14 Kasım 1914’te çekilen “Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı” sineması sinemamızın da başlangıcı sayıldı. Temelinde o periyot Osmanlı idi ve Osmanlı’nın diğer coğrafyalarında da sinemalar çekilmişti lakin Cumhuriyet’in kurucu iradesi 1914’ü başlangıç kabul etti.
Geçtiğimiz 14 Kasım, bir asırdan fazla vakittir hayatta olan Türk Sinemasının doğum günü idi. Sessiz sedasız geldi, geçti. Çoklukla de o denli oluyor. 100. yılımız dahî hakkıyla kutlanamamıştı. Neyse, gelelim konumuza…
Türk sineması, dünyada 1895’te başlanan sinema üretimi ve gösterimi seyrinde en kıymetli merkezlerden biri olmaya adaydı. Bilhassa coğrafyası ve birikimi prestijiyle yapılabilirdi lakin olmadı. Çünkü çabucak her 10 yılda bir bölgesel ve ulusal meseleler yaşandı. Sinemanın gelişmesine dair siyasi iradeler de tahlil üretmeyince, neredeyse kendiliğinde oluşan bir sinema kelam konusu oldu.
Bazı periyotlar sinemada hareketlenmeler oldu. Çoklukla süreksiz idi. 1970’lerin başında sinema üretimi en yüksek düzeyine çıktı. 300 sinema bandına dayandı. Fakat sokak olayları, siyasi ortam, darbe, vs gelişmeler sinemamızı tabana çekti. Yine canlanma için 1990’lar beklendi. Ortada Ulusal Sinema örneği birkaç sinema dışında (Bize Nasıl Kıydınız, Minyeli Abdullah, vs) gişede hareketlilik olmadı. Bilhassa 2005’e gelindiğinde yasal düzenlemeler, fonlar, takviyeler ve global tesir sebebiyle sinemamız hareketlendi. Hâlâ istenen düzeyde olmasa da Türk sinemasının dünyanın sayılı sanayi merkezlerinden biri olduğunu söylemek mümkün.
HANGİ DEVİR NE YAŞANDI?
1930’a kadar Türkiye’de 25 sinema çekilir. Sonrasında 1940-1950’lerle birlikte ‘Yönetmenler Dönemi’ denen devir başlar ve üretim artar. Sonra malum darbeler ve ekonomik buhranlar sinemaya mani olur. Fakat sinemacılar her şeye karşın üretmeye devam eder. Datalara nazaran 1914’ten beri Türkiye’de 7.500 civarı sinema çekildi. Yıllık neredeyse 70 sinema demek oluyor bu. 1922-1939 yılları ortasında çekilen 29 sinemanın 22’sinin Muhsin Ertuğrul’a ilişkin olmasının dışında genel olarak sinemamızda önemli iniş çıkışlarla birlikte daima üretim olur.
Sinemamızın en verimli yılları 1970’lerin başları ve 2015 sonrasıdır. En çok sinema çekilen 1972 yılında 270’den fazla sinema çekildi ve rekor kırıldı. 1990’ların başında ise yılda 10 sinemadan az üretimle sinemamız durma noktasına gelir. Ve tabana vurmanın sonrasında 2000’ler tam bir zıplamaya yol açar. Bilhassa 2005 sonrası yükselen ivme 2018’de rekorlarla tamamlanır. Sonrasında ise salgın sürecinin de tesiri ile duraklama yaşanır. Şimdilerde sinemamız tekrar toparlanmaya başlamış görünüyor.
NOLLYWOOD’U DUYDUNUZ MU?
Ülkemizdeki görünümün ne manaya geldiğini yorumlayabilmek için dünyadaki duruma da bakmak lazım.
Dünyada en çok sinema üretilen ülke varsayım edeceğiniz üzere ABD. Hollywood’da yılda 400-500 civarı sinema üretiliyor. Elbette bunlar uzun metraj olup sinema ağına katılanlar. ABD’yi Bollywood takip ediyor. Hint sinema sanayisinde de yılda 400 civarı sinema çekiliyor. Pekala, üçüncü ülkeyi varsayım edebilir misiniz? Çok sıkıntı. Çünkü inanması güç lakin dünyada en çok sinema çekilen 3. ülke Nijerya. Ve bölüme de Nollywood deniyor. Birden fazla düşük bütçeli (5-10 bin dolar) olsa da ülkede daima bir üretim kelam konusu. Bilhassa Afrika’nın merkezi pozisyonunda diyebiliriz.
SİNEMAMIZ GÜZEL FAKAT DİZİLERİMİZ REVAÇTA
Ülkemizde ise 150 civarı sinema çekiliyor. Dizi dalı bunun dışında. Dizileri de sayarsak dal kıyaslaması değişir. Lakin merkezimizde sinema sinemaları var. Malumunuz Türk dizileri Hollywood’dan sonra dünyada en çok izlenen ve 700 milyon bireye ulaşan tesire sahip. Türk sinema sinemaları için birebir şeyden bahsetmek mümkün değil. Türkiye’de üretilen sinemaların yurt dışı gösterimi son yıllarda artsa da dizilerden çok uzakta.
Çin son devirde üretim ve gösterim açısından önemli artış gösterdi. Paris’te yılda 110 sinema çekiliyor fakat birçok yabancı. Ülke sineması bilgilerini tek sıralamaktan fazla genel bir tablo çizmek önemli olan. Türkiye, sanayi noktasında gitgide yükselen ivmeye sahip.
DİJİTAL İLE DEĞİŞMEMEK MÜMKÜN MÜ?
Ve son bir vurgu da dijitale yönelik… Zira dijital mecralar yakında üretim datalarını baştan aşağı değiştirecek. Sinema salonunda vizyona girmese de dijital için üretilen ve tıpkı anda dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca beşere ulaşan sinemalar çizelgeyi değiştirecek. İşte bu noktada yerli dijital mecralar ehemmiyet kazanacak. Ve elbette yabancı mecraların Türkiye’de faaliyete geçmesi ve üretime yönelmesi de…
Neticede…
108 yılı geride bırakan sinemamız bölgesel ve global tesirlerle inişli çıkışlı grafiği dijital ile bir arada değiştirebilir. Yakın gelecekte sinemanın teknoloji ile birlikte üretim ve izleme alanlarının dönüşeceğini de düşünürsek, 118 yaşında sinemamızda bahsederken başlıkları değiştireceğimizi öngörebiliriz.