Dış borçlara ait risklerin yükselmesiyle Türkiye’nin borç krizine girip girmeyeceği tartışma konusu oldu. Pekala, Türkiye’nin dış borçları ile ilgili tablo ne durumda ve uzmanlar borç krizi riskini nasıl kıymetlendiriyor? Sozcu.com.tr araştırdı…
Türkiye, döviz krizi ve enflasyonun yarattığı ekonomik çalkantılarla boğuşurken son periyotta uzmanlar ülkenin risk düzeyinin alarm verdiğini belirterek muhtemel bir borç krizinin ülke iktisadına büyük ziyanlar verebileceği görüşünü dillendirmeye başladı.
Türkiye’nin kredi iflas riskinin (CDS) yükselmesi ve buna paralel olarak borçlanma maliyetlerinin artması, Türkiye’nin mümkün bir borç krizi riski içinde bulunup bulunmadığı konusunda soru işaretleri yarattı.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının da Türkiye’nin finansal yükümlülüklerini yerine getirme kabiliyeti ile ilgili görünümünü negatif düzeyde tutması bu endişeyi tetikledi.
Peki Türkiye’nin dış borçları ile ilgili tablo ne durumda ve uzmanlar borç krizi riskini nasıl kıymetlendiriyor?
KREDİ İFLAS RİSKİ ARTIYOR
Türkiye’nin 5 yıllık kredi risk primi geçen haftalarda 900 puana yaklaştıktan sonra geçen haftayı 840 puan civarında tamamladı. CDS, yani kredi risk primi, ülkelerin ekonomik ve politik risk gelişmesine nazaran değişiyor.
CDS‘in 900 baz puana yaklaşması dış borçlanma maliyetini çift haneye getirirken, borçlanma maliyetinin artması ödemeler istikrarı krizi riskinin arttığına da işaret ediyor.
TÜRKİYE’NİN BORÇ TABLOSU
Hazine ve Maliye Bakanlığı datalarına nazaran Türkiye’nin brüt dış borç stoku 31 Mart prestijiyle 451,2 milyar dolar, net dış borç stokunun ise 231,4 milyar dolar olarak açıkladı.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bilgilerine nazaran, Türkiye’de vadesine 1 yıl yahut daha az kalmış dış borç verisi kullanılarak hesaplanan ‘kalan vadeye nazaran kısa vadeli dış borç stoku’ mayıs ayı itibariyle 182,3 milyar dolarla rekor düzeylerde seyretmeye devam etti.
Mayıs sonu prestijiyle, Türkiye’nin kısa vadeli dış borç stoku, 2021 yıl sonuna nazaran yüzde 10,6 oranında artışla 134,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Kamu dalının kısa vadeli borcu ise 2021 yıl sonuna nazaran yüzde 9,5 oranında artarak 24,3 milyar dolar arttı.
TÜRKİYE’DE BORÇ KRİZLERİNİN TARİHİ
Türkiye’nin dış borçlara ait görünümü bu halde gerçekleşirken ülkede daha evvel yaşanan krizler de hafızalardaki yerlerini koruyor.
Türkiye’de Osmanlı Devleti’nin batmasında tesiri olan borç krizi Cumhuriyet periyodunda üç kez yaşandı. Yaşanan 3 borç krizinin de akabinde siyasal iktidarlar değişti. Türkiye’nin birinci borç krizi 1958 yılında Adnan Menderes hükümeti periyodunda, ikinci borç krizi 1978’de Süleyman Demirel hükümeti periyodunda ve 2000’de Bülent Ecevit hükümeti periyodunda yaşandı.
Borç krizlerinin yaşandığı yıllar birebir vakitte Türkiye’nin en büyük ekonomik krizleri yaşadığı yıllar oldu. Türkiye tarihinde çok fazla ekonomik kriz yaşansa da bu ekonomik krizlerin borç krizi ile birleştiği periyotların sonucunda faizler yükseldi ve iktisat daraldı. Son borç krizi sonrasında 2001’de Türkiye iktisadı yüzde 9 küçüldü.
TÜRKİYE RİSKLİ ÜLKELER İÇİNDE 20. SIRADA
Geçtiğimiz hafta Bloomberg’de yer alan bir tahlilde ise Türkiye’nin borç krizi riskinin bulunduğu belirtildi.
