Fikret Artan
İçinde bulunduğumuz ekonomik krizden kurtulmanın 1. Kaidesi; Ekonomik Krizi bütün boyutlarıyla kabul ve hakikat teşhis ile rasyonel ve esaslı tahliller ortaya koymaktır.
Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik problemlerin tahlilinde ithal ekonomistler yerine, yerli ve ulusal beşeri cevherlerimizden öteki deva kalmamıştır. Bu milletin bağrından istenildiği takdirde bu türlü cevherlerden yüzlercesi ortaya çıkartılabilir kanaatindeyim.
İstikrar Programının başarılı olması için 2. Koşul; Programın içeriğinin özgün kıymetlere sahip olmasıdır. Yani nasıl otomobil ve uçak imalinde yerli ve ulusal özellikler arıyorsak, İstikrar Programında da birebirini gözetmeliyiz.
KRİZDEN ÇIKIŞ İÇİN PLANLAMAYA HER ZAMANKİNDEN FAZLA GEREKSİNİM VAR
Tutarlı ve uygulanabilir bir İstikrar Programı için, daha evvelki yazılarımızda da vurguladığımız üzere, kurumsal kapasitenin ve uyumun sağlanması emeliyle, atalet içindeki Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Başkanlığı’na dönüştürülmeli ve bu kurumun ışıklarını sabahlara kadar yakacak, ağır bir çalışma periyodunun başlamasını sağlayacak, ehil, çalışkan ve vizyon sahibi bir idare oluşturulmalıdır.
BÜROKRASİYE MOTİVASYON GEREKLİ
Buna ek olarak, bilhassa Bakan Yardımcılığının uygulanmaya başlaması sebebiyle, son 4 yılda Bürokrasinin genelinde görülen motivasyon eksikliğinin ortadan kaldırılması için, Kamu Bölümündeki Genel Müdür ve Yardımcılarının Ek Göstergelerinin eski sistemdeki Müsteşar ve Yardımcıları seviyesine çıkartılması en süratli ve pratik tahlil olacaktır.
Hazırlanacak İstikrar Programının bugüne kadar ki klasik 3 yıllık devirden vazgeçilerek, 5 yıllık bir süreyi kapsayacak formda hazırlanması, bilhassa Enflasyonun tek haneye çekilmesi ve maksatların dengeli ve gerçekleştirilebilir olması açısından en uygun mühlet olacaktır.
TUTARLI VE GERÇEKÇİ ENFLASYON AMAÇLARI OLMALI
Çünkü, sayın Cumhurbaşkanı’na 12 Aralık’ta 2023 Enflasyonunu yüzde 20 olarak tabir ettiren iktisat bürokrasisi, 14 gün sonra yüzde 30 olarak revize ettirdiler.
Keza, Hazine ve Maliye Bakanı ile Merkez Bankası Lideri da enflasyon maksatlarında son 1 yılda daima çelişkili amaçlar ortaya koydular. Buna ek olarak, gerek Bütçe amaçları, gerekse Yıllık Program ve Orta Vadeli Programdaki Makro Ekonomik Maksatlar kısa periyodik aralıklarla değiştirildi.
Bu durum, toplumun uygulanacak iktisat siyasetlerine ve maksatlarına itimadının azalmasına, hasebiyle muvaffakiyet ihtimalinin düşük olmasına yol açmaktadır.
İSTİKRAR PROGRAMININ NİTELİKLERİ
Uygulanması gerekli Programın niteliğine gelirsek; Son bir yıldır şahit olduğumuz palyatif tahliller yerine, problemleri kökünden halledecek yapısal problemlerin çözülmesini mecburî kılmaktadır. Bu durumda olumlu sonuçların ortaya çıkması, 2. yıldan başlayarak, 5 yıllık seçimsiz istikrarlı bir periyodu gerektirecektir. Elbette Eğitim ve Teknolojide bu müddet daha uzun olacaktır.
İstikrar Programının bir an evvel uygulamaya koyulması için, son günlerde tartışılan Seçim Tarihinin; 14 Mayıs 2023 olarak tespiti en uygun tarih olarak görünmektedir.
MAHALLİ YÖNETİM GENEL SEÇİMLERİ ÖNE ALINARAK
CUMHURBAŞKANLIĞI VE MİLLETVEKİLİ SEÇİMLERİ İLE BİRLİKTE YAPILMALDIR
Seçim tarihinden daha da değerlisi, Muhalefet tarafından Yalova ve İstanbul Belediye Seçimlerinin yenilenmesi teklifine, 4. Sandık olarak Mahalli Yönetimler Genel Seçimlerinin de eklenmesi, seçimden sonra uygulanacak İstikrar Programının kesintisiz uygulanması yanında, 2024 yılında ek bir seçim maliyetinden de kaçınılması için bir ekonomik gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.
