Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Tahran’daki üçlü doruğunun akabinde yapılan ortak açıklamada, Suriye‘nin çeşitli bölgelerindeki terör örgütlerinin ve bunlarla iltisaklı farklı isimler altındaki kümelerden gayrimeşru özyönetim teşebbüslerine, Suriye‘deki insani durumdan Suriyelilere yardımların artırılması davetine kadar çeşitli mevzularda iletilere yer verildi.
Türkiye, İran ve Rusya ortasında Tahran Milletlerarası Konferans Salonu’nda düzenlenen “Astana Formatında Yedinci Üçlü Tepe Toplantısı”nın akabinde Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı Reisi ve Rusya Devlet Lideri Putin’in ortak açıklaması yayımlandı.
Açıklamada, devlet liderlerinin, Suriye‘de alandaki şimdiki durumu ele aldığı, 1 Temmuz 2020’de görüntü konferans yoluyla yapılan son toplantının akabinde meydana gelen gelişmeleri kıymetlendirdikleri ve ortalarında varılan mutabakatlarla dışişleri bakanlarının ve temsilcilerinin toplantılarındaki mutabakatlar uyarınca, üçlü iş birliğini güçlendirme konusundaki kararlılıklarını vurguladıkları belirtildi.
Devlet liderlerinin, Suriye’nin egemenliği, bağımsızlığı, birliği ve toprak bütünlüğü ile Birleşmiş Milletler (BM) Kaidesi’nin gaye ve prensiplerine olan kuvvetli bağlılıklarını vurguladıklarına yer verilen açıklamada, başkanların, bu unsurlara üniversal olarak hürmet gösterilmesi ve kim tarafından yapılırsa yapılsın hiçbir hareketin kelam konusu prensipleri zayıflatmaması gerektiğine işaret ettikleri bildirildi.
Liderlerin, terörün her çeşit ve biçimiyle gayret etmek maksadıyla birlikte çalışmaya devam etme kararlılıklarını lisana getirdikleri aktarılan açıklamada, şu sözler yer aldı:
“Devlet liderleri, sivil tesisleri gaye alan ve saf can kayıplarına neden olan akınlar da dahil olmak üzere, Suriye’nin çeşitli bölgelerindeki terör örgütlerinin ve bunlarla iltisaklı farklı isimler altındaki kümelerin artan varlık ve faaliyetlerini kınamışlardır. Suriye’nin kuzeyi ile ilgili tüm düzenlemelerin eksiksiz bir biçimde uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir. Gayrimeşru özyönetim teşebbüsleri dahil olmak üzere, terörle çaba kisvesi altında alanda yeni gerçeklikler yaratılmasına dair her türlü teşebbüsü reddetmişler ve Suriye’nin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün yanı sıra komşu ülkelerin ulusal güvenliğini tehdit eden hudut ötesi taarruzlar ve sızmalar dahil olmak üzere ayrılıkçı gündemlere karşı durma kararlılıklarını vurgulamışlardır.”
Suriye’nin kuzeyindeki durum
Liderlerin, Suriye’nin kuzeyindeki durumu ele aldıkları, bu bölgede kalıcı güvenlik ile istikrarın lakin ülkenin egemenliği ve toprak bütünlüğünün koruması temelinde sağlanabileceği konusunun vurgulandığı, bu taraftaki uğraşlarını koordine etme konusunda mutabık kaldıkları belirtilen açıklamada, “Devlet liderleri, Suriye’ye ilişkin olması gereken petrol gelirlerinin yasa dışı olarak ele geçirilmesine ve aktarılmasına karşı olduklarını tabir etmişlerdir.” denildi.
Açıklamada şunlar kaydedildi:
“Devlet liderleri, milletlerarası insancıl hukuk uyarınca, sivillerin ve sivil altyapının korunmasını sağlarken, terör örgütleriyle kontaklı tüm başka bireyler, kümeler, teşebbüsler ve varlıkların büsbütün ortadan kaldırılması maksadıyla ortalarındaki süregiden iş birliğinin devam ettirilmesi konusundaki kararlılıklarını teyit etmişlerdir. İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’ndeki durumu detaylarıyla ele almışlar ve alanda sükunetin sağlanması için İdlib’le ilgili bütün mutabakatların tam olarak uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir. İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’nin içindeki ve dışındaki sivillere tehdit oluşturan terörist kümelerin varlığı ve terörist faaliyetleri konusunda önemli tasalarını lisana getirmişlerdir. İnsani durum da dahil olmak üzere, İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi ve etrafındaki durumdaki olağanlaşmanın sürdürülebilir olmasını sağlamak için daha fazla efor göstermek konusunda mutabık kalmışlardır.”
Suriyelilere yönelik yardımları artırma çağrısı
Suriye’deki insani durumdan duydukları derin tasayı de başkanların kaydettiğine yer verilen açıklamada, şöyle devam edildi:
“Uluslararası hukuka, memleketler arası insancıl hukuka ve BM Kaidesi’ne karşıt tüm tek taraflı yaptırımları, ayrıyeten, makul bölgelere yönelik muafiyetler uygulamak suretiyle ayrılıkçı gündemlere fayda sağlayacak ve ülkenin parçalanmasına yol açabilecek ayrımcı tedbirleri reddetmişlerdir. Bu bağlamda, başta BM ve insani yardım kuruluşları ile öbür hükümet/hükümet dışı milletlerarası kuruluşlar olmak üzere memleketler arası topluma, ayrımcılık, politikleştirme ve önkoşullar olmaksızın ve daha şeffaf bir biçimde tüm Suriyelilere yönelik yardımlarını artırmaları davetinde bulunmuşlardır.”
