Hürriyet’ten Zeynep Bilgehan Özgen Acar’la buluşup hem eski albümleri karıştırdı, hemde yurtdışına kaçırılan yapıtların kıssasını dinledi.
İşte o yazı:
Neredeyse 50 yıldır bugünü bekliyordu! Burdur’un Bubon Antik Kenti’nden 1970’li yıllarda kaçak olarak ülke dışına çıkarılan Roma İmparatoru Lucius Verus’un insan boyutundaki bronz heykeli Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın hummalı bir çalışması ile geçen ay anavatanı Türkiye’ye döndü… Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, evvelki hafta düzenlenen merasimde heykelin getirilmesine katkılarından ötürü Prof. Jale İnan ile gazeteci müellif Özgen Acar’a teşekkür etti. Ankara’daki ofisinde, beş bin kitap bulunan kütüphanesi ve ödüllerle dolu rafların ortasındaki çalışma odasında buluştuğumuz Acar’dan vatana döndürülen bu yapıtların kıssalarını dinleyeceğiz. Lakin evvel ferdî albümleri açıyoruz!
Özgen Acar
EŞEĞİ SÜRDÜK NİĞDE’YE…
Acar, 1938 yılında Niğde’nin Bor ilçesinde dünyaya geliyor. Ailesi aslen Çankırılı. Posta memuru olan babası Hilmi Beyefendi Niğde’ye tayini çıkınca yeni evlendiği eşi Naciye Hanım yola koyuluyorlar. Özgen Beyefendi, “Meşhur ‘Geçti Bor’un pazarı, sür eşeğini Niğde’ye’ tabirindeki üzere eşekle yola çıkıyorlar. Niğde’ye varamadan Bor’da ben dünyaya geliyorum!’ diye gülerek anlatıyor. Oradan Kahta ve Kızıltepe’ye gidiyorlar. 1941’de de daha yerleşik olarak İzmir’e geliyorlar. Aileye burada bir de kız kardeş ekleniyor; Özden. Acar, “Babam İzmir Eşref Paşa posta müdürü oluyor. ‘Eşrefpaşalı eli maşalı derler!’ tabirindeki üzere İzmir’in külhanbeyleri oradan çıkarmış. Çocukluğumun birinci yılları İkinci Dünya Savaşı’nda denk geldi. Babam konuta dört gazete alırdı. Mahallede yalnızca iki konutta radyo vardı. Biri kahvehanede, oburu bizde. Erkekler savaş haberlerini dinlemek için kahveye, eşleriyse bizim meskene gelirlerdi. Her akşam saat 19.00 haberleri için harika bir kalabalık olurdu. Bu olay benim gazeteciliğe başlamam da tesirli oldu” diye anlatıyor.
Özgen Acar’ın kütüphanesinde sayısı beş bini bulan arkeoloji ve sanat kitabı var. Raflarıysa aldığı ödüllerle dolu; Yunanistan’dan aldığı, Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Ödülü’ne aday gösterdiğinin duyurulması vesilesiyle aldığı ‘Abdi İpekçi Barış’ mükafatı, İtalyan Devlet Nişanı Cavaliere, Portekiz’den ‘Avrupa Nostra’ ödülü… (Fotoğraf: İstek ÖZEL)
OYMAK BEYEFENDİSİ TARİH PEŞİNDE
Yazları babasının yanında postanede staj yapan Acar’ın birinci gazetecilik deneyimi okuldaki duvar gazetesi oluyor. Acar, “Annem ilkokul mezunu, babam ortaokul mezunu olmasına karşın hem benim hem kardeşimin okumamızda, üniversiteye gitmemizde büyük rolleri var” diyerek devam ediyor: “Ortaokulda kendime amaç meslek olarak valiliği, bunun eğitimi için de Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni belirledim.” Bu ortada bir öbür tutku daha genç Acar’ın içinde filizleniyordu; arkeoloji… Şöyle anlatıyor: “Ortaokulda öğretmenimiz Cahide Erkal bizi İzmir etrafındaki arkeolojik yerleri gezdirirdi. Ona bu aşılama için şükran borçluyum. Sonra lisede izciliğe merak sardım. Vakitle ‘Oymak Beyi’ mertebesine kadar yükseldim. Ben de izci arkadaşlarımı öğretmenim üzere İzmir civarındaki hafriyat yerlerine götürürdüm. Arkeolojinin en çok alışılmışın dışında olmasını sevdim. Otomobilin, telefonun olmadığı, büsbütün elle yapılan işlerin olduğu bir dünya!”