Yani Mahalli Yönetim Seçimlerinin öne çekilmesinde, ekonomik istikrar programının uygulanabilmesi açısından büyük yarar bulunmaktadır.
Eski Bakan Ali Babacan’ın sorumlu olduğu Yüksek Faiz-Düşük Kur-Dış Borçlanma-İthalata dayalı ve istihdam oluşturmayan, dışa bağımlılığı kronik hale getirmiş siyasetler büsbütün terkedilip, son 1 yıldır ilan edildiği biçimde Yatırım-Üretim-İhracat ve İstihdam siyaseti uygulanacaksa, bunun gereği olan ve Yapısal Sıkıntılara kalıcı tahliller getirecek “5 yıllık Orta Vadeli İstikrar Programı” ve “15 yıllık Perspektif Kalkınma Planı” uygulamaya konulmalıdır.
ARTIK YAPISAL SIKINTILARA CÜRETLE EL ATILMALIDIR
Hedef, İktisadın yapısal meselelerine kalıcı tahliller getirilerek, “Büyük Ekonomik ve Teknolojik Dönüşüm” olmalıdır. İleri Teknoloji ve Yüksek Katma Kıymetli Eser ihracatını hedefleyen, Yurtiçi tasarruflara dayalı, istihdam odaklı maksatların gerçekleştirilmesi için şu siyasetler temel olmalıdır.
1. Öncelikle klâsik istikrar programlarında olduğu üzere Para ve Maliye Siyasetleri ile Fiyat İstikrarını sağlayacak önlemler alınmalı ve TL’ye olan inanç sağlanmalıdır.
2. Önemli bir Vergi Islahatı yapılarak, Kamu Gelirleri uzun vadede sağlam bir yapıya kavuşturulurken, Para ve Maliye Siyasetleri ile desteklenecek önemli ve kapsamlı bir Teşvik Paketi ile birebir vakitte Yatırım ve Üretimin önü açılmalıdır.
Bu çerçevede Vergi oranları katlanılabilir seviyelere çekilmelidir. Bu durum başlangıçta toplam vergi gelirlerinin azalmasına yol açsa da, uzun devirde artarak, sağlıklı bir gelir yapının oluşmasına yol açacaktır.
3. Dolaylı-Dolaysız Vergi istikrarı tekrar yapılandırılarak, Tüketim üzerinden alınan KDV ve ÖTV yerine, Gelir ve Kurumlar Vergisi’ne tartı verilmeli, böylelikle “az kazanandan az, çok kazanandan çok” tahsilat yapılarak, Vergide Adalet sağlanarak tabana yayılmalıdır.
4. Kayıt dışı iktisat ve merdiven altı üretim kesinlikle engellenmeli ve böylelikle bir yandan haksız rekabet önlenirken, öbür yandan bütçenin gelir yapısı iyileştirilmelidir.
5. Kayıt dışı istihdam engellenmeli ve işgücü piyasası sağlıklı bir yapıya kavuşturulmalıdır.
6. Dış borçlanma ve ithalata bağımlı büyümenin büyük ölçüde ortadan kaldırılarak, yurtiçi tasarruflara dayanan bir sermaye birikiminin elde edilmesi ile yatırımlara kaynak oluşturulmalı ve ulusal bir ekonomik yapı sağlanarak, dış kırılganlıklara açık yapı ortadan kaldırılmalıdır.
7. Bu hedefle sermayenin tabana yaygınlaştırılmasını sağlayacak derinlik ve genişlikte bir borsaya sahip olunmalıdır.
8. Süreksiz sıcak para merkezi olmak yerine, kalıcı Yatırım ve Üretime yönelik Yabancı Sermayenin ürkmeden geldiği bir ülke olmalıyız.
9. Tarımda ithalat terkedilerek, kendi kendine kâfi ve hatta büyük ölçülerde ve bedelde üretim ve ihracat yapabilen bir kapasite amaç alınmalıdır.
10. Büyümenin ve Endüstrinin muhtaçlığı olan Güç arzının kesintisiz ve kâfi, maliyetlerinin ise endüstrinin katlanabileceği makul düzeyde sağlanması için her türlü teşebbüs arttırılarak sürdürülmelidir.