Liderlerin, Suriye ihtilafına askeri tahlil getirilemeyeceğine ve ihtilafın sadece BM Güvenlik Kurulu’nun 2254 Sayılı Kararı çerçevesinde, BM’nin kolaylaştırıcılığında, Suriyelilerin öncülüğü ve sahipliğinde bir siyasi süreç yoluyla sona erdirilebileceğine dair inançlarını teyit ettikleri aktarılan açıklamada, şu tabirlere yer verildi:
“Bu bağlamda, Astana garantörlerinin belirleyici katkılarının ve Soçi’deki Suriye Ulusal Diyalog Kongresinin kararlarının uygulanmasının sonucunda ortaya çıkan Anayasa Komitesinin kıymetli rolünün altını çizmişlerdir. Anayasa Komitesinin müteakip oturumlarının sürdürülebilir ve tesirli çalışmasını sağlamak için Komite üyeleriyle ve kolaylaştırıcı olarak BM Genel Sekreteri’nin Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen ile daima etkileşimi desteklemeye hazır olduklarını yinelemişlerdir. Komite’nin anayasa ıslahatı hazırlama ve halkın onayına sunma vazifesini yerine getirebilmesi ve çalışmalarında ilerleme kaydedebilmesi için çalışmalarında, Misyon Tarifine ve Temel Yordam Kurallarına riayet etmesi ve üyeler ortasında mutabakat sağlanabilmesi için dış müdahale ve dışarıdan dayatılan vakit çizelgeleri olmaksızın uzlaşı ve yapan angajman anlayışıyla yönetilmesi gerektiğini tabir etmişlerdir. Anayasa Komitesinin faaliyetlerini rastgele bürokratik ve lojistik mani olmaksızın sürdürebilmesi gerektiğinin altını çizmişlerdir.”
Astana formatının ilgili çalışma kümesi çerçevesinde tutukluların/kaçırılanların karşılıklı salıverilmesinin sürdürülmesi konusundaki kararlılıklarının başkanlarca altının çizildiği söz edilen açıklamada, şunlar kaydedildi:
“Devlet liderleri, çalışma kümesinin, Suriyeli taraflar ortasında itimat inşa etmekteki tesirini ve gerekliliğini kanıtlayan özgün bir düzenek olduğunun altını çizerek, tutukluların özgür bırakılması konusundaki çalışmalarını sürdürmeye, cenazelerin teslimi ve kayıp bireylerin kimliklerinin belirlenmesi konusundaki faaliyetlerini vazife tarifine uygun olarak genişletme kararlılıklarını açıklamışlardır. Sığınmacıların ve ülke içinde yerlerinden edilmiş şahısların, geri dönme ve bu çerçevede desteklenme haklarını teminen, Suriye’deki asıl ikamet yerlerine inançlı ve istekli geri dönüşlerinin kolaylaştırılmasının gerekliliğinin altını çizmişlerdir. Bu bağlamda, memleketler arası topluma, bu şahısların tekrar yerleşimleri ve günlük olağan ömürlerinin tesis edilmesi için uygun katkılar sağlama ve yük paylaşımında daha fazla sorumluluk alma; bu meyanda, temel altyapının onarımı da dahil olmak üzere, bilhassa su, elektrik, sanitasyon, sıhhat, eğitim tesisleri, okullar, hastaneler ile memleketler arası insancıl hukuka uygun insani mayın faaliyetleri dahil erken toparlanma projeleri aracılığıyla Suriye’ye yönelik yardımları artırma davetinde bulunmuşlardır.”
İsrail’in, Suriye’deki askeri saldırıları
Devlet liderlerinin, İsrail’in, sivil altyapı dahil Suriye’deki askeri taarruzlarını kınadıkları belirtilen açıklamada, “Devlet liderleri, bu atakların, memleketler arası hukuku, memleketler arası insancıl hukuku ve Suriye’nin egemenliğini ihlal ettiğini değerlendirmişler; bölgeyi istikrarsızlaştırdığını ve gerginliği tırmandırdığını teslim etmişlerdir. İsrail’in bu bağlamda aldığı tüm karar ve tedbirleri de geçersiz sayan ve bunların hiçbir tüzel tesiri olmadığını kıymetlendiren BM Güvenlik Kurulu’nun 242 ve 497 Sayılı Kararları başta gelmek üzere, Suriye Golanı’nın işgalini reddeden ilgili BM kararlarının hükümleri dahil, kozmik olarak tanınan milletlerarası hukuk kararlarına uyulması gerekliliğini teyit etmişlerdir.” sözü kullanıldı.
Açıklamada, Suriye sıkıntısına ek olarak, ortak siyasi ve ekonomik iş birliğini artırmak için farklı alanlardaki üçlü uyumu güçlendirmeye yönelik isteklerin de teyit edildiği belirtildi.
Açıklamada ayrıyeten, Astana Formatında düzenlenen Suriye bahisli Memleketler arası Toplantının 19’uncusunun 2022 yılının sonuna kadar düzenlenmesini teminen temsilcilerin görevlendirilmesinde ve bir sonraki Üçlü Doruğun Rusya Federasyonu Devlet Lideri Vladimir Putin’in daveti üzerine Rusya’da gerçekleştirilmesinde mutabık kalındığı kaydedildi.