Türk Lirası, son 10 yılda ABD Doları karşısında yüzde 90 kıymet yitirdi, son 5 yılda yüzde 47, son bir yılda ise yüzde 20…
Ve Merkez Bankası geçen hafta bir sefer daha faiz oranlarını düşürdü, yüzde 10.5 yaptı.
Ülkede enflasyon yüzde 83.5 ile 24 yılın en yükseğinde… Paramızın pahası çökmüş durumda.
Ülke parasını müdafaada en değerli silah olan faizi yıl içinde yedinci sefer düşürdük. Artırmamız gerekirken… Enflasyonu düşürmeden siyaset faizini düşürmek kaosa yol açıyor.
Aşağıdaki son bir haftanın iktisat başlıklarının hepsi enflasyon-faiz-döviz denklemindeki yanlış siyasetlerin sonucu:
- İlk 9 ayda kapanan şirket sayısı yüzde 62 artarak 15.864 oldu
- Tarımda üretici enflasyonu yüzde 156, ziraî girdi enflasyonu ise yüzde 135 ile rekor kırdı
- Dış ticaret açığı aylık bazda yüzde 299 arttı
- Cari açık 40 milyar doları aşarak 4 yılın doruğuna çıktı
- Düşük faiz inadı 2 yılda 7.2 milyar doları kaçırdı
- Kur Muhafazalı Mevduat’ın bütçeye 7 aylık yükü 85 milyar TL
- Bütçe açığı yılın en yüksek düzeyine ulaştı
- 2023 bütçesinde 659 milyar lira açık olacak, 565 milyar faize gidecek
- Merkez Bankası anketi: Dolar 20 lira olacak
Dünyada negatif gerçek faiz oranı yüzde 70’leri aşan diğer bir ülke yok.
Aşağıdaki tabloya bir göz atın…
Başka kelamım yok hâkim beyefendi…
BRİTANYA’DA İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
Küresel iktisadın izaha muhtaç (olmayan da diyebilirsiniz) bu olayından sonra bir diğer emsal örneğe geçelim.
Yanlış kararlarla nasıl yılların prestiji bir anda yok ediliyor, bir bakalım…
Geçen haftanın en değerli olayı İngiltere Başbakanı Liz Truss’un istifasıydı. 45 günün akabinde istifa ederek ülkenin en kısa müddet vazife yapan başbakanı oldu.
Truss hükümetinin Eylül sonunda açıkladığı vergi indirimleri yoluyla bütçe kesinti paketi piyasaları altüst etmişti. Borsa endeksleri gerilerken, sterlin keskin biçimde bedel yitirmiş ve tahvillerin faizleri yükselmişti.
Maliye bakanının istifasına neden olan bütçede 45 milyar sterlinlik açığa neden olacak bütçe paketi geçen hafta geri çekildi. Yeni Maliye Bakanı Jeremy Hunt, gelir vergisini düşürmek için borçlanmanın yanlışsız olmadığını söyledi.
Ardından Liz Truss istifa etti. Bu gelişmeler piyasaları bir ölçüde şad etti. Kısa ve zayıf bir tabandan dönüş yaşandı. Sterlin 1.11 dolar üzere rekor düşük düzeyden 1.13’e çıktı. Sterlinin bedelinin yılbaşında 1.36 dolar olduğunu hatırlatmakta yarar var.
Vergi paketinin çekilmesiyle 7 bin puanı aşan Financial Times 100 endeksi haftayı 6.969 puandan kapattı. 10 yıllık tahvillerin faizi hafta içinde yüzde 3.83’e kadar düştü, Cuma kapanışta yüzde 4’ün hafif üzerindeydi.
ENFLASYON 40 YILIN TEPESİNDE, RESESYON YAKLAŞIYOR
Peki Britanya iktisadında neler oluyor? Tablo hiç parlak değil. Yıllık enflasyon Eylül’de yüzde 10.1 ile 40 yılın en yükseğinde. Ağustos’ta yüzde 9.9 ile tek haneye düşmüştü. Ağustos’ta iktisat yüzde 0.3 küçüldü, ülke resesyonun eşiğinde…
Kredi derecelendirme kuruluşları ülkenin görünüm notunu aşağı çekerken, kıymetli ihtarlarda bulundular.
Moody’s iktisattaki büyümenin yılbaşından bu yana yavaşladığını ve gelecek çeyrek yıllarda yavaşlamaya devam etmesinin beklendiğini vurguladı. Ayrıyeten, ekonomik görünümün yüksek enflasyon, zayıf dış talep ve artan borçlanma maliyeti nedeniyle kötüleştiği, tüketim, yatırım ve ekonomik faaliyeti baskıladığı tabir edildi.
