Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, katıldığı bir televizyon programında Türk Lirası’nın (TL) bedel kaybetmesiyle ilgili değerlendirmelerde bulundu. TL’deki paha kaybının ekonomik olarak ‘olumlu’ olduğu bildirisini verdi. Nebati, TL’nin paha kazanmasının ithalatı ve işsizliği artıracağını belirterek şu tabirleri kullandı: “Türk Lirası ne kadar çok kıymetli olursa, siz yurt dışına o kadar çok ithalatta bulunursunuz. Türkiye’de üretim yapmanıza muhtaçlık kalmaz, zira paranız çok kıymetli, getirir satarsınız.”
Bakan Nebati’nin tersine TÜİK’in sayılarına bakıldığında ithalatta azalış yerine artış görülüyor. Nebati’nin kelamını ettiği 2017 yılında 1 dolar 3,8 TL idi. Kelam konusu yıl, 157 milyar dolarlık ihracata karşılık 233,7 milyar dolar ithalat yapıldı. 2023 Ocak ayı itibariyle ise 1 dolar 18,81 TL oldu. 2022 yılında ise ihracat 254,2 milyar dolara, ithalat da 364,3 milyar dolara yükseldi. 5 yılda ihracat 91 milyar dolar, ithalat da 131 milyar dolar arttı.
Verilere nazaran, Nebati’nin söylediği üzere TL paha kaybettikçe ithalat azalmıyor. Nebati’nin kelam konusu açıklamalarını akademisyen Oğuz Demir ve ekonomist Güldem Atabay yorumladı.
Akademisyen Oğuz Demir ‘KATMA PAHASI DÜŞÜK, EMEK AĞIR ALANLARDA İHRACAT ARTIYOR’
Oğuz Demir’e birinci sorumuz, sayılar ortadayken Nebati’nin hangi datalara dayanarak bu türlü bir kıymetlendirme yaptığı oluyor. Demir “Bakan Nebati, kitabi bilginin ardına sığınıyor. Diyor ki ‘TL kıymetsiz olursa ihracat çok olur.’ Bu bilgi, dünya iktisadında koşullara bağlı olarak değişiyor. Türkiye üzere üretimde bu kadar dışa bağımlı hale getirdiğiniz bir ülkede, ihracat yapmak için de ithalat yapmak zorunda kalıyorsunuz.
Türkiye bunu uzun yıllar tartıştı; TL’nin pahası üzerinden sürdürülecek bir rekabet gücü sürdürülebilir değil. ‘TL’yi kıymetsiz hale getirelim, ihracatımız patlasın’ niyeti var da hangi tip eserlerde ihracat ‘patlıyor’ ona bakmak lazım. Daha çok katma bedeli düşük, emek ağır sanayilerde ihracat artıyor. Asıl problem, Türkiye’nin dünyaya katma pahası yüksek mal satabilmesidir” diyor.
‘BU FAKİRLEŞTİREN BİR İHRACAT’
Türkiye’de 2022 yılı enflasyonu TÜİK’e nazaran yüzde 64,2, ENAG’a nazaran yüzde 137,5.
TL, dolar karşısında paha kaybederek 19 TL bandını zorlamaya başladı. 2022 yılı ithalatı da bir evvelki yıla nazaran yüzde 34 artış kaydetti. Bu kalemlerdeki artışa karşın TL’deki paha kaybı, Nebati’nin tabir ettiği üzere ihracat, ithalat, işsizlik, sanayi üretimi üzere alanlarda nasıl bir tesir yapar?
Demir, TL’deki kıymet kaybıyla artan ihracatın fakirleştiren bir ihracat olduğunu belirtiyor. Asıl maharetin, halkı yoksullaştırmadan zenginlik yaratmak olduğuna dikkat çekiyor. Bu noktada tam karşıtının yapıldığını söyleyen Demir şunları aktarıyor: “Halkı yoksullaştıralım, alım gücü düşsün, fiyatların dünyadaki bedeli düşsün, mallarımız ucuzlasın ki dünyaya ucuz mal satalım’ mantığıyla kalkınamayız. Bu daha fazla fakirleştiren bir ihracat. Kaynakların dışa transferidir.”
