Merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan 7.7 büyüklüğündeki sarsıntı, etrafta bulunan 10’dan fazla ili de etkiledi. Yaşanan bu sarsıntı felaketinin akabinde gözler 17 Ağustos 1999’dan itibaren Türkiye’nin en büyük korkusu olan ‘Büyük İstanbul Depremi’ne çevrildi. Hiçbir şey yapmadan göz nazaran göre yalnızca beklediğimiz bu büyük İstanbul zelzelesinin yaratacağı kaos ve felaket hakkında birçok teklif sunuldu. Bunlardan biri de Muharrem İnce’den gelmişti. Pekala beklenen büyük İstanbul zelzelesinde neler yaşanır? Büyük İstanbul zelzelesinde bilanço nasıl olur? Büyük İstanbul depremi öncesi nasıl tedbirler alınabilir?
Gelin birlikte bakalım…
10 Eylül 1509’da Marmara Denizi’nin kuzeydoğusunda yaşanan ‘Konstantinopolis/Büyük İstanbul Depremi’ 4 bin ila 13 bin kişinin vefatıyla sonuçlandı.
Bu sarsıntıda 10 bindenden fazla kişi yaralandı, yaklaşık 1070 hane yıkıldı ve binlerce yapı ağır hasar aldı.
Kaynaklarda ‘Küçük Kıyamet’ olarak isimlendirilen sarsıntı sonrası 6 metreyi aşan tsunami dalgaları kentin surlarını aşarak güzergahı üzerindeki semtlere ağır hasar vermişti… Zelzele Bolu ve Edirne’de de hissedilmişti.
Tarihte Konstantinopolis/İstanbul’u altüst ettiği not düşülen zelzele sonrası yüzyıllardır Türkiye’nin jeopolitik pozisyonu ve fay çizgileri göz önünde bulundurularak yaşanacak en ufak sarsıntının büyük sonuçları doğuracağı öngörülüyordu.
400’lü yıllardan itibaren İstanbul’da birçok büyük zelzele meydana geldi. Hepsi de yıkıcı sonuçlar bırakmıştı geriye…
İstanbul’da 447, 542, 1296, 1509, 1719, 1766, 1894, 1912, 1935, 1963 ve 1999 yıllarında büyüklüğü 7’den yüksek ölçülen en büyük sarsıntılar yaşandı.
Hepsinin yıkıcı sonuçları olsa da tarihe ve hafızalarımıza kazınan en büyük sarsıntı 17 Ağustos 1999’da meydana geldi.
Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan sarsıntının büyüklüğü 7.4 idi. Tüm Marmara kentleri dahil olmak üzere Ankara ve İzmir’den de hissedilen depremde 17.480 kişi hayatını kaybetti, 23.781 kişi ise yaralandı. 285.211 konut, 42.902 iş yeri hasar görürken 2010 yılında yapılan meclis araştırmasında meyyit sayısı 18.373, yaralı sayısı ise 48 bin 901 olarak kaydedildi.
99 sarsıntısı sonrası yıkılan binaların neredeyse hepsinin müteahhit yanlışı olduğu öğrenildi. Bu bilginin akabinde 2 binden fazla dava açıldı. Bu davaların bin 800’ü ise Bülent Ecevit başbakanlığındaki Koalisyon Hükûmeti tarafından çıkarılan ve kamuoyunda ‘Rahşan Affı’ olarak bilinen Kaideli Salıverme ve Erteleme Yasası nedeniyle cezası olarak sonuçlandı.
Yaklaşık 16 milyon kişinin etkilendiği Gölcük/Marmara sarsıntısının yankıları günümüzde hala sürerken, bilim insanları ve sarsıntı uzmanları beklenen büyük İstanbul zelzelesi için tabir yerindeyse bas bas bağırıyordu!
Özellikle de 6 Şubat Pazartesi günü sabaha karşı 04:17’de Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde 7.7 büyüklüğünde meydana gelen sarsıntı sonrası tüm gözler büyük İstanbul sarsıntısına çevrildi.
Kahramanmaraş başta olmak üzere Gaziantep, Malatya, Batman, Bingöl, Elazığ, Kilis, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şırnak, Van, Muş, Bitlis, Hakkari, Adana, Osmaniye ve Hatay’da da tesir gösteren ve büyüklüğü Marmara sarsıntısından de yüksek olan sarsıntı hepimizin gözünü korkuttu.
