopteri ATAK-2 projelerinde de ASPİLSAN üretimi lityum iyon bataryalar kullanılacak.
Özsoy yerli araba TOGG için şu an bir üretimin kelam konusu olmadığını belirtirken, “Ancak ülkemizin çok kıymetli bir yatırımı olan bu arabaya pil vermek bizim de amacımız” diyor.
TÜRKİYE İÇİN ALTIN FIRSAT
Geleceğin petrolü yahut altını olarak nitelendirilen lityumun değeri gelişen teknolojilerle birlikte daha da artıyor. Türkiye’nin bor madeni açısından güçlü olması büyük lityum yataklarının var olabileceğine işaret ediyor.
Konuyla ilgili İHA’ya değerlendirmelerde bulunan İstanbul Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Öztürk, Türkiye’nin lityum yatakları açısından büyük rezervlere sahip olabileceğini söyledi.
Lityum ile bor madeni ortasında benzerliğin bulunduğunu tabir eden Prof. Dr. Öztürk, dünyanın en büyük bor yataklarının Türkiye’de olmasının büyük lityum yataklarının varlığına işaret etmesinin mümkün olduğunu belirtti.
Öztürk, “Lityum, bulunan yeni metallerden bir tanesi ve en büyük özelliği de güç depolama kapasitesinin olmasıdır. Bu nedenle geçmişte uranyuma ve altına atak edildiği üzere bugün de lityuma büyük bir manada atak var. Bu türlü bir endüstriyel hammaddenin dünyadaki büyük yataklarına baktığımız vakit ve Türkiye’nin jeolojisi ile örtüştürdüğümüz vakit Türkiye’nin jeolojisi lityum potansiyeli açısından dünyanın en büyük coğrafyası olduğunu bize söylüyor. Bu kanıya nereden varıyoruz. Lityum ile bor madeninin jeokimya olarak çok uygun bir birlikteliği var. Yani bor neredeyse lityum da orada diyebiliriz. Mesela altınla civa da bu halde davranır. Element birliktelikleri var. Bu bağlamda Türkiye’deki büyük bor yataklarının etrafındaki havzaların büyük lityum içermesi olasıdır” dedi.
TÜRKİYE GELECEĞİN PETROLÜ LİTYUM İÇİN ÇALIŞMALARI HIZLANDIRDI
Türkiye’de bor üretimi sırasında oluşan kil atıklarından lityum karbonat üretilmeye başlandığını hatırlatan Prof. Dr. Öztürk, Batı Anadolu Bölgesi’nin yakın bir vakitte lityum üretim havzalarına dönüşeceğini söyledi. Öztürk, “Türkiye, şu ana kadar bor üretimi sırasında çöpe atılan killerden birinci kere lityum karbonat üretmeyi başardı. Batı Anadolu’da bizim bildiğimiz Balıkesir, Çanakkale, Bursa ve Eskişehir havzasındaki bor yatakları ve bor havzasının etrafı tıpkı vakitte yakında dünyanın en büyük lityum havzaları olacak. Lityum stratejik bir metal olduğu için güç depolama kapasitesi olan pil üretiminde kullanıyoruz. Hepimiz biliyoruz ki elektrikli araba ile ilgili bir süreç başladı. Elektrikli arabalarda lityum pilleri kullanılacak” diye konuştu.