‘GÜVEN ENDEKSİNDEKİ YÜKSELİŞ KONJOKTÜREL’
Demir’e, TÜİK tarafından açıklanan tüketici inanç endeksini soruyoruz. Buna nazaran, tüketici itimat endeksi, 2022 Aralık’ta yüzde 75,6 iken 2023 Ocak’ta yüzde 79,1 olarak kayıtlara geçti. Demir, tüketicinin her vakit kendini bir evvelki ay ile kıyasladığını lisana getiriyor: “Bir evvelki aya nazaran baktığınızda taban fiyat artırımı geldi, yeni yıla girdik… Tüketici bir evvelki aya nazaran daha kolay borçlanabileceğini ve harcayabileceğini düşünüyor. Lakin tüketicinin bu duygusu kalıcı olmuyor. Tüketici itimat endeksinin yükselişi büsbütün konjoktürel.”
Güldem Atabay ‘SANAYİ ÜRETİM YAPISINI DEĞİŞTİRMEDEN TL İLE OYNAYARAK BİR YERE VARAMIYORSUNUZ’
Ekonomist Güldem Atabay da bakanın ‘TL bedel kazanırsa ithalat artar’ biçimindeki açıklamasını eleştiriyor. Atabay bununla ilgili “TL paha kaybettiği vakit yurt içi alım düştüğü için talebin düşmesi gerekir. Talebin düşmesiyle ithal edilen eserlere talep azalır ve oranın düşmesi beklenir. İthalat artış oranı eksiye döner. Türkiye iktisadının bu türlü bir yapısı var. Ancak olmadı bu türlü bir şey. Neden? Zira bir taraftan iktidar iç siyasetleriyle iç talebi köpürtüyor. TL’deki paha kaybıyla ihracatı patlatmaya çalışıyorlar. Şayet siz yapısal ıslahat yapmazsanız ya da ülkedeki sanayi üretiminin yapısını değiştirmezseniz, rekabetçi eserlere alan açmazsanız, ihracatınız arttıkça orta malı ve hammadde ithal etmeniz gerekiyor. Münasebetiyle TL’deki bedel kaybından da bağımsız son izlenen siyaset bize ne öğretti? TL’ye paha kaybettirerek ihracatı patlatırsınız lakin ithalatınız da artar. Bu yapıyı değiştirmeden TL’nin pahası ile oynayarak bir yere varamıyorsunuz” diyor.
Atabay, tüm sayılara karşın Nureddin Nebati’nin değerlendirmesini, ‘nevi şahsına münhasır’ kişiliğine bağlıyor. Seçime gerçek gittiğimizi hatırlatan Atabay, bu nedenle yapılan tüm ekonomik atılımların günü kurtarmaktan ibaret olduğunu, tüm risklerin seçim sonrasına havale edildiğini anlatıyor. Hükümetin ‘yeni iktisat modeli’ olarak lanse ettiği sistemin, 2022 Mart ayı ile birlikte çalışmayacağının belirli olduğunu tabir eden Atabay, “TL’ye bedel kaybettirilip ihracatı artırma planı uygulanmak istendi. İhracat artışıyla dolar bolluğu olacağı ve TL’nin yine kıymet kazanacağı ve enflasyonun da düşeceği düşünüldü. Bu türlü bir mantık yok. Bu formda olmayacağı belliydi” diyor.
‘DÜNYADA BU TÜRLÜ BİR MODEL YOK’
Atabay, ‘Türkiye’nin uyguladığı iktisat siyasetlerinin dünyada bir gibisi olup olmadığı’ sorusuna şu cevabı veriyor: “Böyle bir model yok zira bu bir model değil. Günlük davranılıyor. İktisat nerede patlak veriyorsa oraya bir tedbir geliyor. Yeni iktisat modelinin kendi içinde çalışmayacağı muhakkaktı lakin vakit içinde bir model de kalmadı. Ortada bir model yok, hiçbir şey yok. Hatta bu türlü bir model dünyada olmadığı üzere kendi yaratıcıları için bile yok” sözlerini kullanıyor.
TÜİK, aylık ve yıllık olarak dış ticaret datalarını açıklıyor. Ticaret Bakanlığı da TÜİK dataları ile hazırladığı nizamlı bülten yayınlıyor.