Özellikle de arama kurtarma çalışmalarının yetersiz kaldığı, zelzelenin 6. gününde bile hala enkaz altında canlı bulunan depremzedelerin kurtarılamaması, yaşanacak İstanbul zelzelesinin sonucundan daha da korkmamıza neden oldu.
İstanbul’da 2021 yılı Zelzele ve Yer İnceleme Müdürlüğü’nün yaptığı araştırmada 1 milyon 600 binden fazla bina bulunuyor.
1 milyon 600 bin binanın 800 binden fazlası 2000 yılı öncesinde yapılmış. Vilayet genelinde ise 4.5 milyondan fazla konut/daire bulunuyor.
TÜİK’in bilgilerine nazaran Türkiye nüfusunun %18,71’ini kapsayan İstanbul’da 2021 yılı prestijiyle 15 milyon 840 bin 900 kişi yaşamakta.
Depremin doğuracağı etkiyi iddia edebiliyor musunuz?
2019 yılında İstanbul Planlama Ajansı’nın ‘Beklenen İstanbul Zelzelesi Raporuna’ nazaran büyüklüğü 7.5 olacağı bir zelzele senaryoda kentte 500 binden fazla binanın yıkılabileceği öngörülüyor.
Olası zelzelenin kentin altyapısında büyük hasar bırakacağı söyleniyor. Raporda ‘İstanbul’da sarsıntının en çok hasar vereceği ilçeler Bakırköy, Zeytinburnu ve Fatih olarak sıralanıyor. Sarsıntı riskinin yüksek olduğu alanlar Avrupa Yakası’nda Haliç ile Küçükçekmece Gölü ortasındaki geniş bölgeyi, kıyı sınırında Bakırköy, Zeytinburnu ve Fatih ilçeleriyle nüfus yoğunluğu yüksek olan Bahçelievler, Güngören, Bağcılar, Esenler, Bayrampaşa ve Küçükçekmece ilçelerini kapsayan bir alanı olarak belirtiliyor.’ olarak not düşüldü.
Sigortacı Gazetesi’ne konuşan sarsıntı uzmanı Şükrü Ersoy “En makûs senaryo, 1509 yılında İstanbul’da yaşanan sarsıntıya emsal bir sarsıntının tekrar etmesi. 7.7 büyüklüğündeki bu zelzele üç tane Gölcük Zelzelesi manasına geliyor. Bu sarsıntı bugün gerçekleşirse 80 bin bina yıkılabilir. En az 150 bin insanın ölmesi manasına geliyor. Bu sayı 500 bine kadar çıkabilir.” dedi.
‘Geriye kalan 2.5 milyon beşere süreksiz konaklama noktalarında günlerce, tahminen iki yıl bakmak zorunda kalacağız. Yabancı ülkeler gelecek, ‘Konutlarınızı yapalım, yardım edelim’ diyecekler. Fakat bu ekonomik bağımlılık getirecek. Sizin pasaportunuzun üzerinde TC yazacak fakat siz büsbütün yabancı ülkelerin tesiri altında kalacaksınız. Bunu savaş değil, afet sayesinde yapmış olacaklar. Bu ulusal güvenlik sorunu değildir de nedir?”
Kahramanmaraş sarsıntısı öncesi de ikazlar yaptığını aktaran Ersoy “İstanbul’a sayısal olarak baktığımızda 16 milyona yakın nüfus var. 4 milyon konut var. Bu zati afet anında yönetilmesi için bir zorluk yaratıyor. Bunu Marmara geneline yayarsak zelzele 11 ili etkileyecek. Sarsıntıdan etkilenen nüfus 25 milyonun, konut sayısı 6 milyonun üzerine çıkacak. Türkiye üretiminin, endüstrisinin, gayri safi ulusal hasılasının büyük bir kısmının Marmara Bölgesi’nde olduğunu düşündüğümüzde bu olay bir afet sorunu değil, bir ulusal güvenlik sorunu.” diye ekledi.
Peki İstanbul zelzelesi öncesi nasıl tedbirler alınabilir?
Hasarlı binaların bulunduğu, toplanma ve yeşil alanın neredeyse sıfıra indiği, tsunaminin de beklendiği, bilinçsiz yapılanmanın yer aldığı ve fay sınırının tam üzerinde olan İstanbul’da beklenen büyük zelzele öncesi sürece yayılabilecek kimi tedbirler alınabilir.
