Dünyada birçok ülkede çok eski tarihlere dayanan Arkeoloji Enstitüsü nihayet ülkemizde de kuruldu. Birinci adımları 2015 yılında atılan ve Gaziantep’te hayata geçirilen “Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü”, Anadolu’nun birebir vakitte da birçok medeniyetin kadim tarihine ışık tutacak.
Enstitünün kuruluş evresinde ve devamında, yüzlerce bilim, kültür ve sanat beşerinin vazife aldığı uygulamalar 3.5 yıl sürdü ve 2022 Temmuz’unda proje gayesine ulaşarak tamamlandı.
Çalışmalarını yakından takip ettiğim, Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Çevik 12 yıldır Myra Antik Kenti ve kentin limanı olan Andriake Antik Kenti’nde kazıların başkanlığını yapıyor. Her yıl yeni buluntular keşfeden Çevik, kazılara enstitünün çalışmalarından ötürü bugünlerde başlayacak.
Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü için “ortak bir hayali, ülkü biçimde ve daima birlikte hayata geçirmekteyiz. Ben buna ‘hasret projesi’ diyorum” sözleri kullanan Çevik ile enstitünün maksadını ve gayelerini konuştuk.
– Enstitünün kuruluş emeli, idare biçimi ve fonksiyonu ne olacak?
AB ve Türkiye ortak projesinin hedefi Arkeoloji Enstitüsü’nün tüm alt yapısını hazırlamak ve enstitüyü kurmaktı. Enstitü, Türk arkeolojisinin eksiklerini gidermek ve güçlendirmek için yola çıktı. Hedefi Türkiye’de ve kültürel, tarihî bağlarımız olan dünyanın öteki bölgelerinde tarih öncesinden günümüze arkeolojik ve kültürel miras mevzularında yüksek kalitede bilimsel araştırmalar yapılmasını sağlamak, takviye vermek; ulusal ve memleketler arası çalışmalarda bilim insanları ve kurumlarını araştırma, eğitim ve yayın boyutlarında desteklemek ve ön açıcı tedbirler almak; Arkeolojiyle ilgili kurumlar ve şahıslar ortasında uyum sağlamak; geleceğin bilim insanlarının yetiştirmek üzere proje ve eğitim bursları vermek; öncelikle Anadolu olmak üzere Balkanlar, Orta Asya, Kafkasya, Ortadoğu, İran, Akdeniz, Ege ve Karadeniz üzere alakalı coğrafyalarla ilgili de devir ve kültür ayırt etmeksizin çalışmalar yapmak; prehistorya, protohistorya, klasik arkeoloji, geç antik arkeolojisi, tarih, sanat tarihi, epigrafi, ortaçağ arkeolojisi, Türk arkeolojisi, İslam arkeolojisi, Osmanlı ve Selçuklu arkeolojisi, numizmatik, antropoloji, kültürel peyzaj, mimarlık ve şehircilik tarihi, alan arkeolojisi, arkeometri, jeoarkeoloji, kültür iktisadı ve başka yakın ilgili alanlara yönelik arkeolojik araştırmalar ve yayınlar teşvik etmek; buna yönelik kütüphaneler ve arşivler oluşturmak; arkeometrik gelişmelerin önünü açmak; kültürel ve tarihi mirasın korunması konusunda ulusal ve memleketler arası çalışmalar yapmak; sanat aktiflikleri aracılığıyla arkeoloji ve tarih konusunu yaygın halk kitlelerine ulaştırmaktır.
Enstitü, vakıf mütevellisi tarafından ve icra heyeti tarafından yönetilecek. Bilim istişare şuraları, eğitim ve burs kurulları üyeleri üç’er yıllığına atanacak.
Alexander Samsonov’un “Atatürk Gaziantep”te yapıtı. Enstitü binasının balkonundan halka sesleniyor..
– Dünyada emsal bir örneği var mı?
Elbette üstelik çok evvelden beri. Alman, Avusturya, İngiliz, Fransız, Hollanda, Amerika ve Japonya Arkeoloji Enstitüleri ve bunların dünyada birçok şubeleri var. En eski şubeleri de ekseriyetle Türkiye’de açılmıştır.Türk hocaların büyük kısmı da bu enstitülerin burslarıyla yurtdışında doktora yaptı. Proje sürecince tüm bu enstitüler incelendi ve Türkiye’nin gereksinimlerine uygun bir kurgu tasarlandı.
– Proje kapsamında şimdiye dek neler yapıldı?
Öncelikle yaygın anketler ve çeşitli arama konferansları yapılarak paydaşların fikirleri derlendi. Birinci arama konferansı tüm enstitülerin yöneticileriyle yapıldı, sonra da arkeometri üzere özel alanlarda arama konferanslarıyla enstitünün yol haritası belirlendi. Yayın komitesi çalışmalarıyla 130 bilim beşerinin emeğiyle, 27 kitap İngilizce ve Türkçe olarak yayımlandı. Yıllık bilimsel mecmua TARE’nin birinci iki sayısı Dergipark üzerinden yeniden iki lisanlı olarak yayınlandı. Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü’yle birlikte yürütülen çalışmayla depolardaki 1.5 milyon arkeolojik evrak OSR usulüyle tarandı. Çeşitli arşivlerden 60 binden fazla görüntü, sinema, fotoğraf üzere yeniden erken arkeolojiyle ilgili evraklar toplanıp arşivlendi. İhtisas kütüphanesinin başlangıçları oluşturuldu. Hem fiziki hem de dijital kitaplar-dergiler toplandı. Data tabanlarına abonelikler yapıldı. Binası ve araçlarıyla çağdaş bir arkeometri laboratuvarı oluşturuldu. Güçlü bir web portal ve toplumsal medya hesapları açıldı. Proje kapsamında yedi adet sertifikalı eğitim programı gerçekleştirildi. “Anadolu Destanı” isimli iki belgesel yapıldı ve “Ara Güler Arkeolojik Fotoğrafları” standı açıldı. Ankara’da üç gün süren 1. Arkeoloji Şûrası’nda Türk arkeolojisinin durumu yüzlerce bilim-kültür insanı tarafından her açıdan değerlendirildi.
Gaziantep merkezindeki Kendirli kompleksi belediye tarafından tüm yapılarıyla enstitüye armağan edildi. Ve uzun yıllardır atıl duran ve makus kullanılan kilise ve Latin okulu, proje kapsamında restore edilerek enstitünün tüm fonksiyonlarını karşılayacak konferans ve stant salonları, ofisler ve çalışma alanları olarak işlevlendirildi. Şu anda bir enstitünün gereksinim duyacağı tüm altyapı hazır. Bundan sonra enstitü Türk bilimi ve kültürünün gelişmesine hizmet edecek.