RANZA ARKADAŞIM YALÇIN KÜÇÜK’TÜ
İzmir Atatürk Lisesi’nden mezun olduktan sonra 1956’dailk ve tek tercihi olarak kazandığı Mülkiye’ye girdi… Meşhur ‘1960 ihtilali’ kuşağındandı. Yurtta ranza arkadaşı Yalçın Küçük, sınıf arkadaşları Hikmet Çetin ve Ayla Kutlu’ydu. Üçüncü sınıftan sonra iktisat alanını seçti. Lakin faal bir öğrenciydi; hem gazete çıkarıyordu hem dernek başkanlığı vardı. Ortaya bir de ihtilal girince öğrencilik uzadı. Bu ortada kız kardeşiÖzden de Mülkiye’ye girdi. Anne ve babası çocuklarını okutma gayesini yerine getirmişti… Tek sorun; ikisini de okutacak maddi imkânlar yoktu…
GAZETECİLİK VİRÜSÜ
Hal bu türlü olunca Acar okul masraflarını çıkarmak için iş aramaya koyuldu. Bir arkadaşının referansıyla Cumhuriyet gazetesinde muhabirliğe başladı. Sabahları okula gidiyor, öğlenden sonraları cumhurbaşkanı, başbakan takibi yapıyordu. Okul bittiğinde gazetecilik virüsü çoktan içine girmişti! Valilik gayesi rafa kalktı, gazetecilikte kalmayı seçti. Bugün, ilkokuldaki duvar gazeteciliğini de sayarsak, meslekte 70 yılı geride bırakmış! Hala Cumhuriyet gazetesinde yazan Acar, 39 ülkede araştırmalar yapmış.
KARUN HAZİNESİ VATANA DÖNDÜĞÜNDE AĞLADIM
Arkeoloji tutkusunun mesleğiyle buluşmasıysa 1972 yılında çalan bir telefonla olmuş: “Arayan İngiliz bir gazeteciydi. Türkiye’den kaçırılıp Amerika’da sergilenen ‘Karun Hazineleri’ olarak bilinen Lidya yapıtlarıyla ilgili haber yapıyordu. Bu telefon üzerine ‘İngiliz gazeteci bizim eserlerimizle bizden daha ilgili! Bu türlü şey olmaz!’ diyerek bahse eğildim. Evvel Karun Hazinesi’ni öğrenmek için Uşak’a inceleme gezisi yaptım. Sonra New York’taki Metropolitan Müzesi’nde yapıtları görüp haber yaptım. Kültür Bakanlığı, inceleme talimatı verdi. Dava açıldı. Müze, kaybedeceğini anlayınca yapıtları Başkonsolosluğumuza kendi iade etti. Bu, yurtdışından Türkiye’ye getirilmiş birinci tarihi eserdi. Sene 1976’ydı. Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki merasimde bir orta dışarı çıktım ve ağladım. Müzeyi kuran Atatürk’ü düşündüm. Ona çok şükran borçluyuz. Karun hazinesi artık Uşak Müzesi’nde pek çok turisti çekiyor.”
LUCIUS VERUS’UN HİKÂYESİ
Geçen hafta vatanına dönen Lucius Verus heykelinin hikâyesiyse tam 50 yıl öncesine dayanıyor! Acar’dan dinleyelim: “Amerika’da gezmediğim müze yoktu. Bir avcı, kaçak eser avcısı üzere geziyordum! Heykeli 1987 yılında California’daki Paul Getty Müzesi’nde gördüm ve ‘Özgen Acar, sen bu heykeli tanıyorsun!’ dedim. Prof. Jale İnan’ın 1970’li yıllarda Burdur’daki Boubon Antik Kenti’nden çıkardığı heykellere benziyordu. Çabucak Jale Hoca’yı aradım. Bana ‘Taklit olabilir” deyince çok bozuldum. New York’tan İstanbul’a, Jale Hanım’ın meskenine gittim. Fotoğrafları görünce “Bunlar Burdur’daki ören yerimizden!’ dedi. Bu kelamlar üzerine araştırmaya koyuldum. Burdur’daki kaçakçılar üstünden çok vakit geçmesinin rahatlığıyla herşeyi anlatıyorlardı! Formül şu; heykelleri kamyonla ören yerinden kaçırıp Bodrum yahut İzmir’de balıkçı teknelerine yüklüyorlar. Ege açıklarında öbür teknelere aktarılıp Sicilya üzerinden Paris’e ve oradan Amerika’ya götürülüyorlar. Jale Hanım’la Amerika’da sıradan ziyaretçiler üzere müzeye girdik. O da teyit ettikten sonra davalar açıldı.”
