Hükümet, taban fiyat başta yükselen enflasyona karşı çalışanlara ek artırım artışı için ek bütçe çalışmalarını sürdürdüğü, kamudaki hazırlığa karşılık özel bölümün de Temmuz orta artırımı için kolları sıvadığı, kimi patronların ise daha şimdiden maaşlara artırımları planladığı gözleniyor.
Kamu ve özel dalda 2022 yılı birinci 6 aylık diliminde gerçekleşen yüzde 40’lık enflasyona nazaran çalışmaların yapıldığı ve yapılacak orta artırımıyla birlikte taban fiyatın net 6 bin lira düzeyine ulaşacağı iddia ediliyor. Hükümetin iş dünyasının çalışanına ödeyeceği taban fiyata prim ve öteki katkılarla takviye vereceği gelen haberler ortasında yer alıyor.
Hükümet bütçede Temmuz’da yapılacak ek fiyat ve maaş artırımlarını tedarik edecek ölçünün bulunduğunu belirtirken şirketlerin 2021’de ortalama yüzde 130’lara varan net kârlarının yanında enflasyonun katkısıyla 2022’nin birinci 5 ayında da önemli kârlar elde ettikleri, taban fiyat ve üstündeki maaşlara verilecek artırımları zorlanmadan karşılayabilecekleri görülüyor.
İSO 500 KATLAMALI KÂR ETTİ
Performansına ait temel göstergelerin yer aldığı tabloya bakıldığında, İstanbul Sanayi Odası (İSO) 500’ün kârlarının yüksek oranlarda arttığı görülüyor.
2021’de faaliyet kârı yüzde 139 oranında artarak 143 milyar liradan 342 milyar liraya çıkan İSO 500 şirketleri benzeri biçimde faiz, amortisman ve vergi öncesi kârı (FAVÖK) da yüzde 120’ye yakın bir artışla 185 milyar liradan 405 milyar liraya yükseldi. Vergi öncesi kâr ve ziyan toplamı ise yüzde 137 artarak 92,5 milyar liradan 219 milyar liraya yükseldi. Bu gelişme satış kârlılığını 2,5 puan artışla yüzde 9,5’e taşıdı.
İSO 500’de kârlılıkta faaliyet kârlılığındaki güzelleşmenin yanı sıra bilhassa net kambiyo kârlarının tesiriyle üretim faaliyeti dışı gelirlerdeki artışın kârlılığa olumlu katkı yapmış olduğu gözüküyor. 2021 yılında İSO 500’ün öbür faaliyetlerden olağan gelir ve kârları 579 milyar lira iken, masraf ve ziyanları 482 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu iki sayı ortasındaki fark alındığında, İSO 500’ün 97 milyar liralık üretim faaliyeti dışı net gelir elde ettiği görülüyor.
İSO 500’ün finansman masrafları Türk lirasındaki kıymet kaybı, enflasyondaki artış ve faiz oranlarındaki yükselişin tesiriyle yüzde 135 oranında artarak 89 milyar liradan 209 milyar liraya çıktı. Tıpkı yılda faaliyet kârındaki artış yüzde 139 ile daha yüksek gerçekleşti. Böylelikle finansman masraflarının faaliyet kârına oranı hafif düşüşe karşın son yıllarda olduğu üzere yüzde 60’ın üzerinde kaldı.
Borçların alt kalemleri incelendiğinde, mali borçlar yüzde 59 artışla 500 milyar liradan 796 milyar liraya çıktı. Öteki borçlar da 382 milyar liradan 711 milyar liraya yükselerek yüzde 86,5 artış gösterdi. 2020’den farklı olarak 2021’de öbür borçlar mali borçların hayli üzerinde büyüdü. Mali borçlara nazaran daha yüksek artış gösteren öteki borçlar içerisinde ise kısa vadeli borçların hissesi yüzde 87 ile yüksek düzeyini korudu.
KÂRLILIK MAAŞLARA DÜŞÜK YANSIYOR
2021 yılında İstanbul Sanayi Odası (İSO 500) şirketlerinin FAVÖK büyüklüğü ile Türkiye’de başka şirketlerin toplam kârlılık tartısına bakıldığında birçok kesimde çalışan firmaların müspet alanda yani kârlılığını sürdürdüğü görülüyor.
Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksi altında süreç gören şirketlerin net kârı, 9 ayda geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 135,9 artarak 145,7 milyar liraya yükseldi. Böylelikle 2020 Ocak-Eylül devrinde 61,7 milyar lira olan şirketlerin toplam net kârı, 2021’in birebir devrinde 145 milyar 748,3 milyon liraya çıktı. BIST 100 endeksi altında süreç gören ve bilanço açıklama devri kapsamında birinci yarı finansal sonuçlarını paylaşan 97 şirketten 90’ı net kâr elde etti, 7’si ise ziyan yazdı. Kelam konusu şirketlerden en fazla net kâr elde eden ise 10,8 milyar lirayla Ereğli Demir ve Çelik oldu.
İSO ve Borsa İstanbul şirketlerinin yanında KOBİ üstü ve altı firmaların kıymetli kısmının yılı kârlılıkla kapattığı gözleniyor. İş dünyasına bakıldığında çalışan fiyat artırımlarının yüzde 26’da kaldığı, maaşların oluşan net katma kıymetteki hissesinin ise yüzde 52’den yüzde 32’ye gerilediği gözleniyor.
Yine Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) resmi dataları, çalışanların gelir itibariyle yoksullaştığını, sermaye tarafının ise giderek çıkarını artırdığını belgeliyor. Geçen yıla göre bilhassa 2022 itibariyle yapılan ortalama yüzde 40’lık fiyat ve maaş artırımlarının yılın birinci 5 ayında büsbütün eridiği, sabit gelirlinin yüksek fiyat artışları karşısında olağan gereksinimlerini dahi karşılayamaz hale geldiği ortaya çıkıyor.