Gezgin Fatih Koparan, her Türk vatandaşı üzere İstanbul sarsıntısı için alınması gereken tedbirlerle ilgili birtakım tweetler attı.
Koparan, İstanbul ve etrafındaki vilayetlerin nüfusunun azaltılması ve burada üretim ve eğitim için yer alan yapıların, zelzele riski az olan kentlere taşınmasını önerdi. Ayrıyeten İstanbul’da bulunan ve sığınmacıların da gönderilmesi gerektiğini aktardı.
Yetkililer süratli, planlı ve koordineli bir çalışmayla bunu başarabilir…
Fatih Koparan’ın önerisi, geçtiğimiz yıl Muharrem İnce’nin Ahmet Hakan ile Tarafsız Bölge programında yaptığı açıklamayı akıllarımıza getirdi.
Muharrem İnce, İstanbul’u tahliye edebilmek için Konya, Aksaray ve Karaman kentlerini gaye gösterdi.
“İstanbul’da bulunan endüstrinin %35’inin taşınması, yaşanacak bir felakette taşınmış olan sanayi ve fabrikaların Türkiye’ye bakabilmesi sağlanmalıdır” diyen İnce, taşınan sanayi bölgesi ile Mersin Limanı ortasında da bir demiryolu yapılması gerektiğinin altını çizdi.
‘Oraya yeni bir cazibe merkezi kuralım. İstanbul’un etrafını doldurdukça doldurmak hakikat bir şey değildir.’
“1 milyon 650 bine yakın bina var. 7.5 yahut üstü bir zelzelede bu binaların yüzde biri bile yıkılsa 16-17 bin bina yapar. Yazık günah, hiçbir tedbir alınmadı. Zelzele vergilerini sorguladığında kimse hesap vermiyor. İstanbul’un üstüne kireç atılmasını istemiyorsak aklımızı başımıza toplayalım. Zelzele konusunda arbede olmaz. Bugüne kadar kusur yaptık, geciktik. Yarın sabah başlayalım. Devlet, belediyeler, vatandaşlar… Bunu benimsiyorum…”
Kahramanmaraş sarsıntısının çabucak akabinde Fox TV’ye çıkan yerbilimci İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi’nin Jeoloji Mühendisliği öğretim vazifelisi Dr. Cenk Yaltırak ise canlı yayında gözyaşlarını tutamamıştı…
Korkuyla beklenen büyük İstanbul sarsıntısı sorulunca gözleri dolan Yaltırak “Marmara Bölgesi iktisadın %65’i. Fabrikaları, OSB’leri İç Anadolu’nun boşaltılmış kentlerine taşıyın. İstanbul’u, İzmit’i, Bursa’yı büyütmeyin!” diyerek yetkililere seslenmişti…
Kahramanmaraş zelzelesinden yalnızca 3 gün evvel “Maraş’a dikkat edin” diyen sarsıntı uzmanı Naci Görür “Nasıl ‘Maraş’a dikkat edin’ dediysem artık de ‘İstanbul’a dikkat edin’ diyorum. Kimse beni dinlemiyor…” dedi.
Naci Görür’ün önerisi ise ‘İstanbul için 30 yıl deniyordu. 23 yılı geçtiğine nazaran çok bir vaktimiz kalmadı. 7.5’un üstünde bekliyoruz bu zelzelesi. Kahramanmaraş’taki hasardan daha büyük olacak. Zelzeleden evvel bir Afet Bakanlığı kurulacak. Bu bakanlık kurulduktan sonra, âlâ bir bütçesi olacak, gerekli altyapı ve uyumu yapılacak. 5 yıllık planlar ile sarsıntı nesillerinden başlanacak ve zelzele nesillerindeki her kent zelzele dirençli kentlere dönüştürülecek. Evvel bir mikrobölgeleme çalışması yapılacak. Risk tahlili yapılacak ondan sonra ziyan azaltma çalışmaları yapılacak…’ oldu.
Ne diyelim… ‘İstanbul’ denildiği vakit aklımıza ‘deprem, kalabalık ve felaket’ değil de ‘mimari, tarih ve yeşillik’ geldiği günleri görmek dileğiyle…