Kalıcı enflasyon riskine karşı orta vadede para siyasetini değerli ölçüde sıkılaştırılmasının beklendiği belirtilen açıklamada, muhtemel sıkı para siyasetinin ekonomik büyüme üzerinde baskı oluşturacağı, ülkede harcanabilir gelirin gelecek yıl değerli ölçüde düşeceğinin iddia edildiği kaydedildi.
Diğer kredi derecelendirme kuruluşu Fitch de kredi notunu “AA-” olarak teyit ederken, kredi notu görünümünü “durağan”dan “negatif”e çevirmişti.
YENİ BAŞBAKANI ÇOK GÜÇ BİR GÜNDEM BEKLİYOR
Evet, Truss istifa etti, yeni bir başbakan gelecek lakin ülke içinde bulunduğu ekonomik belirsizlik periyodundan biraz güç çıkacağa benziyor.
Yeni başbakanın, ki yıl içinde üçüncüsü olacak- çok kuvvetli bir iktisat vazife listesi olacak. En kıymetlileri 40 yılın tepesindeki enflasyonun düşürülmesi, buna bağlı toplumsal huzursuzluğa neden olan fiyatlardaki erime ve hayat maliyetlerindeki artışın çözülmesi, tüketici harcamalarındaki keskin düşüşün tekrar artırılması gerekiyor.
Tüm Avrupa’da olduğu üzere Ukrayna savaşından kaynaklanan güç sorunu var. Truss, 45 günlük vazifesinin akabinde daha berbat bir iktisat bırakırken, yeni başbakanın birinci işi hükümetin mali prestijini yine güçlendirmek olacak.
Lider değişikliğine karşın, uzmanlar finans piyasalarında büyük bir ralli beklemiyorlar. Ülkenin milletlerarası pozisyonunun uygunlaşması uzun vakit alacak üzere görünüyor.
The New York Times’a konuşan ING Bank’ın stratejisti Antoine Bouvet, “İtibar kazanmak yıllar alır ve onu yıkmak bir gün sürer. Yatırımcılar kademeli olarak İngiltere’ye geri dönecek fakat bu süratli olmayacak” diyor.
AVRUPA’DA ENFLASYON TOPLUMSAL HUZURSUZLUĞA YOL AÇIYOR
Avrupa ile devam edelim. Enflasyon kitleler için büyük sorun olmaya başladı. Avrupa Birliği’nde Eylül enflasyonu yüzde 10.9’a çıktı. Geçen yıl yüzde 3.6’ydı. Kış yaklaşıyor ve önemli bir güç, ısınma sorunu bekleniyor. Haliyle doğal gaz fiyatları daha da artacak.
Avrupa’da Ağustos prestijiyle yıllık besin fiyatları enflasyonu yüzde 14’e ulaştı. OECD ülkeleri ortasında en yükseği tabi ki yüzde 90 ile Türkiye… (Bu resmi data, Birleşik Kamu-İş Konfederasyonu’nun Ar-Ge ünitesi KAMUAR’a nazaran yıllık besin enflasyonu yüzde 177.5 oldu.) Bizi yüzde 33 ile Macaristan izliyor. Durum şöyle:
1970’LERİN GREV DALGASI GERİ DÖNECEK GİBİ…
İtalya’nın eski Başbakanı ve Avrupa Merkez Bankası’nın eski lideri Mario Draghi, Eylül ayında Birleşmiş Milletler’de yaptığı bir konuşmada, güç maliyetlerinin önümüzdeki aylarda “ekonomik toparlanmayı riske atan, ailelerin satın alma gücünü sınırlayan ve işletmelerin üretim kapasitelerine ziyan veren” bir şey olacağını söyledi.
Artan hayat maliyetleri nedeniyle 1970’lerden beri görülmeyen bir toplumsal ve çalışma hayatı huzursuzluğu devrinin, grevler ve protestoların kelam konusu olacağı belirtiliyor. Avrupa Sendikalar Enstitüsü’nün kıdemli araştırmacısı Kurt Vandaele, “Bunu Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ve ayrıyeten 70’lerde gördük. Enflasyondaki artışla kontaklı grev dalgaları vardı” diyor.
Almanya’da hükümet tarafından bu ayın başında önerilen 200 milyar Euro’luk toplumsal yardım paketi, gaz ve elektrik fiyatlarındaki artış ile çaba eden aileler ve işletmelerin tasalarını şimdilik hafifletti.