Analizde gelişmekte olan ülkelerin çeyrek trilyon dolarlık borç yükü nedeniyle dünyanın tarihi bir temerrüt zinciri riskiyle karşı karşıya olduğu belirtilirken Türkiye de riskli ülkeler ortasında sıralandı. Bahsi geçen ülkeler sırasıyla El Salvador, Gana, Tunus, Pakistan, Mısır oldu. Listenin 20. sırasındaysa Türkiye yer aldı.
KREDİ GÖRÜNÜMLERİ NEGATİF
Bununla birlikte kredi derecelendirme kuruluşları da Türkiye’nin finansal yükümlülüklerini yerine getirme kabiliyetini ölçen notlarını düşük düzeylerde tutmaya devam etti. Evvelki hafta milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, yayımladığı raporda Türkiye’nin kredi notunu B+’dan B’ye indirdiğini, görünümünü ise “negatif” olarak teyit ettiğini açıkladı.
S&P son not güncellemesini Aralık 2021’de yapmıştı. S&P’ye nazaran, Türkiye’nin kredi notu B+’da kalırken görünüm durağandan negatife döndü. Moody’s ise Eylül 2020’de Türkiye’nin kredi notunu B1’den B2’ye düşürmüştü. Türkiye’nin kredi notu üç kuruluşa nazaran de ‘çok spekülatif’ statüsünde bulunuyor.
Türkiye’nin kredi notları 2001 düzeylerine yakın bir yerde bulunurken ‘iflas’ dahil 9 kümenin bulunduğu notlandırma sisteminde Türkiye 6. kümede bulunuyor. Kuruluşların notları ana olarak ‘yatırım yapılabilir’ ve ‘spekülatif’ diye ikiye ayrılıyor. Türkiye’nin görünümü negatif olduğu için spekülatif olarak sınıflandırılıyor.
Türkiye’nin borçlarıyla ilgili görünüm kötüleşirken iktisatçılar da borç krizlerinin yarattığı büyük risklere dikkat çekiyor. Uzmanlar ülkenin temerrüt riski içinde bulunup bulunmadığı konusunda farklı görüşte olsa da borçların ekonomiyi kırılgan hâle getirdiği konusunda hemfikir.
BORÇ KRİZİ RİSKİ VAR MI?
Konu ile ilgili Sozcu.com.tr’ye değerlendirmelerde bulunan iktisatçı Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu Türkiye’nin çok uzak olmayan bir gelecekte dış borç ödeme kriziyle müsabaka olasılığının yüksek olduğunu belirtti.
Türkiye’nin 1 yıl içerisinde çevrilmesi gereken 182 milyar dolar kısa vadeli borcu olduğunu hatırlatan Kozanoğlu, “Bunun bir kısmı ticari krediler ve yabancıların döviz mevduatları. Bunları bir yana bıraksak dahi, 2022 sonuna kadar ödenmesi gereken 49,6, 2023’te ödenmesi gereken 50,6 milyar dolar fiili borç bulunuyor. Bunun 36 milyar doları özel dalın borcu” dedi.
DÖVİZ AKIŞI İÇİN ORTAM UYGUN DEĞİL
Kozanoğlu ayrıyeten, “Cari açığın da 40 milyar dolara gerçek gittiğini düşünürsek önemli bir döviz ihtiyacı var. Geçmişte bu bir formda fonlanabiliyordu. Lakin bugün başta ABD ve Avrupa faiz artışlarıyla dünyada hem bir ‘güvenli liman’ arayışı var hem de getiriler yükselmiş durumda. O nedenle global ortam uygun değil” değerlendirmesinde bulundu.
Kozanoğlu Türkiye’nin CDS priminin 840’a, ülkenin eurobondlarının (yurt dışına ihraç edilen döviz cinsi tahvil) faizinin ise yüzde 11 civarına yükselmesinin borç maliyetlerini artırdığını hatırlatarak, “O nedenle çok uzak olmayan bir gelecekte dış borç ödeme kriziyle müsabaka mümkünlüğü epey yüksek görünüyor” dedi.
‘IMF SEÇENEĞİ ÜLKEYE BEDEL ÖDETİR’
Türkiye’nin mümkün bir borç krizine girmesi durumunda neler olabileceğine ait senaryolara da değinen Kozanoğlu IMF seçeneğinin masaya gelebileceğini aktardı. Kozanoğlu Türkiye’nin daha evvel borç krizleri nedeniyle IMF ile anlaşarak önemli bedeller ödemek zorunda bırakıldığını belirtti.