TARİHE DEVLET KADAR ÖZEL DAL DE SAHİP ÇIKMALI
Heykelin anavatana kavuşmasıyla ilgili Özgen Acar’ın hisleri nasıl? Cevabı: “Rahmetli Prof. Jale İnan, ne yazık ki geldiklerini göremedi. Artık yapıtların Antalya’dan asıl konutu olan, Jale Hoca’nın onları çıkardığı Burdur’a götürülmeleri gerekiyor zira tarih yerinde güzeldir!” Pekala bugün Türkiye’deki müzeleri nasıl buluyor? Diyor ki: “Kültür Bakanlığı’nın kurulmasından sonra müzelere verilen kıymet de arttı fakat bu kâfi değil. Hem müzelere hem de arkeolojik çalışmalara ayrılan bütçe artırılmalı. Bu mevzuda özel bölüm de elini taşın altına koymalı. Amerika’daki Metropolitan Müzesi yalnızca kapıdaki fiyatla yetinmez. Zenginlerin bağışlarıyla yaşar. Bakanlık zenginlerimizi teşvik etmeli.”
TELEFONLA İHBAR YAĞDI
Karun Hazinesi’nin Türkiye’ye getirilmesinden sonra Acar’ın telefonları durmaz olmuş! Özgen Beyefendi, “Dört bir yandan ihbarlar yağmaya başladı” diye anlatıyor: “Ben de evraklarla yerinde incelemelerle haber yapıyordum. Husus çok ilgi çekiyordu. Bu ortada hem Kültür Bakanlığı’nda hem Emniyet Müdürlüğü’nde Kaçakçılık Şubesi kuruldu. Emniyet’e polis olarak arkeoloji mezunu gençleri aldılar. Halkta da bilinçlenme oluştu. Gençliğimdeki ‘Ne olacaksa olsun’ zihniyetinin yerine ‘Peşine düşelim!’ hali geldi. Bugün ufak olaylara rastlansa da bu alanda muvaffakiyete ulaşıldı.”
Sene 1970’ler/Gazeteci Özgen Acar: “Telefonla ihbarlar yağıyordu!”
‘ACAR AVCI’NIN GANİMETLERİ
Özgen Acar’ın vatana kavuşturulmasında emeği olan öbür değerli eserler; Metropolitan Müzesi’nde tespit ettiği Yorgun Herkül, New York’ta antikacı gezerken bir koleksiyonerde olduğunu öğrendiği Elmalı sikkeleri… Acar, “Bu bilgiyi bir mecmuada koleksiyonerin ‘Evet bu sikkeler bende’ demeciyle teyit ettim. Adam, yapıtın kaçak olduğunu bilmesine karşın ‘Tarihi ben sahipleniyorum!’ diye övünüyor! Kaçırdıktan sonra geri getirmek hem uzun sürüyor hem de çok masraflı oluyor. Gitmeden önlemek lazım.”
Sene 1965/Atina ve New York’ta dörder yıl gazetecilik yaptı… Çin’de Mao’nun başbakanı Chu En Lai ile mülakat yaptı.
DÜNYANIN EN MAKÛS ŞÖHRETLİ MÜZESİ
Dünyada kaçak tarihi yapıtlara en çok hangi müzelerde rastlanıyor? Acar, “En makus şöhret Amerika’daki Metropolitan Müzesi. Avrupa ve hatta Japon müzelerinde de kaçak eserler var” diyor. Fakat bir dipnot da ekliyor: “Yurtdışında sergilenen yapıtlara bakarken bir ayrım yapmalıyız. Mesela Berlin’deki yapıtlarımız Osmanlı sultanlarının müsaadeleriyle gittiğinden onlara ‘kaçak’ diyemeyiz. Bunlar hakkında dava açılamıyor zira padişah müsaade vermiş. Üstünden yüzyıl geçince de zamanaşımına uğramış.”