Kendimi bildim bileli Türkiye’nin döviz açığı vardı. 1970’lerde bu açığı kapatmak için “Dövize çevrilebilir mevduat” üzere çılgın fikirler uygulamaya sokulmuş lakin kâr etmemişti. Sorunu kökünden çözmenin yolu Türkiye’nin döviz gelirlerini artırmaktan geçiyordu. Bunun için 24 Ocak 1980 kararlarıyla Türkiye dışa açıldı. 24 Ocak kararlarını 1980’lerde tıpkı maksada yönelik öbür kararlar izledi. İhracat hakikaten de patladı. Ancak dışa açılma Türkiye’nin ithalatının da patlamasına neden oldu. Periyodun iktidarlarının planlama fikrinden haz etmemesi nedeniyle ithalata bağımlı bir sanayi oluşmuştu. İthalatın ihracattan çok süratli arttığı yıllarda dış ticaret açığı ve ona bağlı olarak cari açık patlıyor, Türkiye tekrar döviz açığı yaşıyordu…
Dün Türkiye’nin 2022’de ne kadar dış ticaret açığı verdiğini öğrendik: 109.5 milyar dolar. Bu bir rekor. Bunda ithalatta yaşanan patlamanın hissesi büyük. Türkiye’nin ithalatı geçen yıl, bir evvelki yıla nazaran yüzde 33 artarak 363 milyar dolara çıktı. Buna karşılık ihracat geçen yıl yüzde 13 artabildi. Üstelik sene sonuna yanlışsız ithalattaki artış oranı ihracat artışının üç-dört katına ulaşmaya başladı. Gerçekten tekrar dün açıklanan bilgilere nazaran Aralık ayında ihracat bir evvelki yıla nazaran yalnızca yüzde 3 artarken ithalat yüzde 12,2 büyüdü.
İthalattaki patlamanın nedenleri az çok biliniyor. En değerli neden, petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki artış. Altın ithalatında yaşanan tırmanışın da hissesi büyük. Lakin güç ve altından bağımsız olarak geçen yıl öbür ithalat kalemlerinde de güçlü bir artış yaşandığını görüyoruz. Bunun sebebine birazdan geleceğim.
Peki ihracat artış oranı neden ithalatın bu kadar gerisinde kaldı? Doların alıp başını gittiği 2021’in Aralık ayında iktidarın alay-ı vala ile uygulamaya soktuğu “Türkiye İktisat Modeli”ne nazaran karşıtının olması, ihracat gümbür gümbür artarken ithalatın artış oranının azalması gerekmiyor muydu?
İhracatın durmasının sebeplerinden biri, Türkiye’nin ana ihracat pazarı olan Avrupa ülkelerinin, Rusya-Ukrayna savaşı ve Avrupa Merkez Bankası’nın uygulamaya başladığı sıkı para siyaseti nedeniyle sakinliğe girmesi. (Ama son bilgilerin gösterdiği üzere birinci başta korkulan kadar sert bir sakinlik değil bu.)
İhracatın artış oranının ithalattaki büyümenin çok gerisinde kalmasının bir nedeni daha var, o da TL’deki bedel kaybının geçen yıl enflasyonun çok gerisinde kalması. Türkiye geçen yılı kabaca yüzde 100 oranında üretici fiyat enflasyonuyla kapattı. TL’nin dolar karşısındaki bedel kaybı ise yüzde 30 oldu.
Kendinizi ihracatçıların yerine koyun: Elektrik maliyetiniz dört katına, doğalgaz maliyetiniz üç katına çıkmış. Enflasyon nedeniyle bütün maliyetleriniz katlanarak artmış fakat TL tıpkı oranda paha kaybetmemiş… Ürettiğiniz eserin dolar yahut Euro cinsinden fiyatını artırmak zorundasınız. Aksi takdirde ziyan eder ve batarsınız.
İyi de rakip ülkelerdeki şirketlerin enflasyon diye bir kederi yok. Bir sene evvel hangi fiyattan mal satıyorlarsa tekrar birebir fiyattan satıyorlar. Müşterilerinizi birer ikişer ellerinizden almaları kaçınılmaz, o denli değil mi? Gerçekten o denli de oldu.
Türkiye’nin ihracatının durmasının ikinci nedeni işte bu.
Çare? Tayvan üzere çip, Güney Kore üzere cep telefonu satsaydık, TL’nin kıymeti ve eserin fiyatı çok da kıymetli olmazdı. Artırım yapsak da müşteriler el mecbur bizden almaya devam ederlerdi. Yani asıl deva, Türkiye’nin katma kıymetli ihracat yapması, müşterilerin ucuz olduğumuz için değil ürettiğimiz eserleri tıpkı kalitede öbür üreten olmadığı için bizi tercih etmesi.
Ama şurada biz bizeyiz, gerçekçi olalım, Türkiye yüksek teknoloji ve katma bedel konusunda yirmi yılda bir arpa uzunluğu yol gitti. Yüksek teknolojinin ihracattaki hissesi yirmi sene evvel de yüzde 3’tü, bugün de yüzde 3.
Öyleyse? Bu şartlarda ihracat nasıl yine koşmaya başlayacak? İthalattaki artış nasıl dizginlenecek? (Evet, ithalattaki büyük artışın sebeplerinden biri de doların enflasyondan az artması, yani TL’nin gerçek olarak pahalanması.)
İhracatçılar bunun nasıl yapılacağını uzun vakittir söylüyor: Kurun enflasyon kadar artmasıyla. Yani TL’nin enflasyon kadar paha kaybetmesiyle. Türkiye İhracatçılar Meclisi Lideri Mustafa Gültepe bunu aylardır savunuyor. Ege İhracatçılar Birliği Lideri Jak Eskinazi ise geçen hafta oran verdi: “24 Ocak 1980’deki üzere yüzde 30’luk devalüasyon gerekiyor.”
Seçim öncesinde dolarda 1 liralık artışa dahi tahammülü olmayan iktidarın bunu yapması elbette çok sıkıntı. Lakin görünen köy kılavuz istemiyor, seçimden sonra büyük bir devalüasyon geliyor.