Kozanoğlu, “Türkiye 1979-80,1994 ve 2001 ekonomik krizlerini daima bir döviz ve dış borç krizi olarak yaşadı. Her keresinde IMF kapısına gidilmek zorunda kalındı. IMF fonlarıyla iflastan kurtulduysa da işçilere önemli bedeller ödeten, kamu varlıklarının özelleştirilmesine yol açan, tarım bölümüne dayanakları budayan kemer sıkma tedbirleri uygulandı. Bunu da dilek etmiyorum, lakin aksi halde dış borçların servisinin imkanlı olmadığını düşünüyorum” dedi.
Kozanoğlu, dış borçların tekrar takvimlendirilmesini içeren kamucu, halkçı bir programın uygulanması gerektiğini lakin ufukta AKP giderse bile bu türlü bir programı uygulayacak bir alternatif görünmediğini belirtti.
‘YAKIN VADEDE TEMERRÜT RİSKİ GÖRMÜYORUM’
İktisatçı Dr. Cem Oyvat ise yakın vadede Türkiye’nin temerrüt riski olmadığı görüşünde.
Türkiye’de toplam dış borcun ulusal gelire oranının da 2019-2020 yıllarına kıyasla daha makûs olmadığını ve toplam dış borcunun GSYH’ye oranının 2000’lerin başındaki duruma nazaran daha düzgün olduğunu belirten Oyvat, “Yakın vakitte Türkiye’nin temerrüt riski olduğunu düşünmüyorum” değerlendirmesinde bulundu. Lakin Oyvat, bu duruma karşın borçların Türkiye iktisadı için kıymetli bir sorun olduğunu belirtti.
Oyvat şu değerlendirmelerde bulundu:
“Ben yakın vakitte Türkiye’nin temerrüt riski olduğunu düşünmüyorum. Kamu bölümü ve TCMB’nin toplam dış borcunun GSYH’ye oranı 2022’in 1.çeyreğine nazaran yüzde 26.7. Bir karşılaştırma yaparsak 2000’lerin başında bu sayı yüzde 38’lerdeydi ve Türkiye o devirde temerrüde gitmedi. Doğal özel dalın dış borçlarının bir kısmını devletin üstlenmesi üzere bir risk var. Fakat Türkiye’de toplam (özel+kamu) dış borcun ulusal gelire oranı da 2019-2020 yıllarına kıyasla daha berbat değil.
BORÇLAR TÜRKİYE İÇİN BÜYÜK BİR PROBLEM
Yerel para cinsinden olan borçlar (buna KKM’nin getireceği maliyeti de katabiliriz) ise bir ülkeyi temerrüde zorlamaz. Lakin bu demek değil ki, borçlar Türkiye için kıymetli bir sorun değil. Geçtiğimiz aylarda hazinenin ödeyeceği iç borç faizi anaparayı geçti. Devletin daha yüksek faiz ödemesi, kamu kaynaklarının daha büyük kısmının rantiye bölümüne aktarılması manasına geliyor. Maalesef Türkiye’nin artan risk primi de bu durumu kötüleştiriyor”
Önümüzdeki aylarda borçların dışında KKM’nin de devletin üzerindeki yükü artıracağını belirten Oyvat, “Çünkü Türkiye’nin çok kur şokuna karşın hâlâ çok önemli bir cari açık verdiğini ve Türkiye’ye manalı bir sermaye girişi olmadığını ve TCMB’nin rezervlerini tükettiğini düşünürsek, bilhassa turizm gelirlerinin azalacağı sonbaharda döviz kurunun önemli bir oranda üst gideceğini görmemiz sürpriz olmaz” dedi.
Döviz kurundaki artışların Kur Muhafazalı Mevduat yolu ile, hazine ve TCMB’den varlıklı bölüme önemli bir servet aktarılmasına yol açtığını belirten Oyvat son olarak, “Kamunun borçlarının dışında, özel bölümün de kısa vadeli dış borç stoku Mayıs 2022’de, 2021’in sona nazaran yüzde 10 artarak 80 milyar doların üzerine çıktı. Özel dalın artan kısa vadeli dış borç stoku da; firmaları kur şoklarına karşı daha kırılgan hale getiriyor” değerlendirmesinde bulundu.