Fransa’da ise hayat standartlarını erozyona uğratma korkusu, grevlerin ve şovların artmasına neden oluyor. Fransa’nın önde gelen sendikaları onbinlerce kişinin iştirakiyle evvelki hafta Paris’te fiyat artışları için yürüyüş yaptı.
Yükselen güç fiyatlarının ateşlediği enflasyon, Fransa’nın GSYİH’sından 73 milyar dolar eksiltecek ve Fransızların satın alma gücü gelecek yıl yüzde 1,4 oranında azalacak.
2021 yılında hayat pahalılığıyla ilgili tek bir hareketin yaşanmadığı İspanya’da yalnızca Mart ayında 335 protesto düzenlendi. Geçen yıl yalnızca 2 protesto düzenlenen İtalya’da yılın birinci sekiz ayında 200 şov yapıldı.
ÇİN; İKTİSAT ZAYIFLARKEN OTORİTERLEŞME YÜKSELİŞTE…
Çin’de Cumartesi günü sona eren Komünist Partisi’nin 20. Ulusal Kongresi’ne bakalım…
Beklenildiği üzere Xi Jinping tekrar genel sekreter seçildi ve Mao Zedong’dan bu yana parti liderliğini iki periyottan fazla sürdüren birinci başkan oldu.
Kongre’den akıllarda kalan, kapanış oturumunda eski başkan Hu Jintao’nun kollarından tutularak, vazifeliler eşliğinde salondan çıkarılması oldu. Bunun nedeni netleşemedi fakat net olan bir şey var; Xi Jinping’in yeni devirde daha da otoriterleşeceği…
Xi, kongrede kendisinden ekonomik ve toplumsal olarak farklı kanıdaki isimleri idare kademelerinden uzaklaştırdı.
Otoriterleşmenin bir öteki örneği; hükümetin geçen hafta açıklaması gereken büyüme verisini meçhul bir tarihe ötelemesi oldu. Bilindiği üzere dünyada otoriter rejimler sistemli olarak açıklanması gereken ekonomik dataları istediği vakit ve hatta istediği üzere açıklayabiliyor.
Çin idaresi bugünlere dek parlak giden büyüme datalarını nizamlı açıklıyordu. Geçen hafta resmi bir neden gösterilmeden ertelendi. Erteleme, kritik Komünist Parti kongresine bağlandı. Fakat başlar güzelce karıştı.
Çin’de GSYİH, ikinci çeyrekte bir yıl öncesine nazaran yalnızca yüzde 0.4 arttı. Açıklanması gereken üçüncü çeyrek verisi yüzde 3.3 bekleniyordu. Anlaşılan daha da düşük bir büyüme kelam konusu olabilir. Çin’in bu yıl yüzde 3.5 büyümesi bekleniyor. Bu pandemi periyodundaki yüzde 2.2 hariç tutularsa son 40 yılın en zayıf büyümesi…
Çin ekonomik manada giderek zayıflıyor ve iktisadı yavaşladığı oranda daha da otoriterleşiyor. Bu tespiti yapan The Economist mecmuası, Xi’nin denetim takıntısının Komünist Partiyi daha güçlü hale getirirken tıpkı vakitte Çin’i olabileceğinden daha zayıf hale getireceğini vurguluyor. The Economist, “Rusya’nın Lider Vladimir Putin devrinde görüldüğü üzere, çok daha zayıf güçler bile tehlikeli olabilir. Daha izole, içe dönük bir Çin, daha agresif milliyetçi hale gelebilir” yorumunu yapıyor.
BU HAFTA EKONOMİLER VE PİYASALAR KRİTİK GELİŞMELERE GEBE…
Bu hafta ABD’de Alphabet, Microsoft, Twitter, Facebook, Amazon ve Apple üzere büyük şirketler bilanço açıklayacak. Enflasyona karşı sıkı para siyasetleri bakalım teknoloji devlerini nasıl etkileyecek?
Ayrıca, Avrupa Merkez Bankası’nın toplantısı var. Perşembe günü 75 baz puanlık bir faiz artırımı daha gerçekleştirmesi bekleniyor.
İngiltere’de yeni bir başbakan seçilecek. Çin ise ertelediği GSYİH verisini açıklayabilir. ABD’de 3. Çeyrek GSYİH büyümesi için ön iddia, sağlam mal siparişleri açıklanacak. Almanya, Fransa, İspanya ve Güney Kore için yeni 3. çeyrek GSYİH büyüme sayıları da yakından takip edilecek.
Kaynak: The New York Times, The Economist, BBC, www.paraanaliz.com, www.investing.com, www.tradingeconomics.com, www.compoundadvisors.com