Türkiye’nin son yıllarda farklı bahislerde attığı adımlar onu daha evvel pek de ihtimal vermediğimiz alanlarda daha kritik bir oyuncu haline getiriyor.
Yıllardır atıl kalan ve kimsenin pek de yüzüne bakmadığı kimi madenlerin işlenmesi ve burada elde edilen kabiliyetlerin elektrikli arabalarla ilgili çok bedelli bir kapı açması da bunlardan biri…
Mardin’de yaklaşık 1,1 milyar dolar yatırım bedeliyle kurulan Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisleri de yanlışsız vakitte yanlışsız yatırımın global manada sizi ne kadar kıymetli bir pozisyona getireceğini göstermesi açısından yeterli bir örnek.
Bu tesis en kolay haliyle; yıllardır atıl halde bekleyen hammaddelerin esere dönüştürüldüğü bir yer. Burada, uzun vakittir ‘çöp’ olarak bakılan kimi artık eserlerden özel olarak geliştirdiği tekniklerle katma bedeli yüksek madenleri alınıyor. Dünyada ‘stratejik’ olarak kabul edilen kobalt, bakır, çinko bunlardan kimileri.
Dünyada öbür bir örneği yok
TRT Haber’de yer alan habere nazaran; Cengiz Holding tarafından ülkemize kazandırılan bu tesis piritten kobaltı geri kazanabilen dünyanın birinci ve tek merkezi. Tıpkı vakitte dünya kobalt üretiminin de yüzde 2’sini tek başına karşılıyor.
Türkiye’nin en kıymetli entegre gübre fabrikası olması, bilakis göç sağlaması, direkt ve dolaylı istihdam, bölgenin en yüksek bedelli özel yatırımı olması üzere özellikleriyle öne çıkan bir tesisten bahsediyoruz.
Sadece bu kadar da değil. Burada üretilen eserler hayli değerli. Birden fazla ithal olarak sağlanan eserlerin yerini alıyor. Bu kapsamda tesisin Türkiye’nin dış ticaret açığının kapanmasına her yıl 620 milyon dolarlık katkı sağladığını belirtmek gerek.
Tüm bu özelliklerinin yanı sıra tesisin gelecek periyotta bilhassa ‘bataryaların geri dönüşümü’ konusunda dünyanın en kıymetli merkezlerinden biri olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Hem bu sıkıntıyı ayrıntılıca konuşmak hem de başımızdaki öteki sorulara cevap bulabilmek için tesisin Genel Müdürü Emre Kayışoğlu ile bir ortaya geliyoruz.
30 yıldır atıl olan tesis tekrar faaliyette
Tesisin neden Mardin Mazıdağı üzerinde yapıldığıyla anlatmaya başlıyor Kayışoğlu. Yaptıkları AR-GE çalışmaları sayesinde atıkların katma pahası yüksek bir hale getirilmesi için farklı formüllere ulaşmışlar. Bu formülde fosfat madeni değerli bir yer tutuyor. Mardin Mazıdağı’nda yaklaşık 30 yıldır kapalı olan ve atıl halde bekleyen bir alan olduğu biliniyor. Geliştirdikleri formülü Mazıdağı’ndaki fosfatla birleştirince ortaya yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da bu alandaki sayılı tesislerinden biri çıkmış.
Kastamonu-Mardin-İngiltere üçgeni
Emre Kayışoğlu, bu tesisi kurmadan evvel Türkiye’nin fosfatlı gübreyi dahi çoğunlukla yurt dışından aldığı bilgisini paylaşıyor. Burası işletmeye alındıktan sonra ithalat neredeyse bitmiş. Bölge başta olmak üzere Türkiye’nin dört bir yanına gübre buradan taşınıyor.
Burada değişik bir üçgen var. Kastamonu Küre’de bakır çıkarılıyor. Fakat onunla pirit denilen ve bugüne kadar pek işlenmeyen bir eser de elde ediliyor. Kastamonu Küre’den vagonlara yüklenen pirit konsantresi demir yoluyla Mardin Mazıdağı’ndaki tesise geliyor. Çok özel tekniklerle ayrıştırılıyor ve içindeki kobalt alınıyor.
