Dünyada artan riskleri IMF ve başka ülke ekonomistleri anlatırken, Türkiye’nin sıkıntıları dışardan da görülmeye devam ediyor. Bu sıkıntıların Fed üzere majör merkez bankalarının siyasetleriyle derinleşmesinin yanında, iç dinamiklerimizi de Atilla Yeşilada, Fatih Özatay ve Erdem Oğuz üzere tecrübeli isimler yorumluyor.
Merkez Bankası prestijinden, enflasyonun düşmesi için yapılması gerekenlere, ekonomik datalardan, fakirleşmeye; Türkiye iktisadında son durum iç açmıyor üzere lakin siz yeniden de buyurun👇
“FED’in faiz oranlarını artırması ve yüksek bırakması Sri Lanka ve Türkiye üzere hududun eşiğindeki ekonomilere hasar verecek”
Reuters tarafından yayımlanan bir tahlilde, gelişmekte olan ülkelerin ABD Merkez Bankası (FED)’in uzun müddetli yüksek faiz siyasetine karşı en kırılgan ekonomiler olduğu, S&P Küresel de Türkiye ve Güney Afrika ile Arjantin’nin borç verme riski yüksek olarak görüldüğünü belirtti.
BBC Türkçe’nin aktardığı analizde, Cornell Üniversitesi İktisat Kısmından Eswar Prasad durumu şöyle açıklıyor:
FED’in faiz oranlarını artırması ve yüksek bırakması Sri Lanka ve Türkiye üzere sonun eşiğindeki ekonomilere hasar verecektir. İki ile üç yıllık bir vakit diliminde işler zorlaşacak. FED’in faizleri uzun müddet yüksek tutacağı katılaşırsa baskılar çabucak hissedilebilir.
Fed Lideri Powell, 26 Ağustos’taki konuşmasında büyümeyi kısıtlamadan gerektiği kadar faiz artıracaklarını ve oranların “bir müddet daha” yüksek kalacağını söylemişti.
New York Üniversitesi’nden Profesör Peter Blair Henry, ‘FED için kriz zamanı’ başlıklı yorumunda, ‘Son 40 yılın güvenilirliği tehlikede, bu nedenle gelişmekte olan ülkelerde hasara yol açıp açmadığına bakılmadan ne olursa olsun enflasyonu düşüreceklerdir’ diyor.
Gelişmekte olan ülkeler dolar cinsinden borçlanırken, Fed faizleri artırarak maliyetleri yükseltiyor. Gelişmekte olan ülkelerin risk primi de yükselince borç alması da güçleşiyor. Yüksek faizin ayrıyeten dolardaki kıymet karıyla ithalat maliyetlerini üst çekerek enflasyonist baskıyı artıracağı düşünülüyor.
Uluslararası Para Fonu (IMF) Diğer Yardımcısı Gita Gopinath, merkez bankalarını enflasyon konusunda uyararak, maksat ulaşmak için kararlı davranmaları gerektiğini söyledi.
IMF baş ekonomisti Pierre-Olivier Gourinchas ise, hudutta olan ve düşük gelirli ekonomilere yönelik şu tespiti yapıyor:
Reel yatırım getirileri sıkıntılı ya da sorunluya yakın düzeylere yükseldi. Düşük gelirli ülkelerin yaklaşık yüzde 60’ı ve gelişmekte olan ile sonda olan 20 ülkenin sorunu bu ve piyasalara erişimleri olsa da borçlanma şartları mutlaka çok berbat.
“Zaten çok yüksek seviyede olan kur ve risk daha da azıyor.”
TOBB Üniversitesi Öğretim Üyesi olan Merkez Bankası eski Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Fatih Özatay da iktisada dair Cumhuriyet’ten Şehriban Kılıç’a yaptığı değerlendirmelerde küreseldeki eksi gerçek faize değiniyor. Bu bağlamda Özatay, Merkez Bankası siyasetlerini şöyle yorumluyor:
TCMB, bir puanlık faiz indiriminin kredi faizlerine yansıyacağını, o yolla da iktisattaki faaliyet hacmine olumlu katkıda bulunacağını düşünüyor. ‘Oldukça eğlendirici’ bir münasebet. Şirketlerin ürettikleri malların fiyat değişimleri yani ÜFE yıllık %145, aylık ortalama yüzde 7,8 arttı. Ortalama ticari kredi faizleri de yıllık yüzde 30 düzeyinde Demek ki bir aylık kredi faizi yüzde 2,2 düzeyinde. Siyaset faizini bir puan indirince kredi faizi yüzde 29’a düşecek diyelim. Aylık maliyet de yüzde 2,1 olacak. Ortadaki fark 0,1 puan değişecek. Kredi kullanmayı cazip hale getirmezken, döviz kurunu ve riski sıçrattı.