Dışa bağımlılığın azaltılması istikametinde, yerli ve ulusal kaynaklar ile Nükleer Santral ve yenilenebilir güç olan Rüzgar ve Güneş gücünden faydalanmak için gerekli teknolojilerin daha fazla üretilmesi sağlanmalıdır.
11. Savunma Sanayi alanında son yıllarda sağlanan gelişmeler daha da genişletilerek hızlandırılmalı ve Üretim ve İhracatta İleri Teknoloji ve Katma Pahası Yüksek Eserlerde yoğunlaşılmalıdır.
12. Bu tıp endüstrinin gerektirdiği teknik marifetlere sahip orta eleman muhtaçlığının giderilmesi için mesleksel ve teknik liseler ve meslek yüksek okulları, TOBB ve Ticaret ve Sanayi Odalarının da iştirakiyle, sayı ve kalite istikametinden arttırılmalıdır.
13. Kamu gelirleri yanında kamu sarfiyatları de rasyonel hale getirilerek, Merkezi ve Mahalli yönetimlerde kaynak israfının önüne geçilerek, Tasarrufa azami itina gösterilmesi mutlak surette sağlanmalıdır.
Böylece Yüksek Faiz-Düşük Kur-Dış Borca ve İthalata dayalı ve istihdam oluşturmayan bir bağımlı ekonomik yapı yerine, Yatırım-Üretim-İhracat ve İstihdamda büyük atılımları ve dönüşümleri sağlayacak bağımsız, sağlıklı ve güçlü bir ulusal ekonomik yapıya ulaşılmış olacaktır.
BÜTÇE AÇIĞI VE CARİ AÇIK TIPKI ANDA ÇÖZÜLMELİDİR
Ekonomi literatüründe İkiz Açık olarak isimlendirilen birinci öge olan Bütçe Açıkları yapısal olarak çözüleceği için, bir yandan artan kamu gelirleri ile hem çalışanlara, hem de emeklilere daha kalıcı gerçek gelir artışları sağlanırken, öteki yandan toplumun geneline sunulan Eğitim, Sıhhat, Güvenlik, Etraf, vb. kamu hizmetlerinde ve yatırımlarında ölçü ve kalite yükseltilmiş olacaktır.
İhracatta alınan önlemlerle oluşacak yeni büyük atılım sonucunda, İkiz açıkların 2. si olan Cari Açık sorunu kalıcı olarak çözümleneceği için, Döviz Rezervi sorun olmaktan çıkıp yüksek oranlı kur dalgalanmaları da kelam konusu olmayacaktır.
Böylece, Fiyat Artışı-Döviz Kuru Artışı-Fiyat Artışı sarmalı kökünden çözülmüş olacak ve fiyat istikrarı kalıcı olarak sağlanmış olacaktır.
ENFLASYON MAKSATLARI NE OLMALIDIR?
Enflasyon maksatlarının gerçekçi belirlenmesi çerçevesinde; 2023 yılında yüzde 40’a, 2024 yılında yüzde 20’ye ve 2025 yılında tek haneli sayılara inmesi planlanmalıdır.
Enflasyon oranı 2026 ve 2027’de Yüzde 3-5 bandına indirilebildiği taktirde, kronik enflasyonun belini sahiden kırmış olduğumuzu söyleyebileceğiz.
Yapısal meselelere cüretle neşter vurulması halinde, Kronik Enflasyon ve Yapısal İşsizlik ortadan kaldırılarak yıllık ortalama yüzde 7-8 seviyesinde bir sürdürülebilir bir büyümeyle milletler topluluğunda saygın bir yere ulaşmak hayal olmayacaktır.
NİCE YILLARA, KAÇ YÜZYILLARA
Yeni Yılınızı Kutlar, yeni yılla birlikte başlayacak olan Cumhuriyetimizin 2. Yüzyılında kurucu başkanımız Atatürk’ün 90 yıl evvel amaç gösterdiği “muasır medeniyet seviyesine” ulaşabileceğimiz, kuruluşumuzun birinci 10 yılındakine benzeri bir formda büyük bir kalkınmayı gerçekleştirebileceğimiz, ekonomik krizlerin ülkemiz gündeminden büsbütün çıkartıldığı, yoksulluğun büyük ölçüde çözüldüğü, gelişmiş, refah ve huzur içinde bir toplum amacına ulaşmamızı içten temenni ediyorum.
Fikret Artan