Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi (AKPM) Kontrol Komitesi tarafından hazırlanan “Türkiye’nin Avrupa Kurulu Üyeliğinden Kaynaklanan Taahhütleri ve Yükümlülükleri” başlıklı rapor ve beraberindeki karar tasarısı bugün Strasbourg’da düzenlenen genel heyet toplantısında oy çoğunluğuyla kabul edildi.
Türkiye’de yargı bağımsızlığı, AİHM kararlarının uygulanışı ve 2023 seçimlerine odaklanan karar tasarısı 16’ya karşı 94 oyla kabul edildi. Oylamada 7 parlamenter çekimser kaldı. AKPM’de temsil edilen Türk heyetinin AKP ve MHP’li üyeleri karara karşı oy kullanırken, CHP ve HDP’li üyeleri karar lehinde oy verdi. Türk heyetinin YETERLİ Partili üyesi ise genel konseyde konuşma yapmakla birlikte oylamaya katılmadı.
Dezenformasyon düzenlemesi de kararda
Oylama sırasında AKP ve MHP’li üyelerin karar metnini değiştirmek için sunduğu önergeler reddedildi. Buna karşılık karar metnine, “dezenformasyonla gayret düzenlemesi” olarak anılan ve Türk Ceza Kanunu’nun 217/A unsurunda değişiklik öngören kanun teklifinin “kabul edilmemesi” daveti yer alan bir paragraf eklendi. Bu paragraf, mevzu hakkında Venedik Komitesi tarafından geçen hafta sonu yayımlanan görüş belgesine dayandırıldı.
Oylama sırasında sunulan bir önergeyle karar metnine Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’ın durumlarıyla ilgili birer paragraf da eklendi. Kavala paragrafında bahsin, “AKPM ve Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi Liderleri ortasındaki sıkı temaslarla ele alınması ve Türkiye’nin Kavala hakkındaki AİHM kararını yerine getirmemekte ısrar etmesi halinde eldeki tüm imkanların kullanılması” daveti yer alıyor. Selahattin Demirtaş’ın Anayasa Mahkemesi önündeki müracaatının, hakkındaki AİHM kararı ışığında acilen ele alınması isteniyor.
Raportörler ne dedi?
Oylama öncesi genel heyetteki oturumda kelam alan AKPM Türkiye raportörlerinden, Muhafazakâr Küme üyesi İngiliz parlamenter John Howell, Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş hakkında AİHM tarafından verilmiş kararların uygulanmadığına işaret ederek, AKPM ve Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin bu mevzularda ortak hareket etmesini istedi. Adalet sisteminin bağımsızlığının “çok değerli bir konu” olduğuna vurguda bulunan Howell, Yargıçlar ve Savcılar Konseyi’nin yapısının Avrupa Kurulu standartlarıyla uyumlu olmadığını, Anayasa Mahkemesi’nin bağımsızlığının da kuvvetlendirilmesi gerektiğini söz etti.
AKPM’nin öbür Türkiye raportörü, Toplumsal Demokrat Küme üyesi Letonyalı parlamenter Boriss Cilevics, konuşmasını 2023 yılında yapılacak Cumhurbaşkanı ve parlamento seçimlerine ayırdı. Seçim barajının yüzde 10’dan yüzde 7’ye çekilmesini “memnuniyet verici” bulduklarını belirten Cilevics, buna karşılık yeni seçim kanununun problemler içerdiğini söyledi ve Yüksek Seçim Heyeti’nin yapısını örnek gösterdi.
İfade ve medya özgürlüğünün ehemmiyetine işaret eden Letonyalı parlamenter, “dezenformasyonla mücadele” düzenlemesinin Venedik Komitesi tarafından “meşru gayeyle orantısız, demokratik bir toplumda gereksiz ve söz özgürlüğüne müdahale” formunda değerlendirildiğini belirtip, uygulamaya konmaması davetinde bulundu.