IMF: DAR GELİRLİYİ KORUYUN
Milletlerarası Para Fonu da (IMF) geçtiğimiz günler ülkelere dar gelirlilerin korunması gerektiğine dair ikaz yayınlamıştı.
IMF kelam konusu raporda, besin güvenliğinin giderek zorlaştığı dünyada uygun fiyatla temel besin unsurlarına erişimin sağlanması gerektiğini, hükümetlerin vergi indirimleri yahut devlet yardımları yerine, sabit ve dar gelirli kesitlere direkt olarak nakit dayanağı sağlanmasını önermişti. Enflasyonla artan fiyatları çeşitli sübvansiyonlarla baskılamasının yanlış olduğunu ve bütçe performanslarının bozulacağı uyarısı yapan IMF raporunda, “Ülkeler artan fiyatları düşürmeye çalışmasın. Hükümetler enflasyonist ortamda fazla kâr eden firmaları kalıcı olarak vergilendirip kelam konusu geliri toplumsal gelir istikrarını korumak için kullansın. Bu tıpkı vakitte devletler için de değerli bir vergi kaynağı olacak” tabirlerini kullanmıştı.
Türk Hükümeti de yılın birinci çeyreğinden itibaren yükselen fiyat artışlarıyla ilgili çalışmalarını sürdürüyor. Son aylarda ek bütçe çalışmasını gündemine alan hükümet taban fiyat ve üstü maaş alan çalışanları fiyat artışlarına karşı korumak için ağır gayret gösteriyor. Hükümet 2003 ve 2016 yıllarında süreksiz bütçeler hazırlamasına karşılık birinci kere bir ek bütçe için çalışmalar yaptığına dair haberler alınıyor.
Yapılan hesaplamalara nazaran de, vatandaşın enflasyona ezdirilmemesi için Temmuz’daki maaşlara yapılacak orta artırımın yüzde 50’lerden aşağı olmaması gerektiği ortaya çıkıyor. Yükselen enflasyona karşı hükümetin başlattığı minimum fiyat başta çalışanlara ek artırım artışı için ek bütçe çalışmalarıyla yeni taban fiyatın net 6 bin lira düzeyinde oluşacağı öngörülüyor.
Kamuoyunda tartışılmasına ve bu alanda çalışmaların ağırlaşmasına karşın taban fiyatın nasıl ve ne ölçüde artırılacağına dair bir bilgi bulunmuyor. En fazla üzerinde durulan mevzu, yıllık enflasyon farkının minimum fiyata yansıtılacağı istikametinde belirginleşiyor.
Buna nazaran, Ocak – Mayıs enflasyonu yüzde 35,64 gerçekleşti. TCMB’nin beklenti anketinde Haziran ayı enflasyonu aylık yüzde 3,77 çıktı. Böylelikle birinci 6 aylık enflasyon artışı yüzde 40,75 olarak iddia edilirse yıllık enflasyon da yüzde 76,60’a ulaşacak. Böylelikle 6 aylık enflasyon formülü uygulanırsa net minimum fiyat yüzde 40,75 artışla 4.253 liradan 5.986 liraya çıkmış olacak. Minimum fiyat üzerindeki yaklaşık 800 liralık prim maliyeti de Hazine’den karşılanacak.
Ancak minimum fiyatta bu seviyede bir artış yapılabilmesi ve 1 Temmuz’dan itibaren yürürlüğe girebilmesi için Minimum Fiyat Tespit Komisyonu’nun bu ay toplanması gerekiyor. Ama fiyat artışının Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) primi ve işsizlik sigortası priminin kesilmemesi yoluyla yapılacağı istikametinde olacağını söyleyenler de bulunuyor.
HÜKÜMET CEPHESİ NE DİYOR
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım yeni taban fiyatla ilgili “Temmuz ayında işçilerin karşılaştıkları enflasyon farkına karşı düzenlemelerin hazırlığını yaptığımızı belirtmek isterim” açıklaması dikkat çekmişti.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik eski Bakanı Jülide Sarıeroğlu da minimum fiyata artırım hakkında, “Bu bahis yasal düzenleme ile belirlenmiş konular, nasıl toplanacağı belirlenmiş. Bu bahisle alakalı değişik bir durum olursa Çalışma Bakanımız tarafından kamuoyu ile paylaşılır” ifadelerini kullanmıştı.
Daha sonra AK Parti Sözcüsü Numan Kurtulmuş ise “Asgari fiyatta ikinci artırım üzerinde çalışılıyor. Bunları bakanlık kamuoyuna paylaşacaktır. Sonrasında Cumhurbaşkanı Erdoğan paylaşacak” demişti.
6 Haziran Pazartesi günü gerçekleştirilen Kabine Toplantısı sonrasında açıklamalarda bulunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, “Temmuz ayındaki enflasyon farkı artışlarıyla ücretlileri biraz daha rahatlatacağız. Yılbaşında tüm çalışanların durumlarını gözden geçirerek herkesin hakkını almasını temin edeceğiz. Toplumsal yardım şemsiyemizi genişleterek hiçbir vatandaşımızın mağduriyetine müsaade vermeyeceğiz” bilgisini vermişti.
AK Parti kurmayları ise Temmuz ayında minimum fiyata orta artırım yapılması halinde Aralık ayında tek seferde yüksek montanlı artırım muhtaçlığının kalmayacağını belirterek Temmuz ayındaki artırım artışına sıcak bakıyor.