“Düşük faiz-yüksek kur-yüksek risk-yüksek enflasyon-panik kararlar/düzenlemeler-krediye erişimde zorluk” döngüsü
Küresel ölçekte görülmemiş düzeyde eksi gerçek faiz varken, kalkıp bir ölçü daha faiz indirildi. Kuru düşürmek için kamu bütçesine saatli bomba tadında, kur muhafazalı mevduatı (KKM) eklendi. “Düşük faiz-yüksek kur-yüksek risk-yüksek enflasyon-panik kararlar/düzenlemeler-krediye erişimde zorluk” döngüsü sürüyor.
“Merkez bankalarının güvenirlik ya da prestijleri kolay formüllerle ölçülür.”
İlk akla gelen prosedür amaçların gerçekleşmesi ve maksatlar ortasındaki farktır. TCMB’nin temel hedefin fiyat istikrarını sağlamak, bu çerçevede de her yıl enflasyon amacı açıklanır. Gerçekleşen tüketici enflasyonu yüzde 80, on iki ay sonrası için beklenen enflasyon yüzde 42, amaç ise yüzde 5!
Mevcut siyasetlerle, bu yıl yüzde 4-5 üzere bir büyüme olacağı görülüyor. Çeyrekten çeyreğe, 3. çeyrekte 2. çeyreğe kıyasla büyümenin durması, 4. çeyrekte de daralma öngörüyorum. Bu da işsizliğin evvel sabit kalması sonra da yükselmesine yol açabilir. Dövizde ise kristal bir küre gerekiyor. Risk primi ve yurtdışı borçlanma faizi, tefeci seviyesinde kalır ve krediye erişim zahmeti artar.
“Türkiye’nin şu devir en can yakıcı sorunu, artan yoksulluk ve bunun temel nedeni de çok yüksek enflasyon.”
Enflasyonla mücadelede ‘koşullu’ olarak, seçim iktisadı uygulanması halinde, kredi muslukları sonuna kadar açılacağından ve minimum fiyat başta olmak üzere, maaşlara enflasyonun üzerinde bir artırım yapılması ile vergi siyasetinin da eklenmesiyle, kamu harcamalarında artışlar ve bütçe açığında yükselme. Bu siyasetler döviz kuruna ve CDS’e baskı yapar, doğal olarak enflasyon yükselir.
Türkiye’nin yoksulluk akabinde gelen soruları da, yüksek risk, baskılanamayan yüksek döviz kuru, yüksek enflasyon, enflasyona karşı ezilen fiyatlar, enflasyonun çok altında siyaset faizi, kredi erişimi sorunu, kamu bütçesindeki patlamaya hazır saatli bombalar, para siyaseti prestiji, istatistiklerin prestiji, tutarsız panikle alınan kararlar.
“Bir meçhule hakikat yol almayı sürdürüyoruz.”
Dünya Gazetesi’nde Erdem Oğuz, ekonomi modeline dair, temmuz sonu itibarıyla hedeflerin 20 katı uzağına savrulduğumuzu açıklarken, ortalamaları yakalayabilmek için bile aksiyon planı hazırlanması gerektiğini söyledi.
Yılbaşından bu yana dış ticaret açığının yüzde 143 oranında arttığını, dolar kurunun 13,44 düzeyinden 18,19 düzeyine geldiğini, enflasyonun yüzde 48 düzeyinden yüzde 80 düzeyine ulaştığını hatırlatan Oğuz, klâsik para siyasetine dönüşün dahi bir adım olabileceğini söylerken, şöyle devam etti:
Heteredoks politikalarla ihracat, üretim, istihdam ve büyüme artarken, cari fazla oluşacaktı. Tam karşıtı oldu ancak ‘eklektik’ bu yolda bir meçhule gerçek yol almayı sürdürüyoruz.
Hiper enflasyon olur mu? Sıcak para rahatlatır mı? Seçime ekonomik sıkıntıların tesiri ne olur?
Ekonomist Atilla Yeşilada ise son devirdeki durumu değerlendirirken, Sıkıntı İktisat kanalı Youtube yayınında riskleri ve fırsatları anlattı.
Yeşilada, kış aylarına girerken fakirleşmenin yaratacağı toplumsal ve toplumsal patlamalardan kaygılı olduğunu vurgulayarak, hayat pahalılığı, enflasyon ve güç fiyatlarının öne çıkan meseleler olduğunu söyledi.
Dışarıdan gelecek sıcak paranın vatandaşı bir nebze rahatlatırken, iktisattaki meseleleri çözmeyeceğini ve seçim denkleminde Erdoğan’ın lehine olmayacağını belirtti. İşte Yeşilada’nın videosu👇
Para da gelse, dolar da düşse Erdoğan kaybetti! & Seçim süreci karanlık | Atilla Yeşilada