Sosyal Demokrat Küme (SOC) ismine konuşan Portekizli parlamenter Pedro Cegonho, AKPM olarak 2023 seçimlerini gözlemlemeleri gerektiğini savundu. AKPM’nin bayan hakları ve cinsiyet eşitliği hususlarına bilhassa değer vermesi ve Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararından duyduğu üzüntüyü lisana getirmesi gerektiğini söyledi.
Bakoyannis’ten “olmayan düşman arama” çıkışı
Hristiyan Demokrat Küme (EPP) ismine kelam alan Yunan parlamenter Dora Bakoyannis, “Rapor Türkiye’de demokrasinin son yıllarda çok süratli ve çok fazla kötüleştiğine, hatta kalmadığına dair acımasız gerçeği ortaya koyuyor” tabirlerini kullandı. Bakoyannis, “Türkiye’nin durmaksızın dışarıda savaş aramaya yahut diğer ülkeleri tehdit etmeye ve olmayan düşmanlarla uğraş etmeye muhtaçlığı yok. Gerçek uğraş demokrasisi için yapacağı arbede olacaktır” biçiminde konuştu.
Azeri parlamenter Nigar Arpadarai, Avrupalı Muhafazakârlar ve Demokratik İttifak Kümesi (EC/DA) ismine yaptığı konuşmada, Türkiye’nin “kendi sıkıntı coğrafyasında oynadığı müspet role” odaklandı. Ukrayna ile Rusya ortasındaki diyalog sürecini örnek gösteren Azeri parlamenter, Türkiye’nin kimi vakit “kültürel ve dini nedenlerden dolayı haksız yere eleştirildiğini” savundu.
Liberal Küme temsilcisi Avusturyalı parlamenter Stephanie Krisper, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilerek bu alanda Avrupa Kurulu ile işbirliğini zayıflattığını ve Türkiye’de bayanları şiddete karşı koruyan değerli bir araçtan yoksun bıraktığını lisana getirdi. Krisper, gelecek yıl yapılacak seçimleri yakından takip edeceklerini bildirdi.
Türk heyeti başkanından “siyasi ayrımcılık” suçlaması
Birleşik Avrupa Solu (GUE) ismine kelam alan Hişyar Özsoy Türkiye’de “insanların siyasi görüşleri nedeniyle hâlâ tutuklandığını” ve “seçimler yaklaştıkça baskının artmasını beklediklerini” söyledi. Türk hükümetini “Avrupa Kurulu ve AKPM kararlarını hiçe saymakla” suçlayan Özsoy, üye devletlerin Avrupa Kurulu kararlarını yerine getirmelerinin sağlanması gerektiği, aksi takdirde “birçok Avrupa ülkesinin Avrupa Kurulu’nu ciddiye almayacağı” görüşünü lisana getirdi.
AKPM Türk heyeti lideri Ahmet Yıldız ise Türkiye’nin AİHM kararlarını görmezden gelmediğini, hatta AİHM kararlarını yerine getirmede birçok Avrupa devletinin önünde olduğunu, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin bu mevzuda Türkiye’ye karşı “siyasi ayrımcılık” yaptığını savundu. AKPM raporunun Türkiye’nin terörle uğraş şartlarını dikkate almadığını da söyleyen Yıldız, hür seçim düzenleme konusunda bir sıkıntıları olmadığını da söz etti.
Denetim süreci nedir?
Türkiye; Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Moldova, Polonya, Sırbistan ve Ukrayna ile birlikte AKPM’nin “daimi denetim” sürecinde yer alıyor. Bu süreçte üye devletlerin demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü alanlarında Avrupa Kurulu bünyesinde son 70 yılda oluşturulan müşterek bedellerle ahenkleri ölçülüyor.
Türkiye 1996’da dahil edildiği kontrol sürecinden, gerçekleştirdiği ıslahatlar sayesinde Haziran 2004’te çıkarılmış, fakat 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası ilan edilen OHAL kapsamındaki kimi uygulamalar nedeniyle Nisan 2017’de bu sürece yine dahil edilmişti.
Türkiye 1949’dan bu yana üyesi olduğu AKPM’de 18 parlamenterle temsil ediliyor.