Üçgenin başka ayağında ise İngiltere var. Genel Müdür Kayışoğlu, İngiltere’de bulunan ve bu alanda dünyanın en öncü tesislerine sahip olan Iconichem şirketini satın aldıklarından bahsediyor. Kayışoğlu’na nazaran bu satın almanın temelinde ‘teknoloji transferi’ yatıyor. Daha açık bir tabirle, o tesisteki imkan ve kabiliyetlerin nasıl kazanıldığının öğrenilmesi ve Türkiye’deki fabrikaya aktarılması amaçlanmış. Bu sürecin büyük ölçüde tamamlandığının altını çiziyor Genel Müdür.
İngiltere ayağı bu kadarla da sonlu değil. Kastamonu Küre’den gelen, Mardin Mazıdağı’nda ayrıştırılan ya da işlenen gereçler İngiltere’deki bu fabrikada ‘katma kıymeti yüksek’ eserler haline getiriliyor. Bu eserler, batarya teknolojilerinin yanı sıra katalizör, cam, seramik üzere pek çok dalın hammaddesini oluşturuyor. Bir mühlet sonra bu sürecin Türkiye’deki merkezde yapılacağını, İngiltere’deki tesiste ise farklı üretimlerin deneneceğini öğreniyoruz.
Bataryaların geri dönüşünü asıl kritik mesele
Tesisin Genel Müdürü Emre Kayışoğlu’nun üzerinde durduğu çok temel bir sıkıntı var. Bataryaların dönüşümü… Mardin Mazıdağı’ndaki tesisin bu alanda da çok kritik bir rolü olabileceğinden bahsediyor Kayışoğlu.
Bu tesisin en kritik kabiliyetlerinden biri bataryaların içerisinde bulunan kobaltın, nikelin, lityumun ve öteki elementlerin geri kazanımı. Şimdilik kimi elektronik aletlerde, laptop, tablet, cep telefonu üzere eserlerde batarya geri dönüşümü sağlanmış. Lakin maksat elektrikli arabaların bataryaları.
Afrika ve Çin ile Türkiye de kelam sahibi olacak
Elektrikli arabalar için en kıymetli bileşenlerin tahminen de başında bataryalar geliyor. Kobalt bu bataryalar için çok bedelli. Ve bu madenin en kıymetli üretim üssü Afrika. Lakin hem devletler hem de çok büyük milletlerarası firmalar Afrika’daki madenlerde çalışanların insani kurallarını tasvip etmiyor. Bu nedenle öbür bölgelere yönelmek istiyorlar. Bu noktada Türkiye öne çıkıyor.
Emre Kayışoğlu, “Bizim standartlarımız dünyanın kabul edeceği ölçülerden de âlâ. Bu nedenle Afrika ve Çin ile Türkiye de kelam konusu alanda başat rol oynayabilir. Bizim tesislerimizde yalnızca ömrünü tamamlamış bataryaların geri dönüştürülmesinde öne çıkmıyor. Ayrıştırdığımız bataryadan elde edilen bedelli madenleri yeni batarya üretiminde kullanılacak hale de getirebiliyoruz. Bu ne demek? Bir mühlet sonra bu fabrikada batarya üretiminin hammaddelerini üretebileceğiz demek. Çok güçlü bir ekosistem kuruyoruz.” diyerek süreci özetliyor.
Elektrikli araç denince herkesin aklına TOGG’un geldiğini biliyoruz. “TOGG bataryalarının geri dönüşümü yurt dışına hiç çıkmadan tekrar kendi ülkemizde yapılabilir mi?” diye soruyoruz. Çok net bir formda “Evet.” diyor Kayışoğlu. Yalnızca TOGG için değil ülkemizdeki kullanılan başka elektrikli araçların da bataryası için en gerçek adreslerinden biri olduklarının altını çiziyor.
Kayışoğlu burada bir parantez açıyor ve birinci sefer bir bilgiden bahsediyor… Dünyanın en değerli araba markalarından kimilerinin elektrikli bataryasına ‘dolaylı yoldan’ girmişler. İlgili firmaların yetkilileri gelip bu tesiste incelemelerde bulunmuş ve ‘Örnek işletme’ onayı vermiş.