Bu fotoğrafta görünen yapılar, Artvin’in Yusufeli ilçesinde TOKİ tarafından baraj mağduru aileler için inşa edilen konutlar. Birinci bakışta ürkütücü gelen bu görünüme köy, mahalle ya da bir yerleşim demek epey güç. Lakin Yusufeli ilçesiyle birlikte 7 köyü kısmen ya da büsbütün su altında bırakacak olan baraj yüzünden mağdur olan yöre halkı, meskenlerine, bahçelerine ve ömür alanlarına veda ederek bu meskenlerde yaşamak zorunda. Üstelik bu konutlarda yaşamak için 1 milyon 200 bin TL’ye yakın fiyat ödemek zorundalar…
BARAJIN YUTACAĞI YUSUFELİ YENİ YERLEŞİME TAŞINIYOR
Baraj projesi nedeniyle geçtiğimiz hafta yeni yerleşimdeki hükümet konağına taşınma süreçleri başladı. Yusufeli Kaymakamlığı’nın resmi internet sitesinde ilçeye bağlı Etraflı, İşhan, Tekkale, Çeltikdüzü ve Yeniköy köylerinde baraj mağduru aileler için yapılan konutların ödeme şartları yayınlandı. Buna nazaran TOKİ tarafından inşa edilen yeni meskenlerin borçlandırmaya temel fiyatları 1.183.497 ile 1.189.166 TL ortasında değişiyor. Meskenlerin meblağlarının peşin olarak ödenmesi durumunda ise 414 bin ila 416 bin TL üzere sayılar çıkarılıyor.
TARİH VE KÜLTÜR SULARA GÖMÜLÜRKEN TEK TİP ÖMÜR DAYATILIYOR
Yusufeli’ne bağlı Tekkale köyü de barajın sularına gömülecek yerleşimlerden. Eski ismi Dörtkilise olan Çoruh Irmağı kıyısındaki yerleşim, Ortaçağ’dan kalma 10. Yüzyıl yapısı manastırları, tarihi kale kalıntıları ve özgün mimari dokusuyla kıymetli bir kırsal turizm ve ömür merkeziydi. DSİ Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüğü, 14 Eylül’de yaptığı duyuruda, Yusufeli Barajının göl alanında kalacak olan Tekkale köyünün taşınacağı yeni yerleşimin fotoğraflarını paylaşarak şu bilgileri aktardı: “DSİ Çoruh Projeleri 26. Bölge Müdürlüğünce inşa edilmekte olan ve tamamlandığında Ülkemizin en yüksek barajı olacak olan Yusufeli Barajının göl alanında kalacak olan Yusufeli İlçe Merkezi ile toprağı kısmen yahut büsbütün etkilenen 7 adet köy için Yeni Yerleşim Yerleri inşa edilmektedir. Toprağı kısmen baraj gölü altında kalacak olan Tekkale Köyü için Yeni Yerleşim Yeri altyapı çalışmaları tamamlanmıştır. Tekkale Köyünde 225 adet konut ve 6 adet işyeri inşa edilecektir. Üstyapı çalışmaları devam etmektedir.”
GEÇİMLİK TARIM VE LOKAL MİMARİYLE AYAKTA KALAN HALKIN DRAMI
Artvin üzere sıkıntı coğrafya şartlarının karar sürdüğü, tarım yerlerinin ve iş imkanlarının çok kısıtlı olduğu bir vilayette bile kamunun güç mazeretiyle yerinden edilen insanlara sunduğu konut fiyatları bu. Arazi şartları gereği lakin “geçimlik tarım” ve lokal malzemeyi hakikat ve akla yatkın kullanarak geliştirilen kırsal mimarinin ayakta tuttuğu binlerce aile, köklerinden ve içinde yaşadıkları doğal-kültürel etraftan vahşice koparılıp, üstelik de birçoğu ömür uzunluğu konut borcu ödeyecekleri yeni hayat alanlarına taşınmaya hazırlanıyor…
ERDOĞAN VE LİMAK’IN İŞVERENİ ORTASINDA TARİHE GEÇEN KONUŞMA
Yusufeli Barajı’nın temeli 26 Şubat 2013’te atıldı. Gövde yüksekliği bakımından “dünyanın üçüncü büyük barajı” olarak tanıtılan projenin inşasını iktidarın en çok kamu ihalesi verdiği şirketlerden Cengiz ve Limak üstlendi. Bu bir mühendislik projesiydi ve bilimin, mühendisliğin kuralları vardı. Lakin temel atma merasimine partisinin TBMM’deki küme toplantısında canlı ilişki ile katılan devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ile Limak İdare Şurası Lideri Nihat Özdemir ortasında geçen konuşma ve pazarlık birebir vakitte tarihe de geçti.
‘EMREDİN SAYIN BAŞBAKANIM’
Baraj inşaatının erken bitirilmesini isteyen Erdoğan, Limak’ın işvereni Nihat Özdemir’e “Yedi yıl size yakışmaz, bunu ne kadar daha geri çekip hızla bitireceğiz?” diye sordu. Canlı irtibat sırasında barajın inşaat müddetini 5 yıl 3 aya indiren Özdemir, “Projeyi 18 Haziran 2018 tarihinde bitirme isteğindeyiz. Emredin Sayın Başbakanım” dedi.
‘29 MAYIS’TA ARTVİNDE MEVSİM BİR DİĞER OLUR’
Bunun üzerine Erdoğan, “O vakit mevsim şartları düzgün olmaz. O vakit şöyle yapalım: 29 Mayıs 2018’de mevsim şartları baharla bir arada Artvin’de bir öteki olur. Açılışını tüm etraf düzenlemesiyle birlikte bitirmiş olalım” tabirlerini kullandı.
Yusufeli Barajı’nın temel atma merasiminde projenin bitirilmesi istenilen tarihe yanlışsız geriye sayan bir de dijital sayaç konuldu: Kalan müddet 73 ay, 20 saat, 02 dakika, 57 saniye!
‘HES’ÇİLERİN ORTAĞIYIM’ DİYEN BAKAN’IN SAYAÇ POPÜLİZMİ
“HES’çiler benim ortağım” kelamlarıyla hafızalarda yer eden Devrin Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’nun bu cins temel atma merasimlerinde sıkça başvurduğu bir yol olan sayaç koyma usulü siyasi popülizmin kıymetli bir aracıydı ve eski Bakan’ın birçok projede uyguladığı sistemdi.
ÜÇ MİLYONUNCU TON BETONUN DÖKÜLMESİ İÇİN MERASİM DÜZENLENDİ
Beton fetişizmi o hale geldi ki, Yusufeli Barajı’na dökülen “3 milyonuncu metreküp beton” için bile Haziran 2020’de merasim düzenlendi ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan bu sefer Cumhurbaşkanı olarak beton dökme merasimine eşlik etti.
YUSUFELİ’NDE YENİ YERLEŞİME TAŞINMA DÖNEMİ
Ancak Yusufeli Barajı dijital sayaçta saniyesine kadar vaat edilen tarihte bitirilemedi. Mayıs 2018’de tamamlanması vaat edilen baraj inşaatında toplamda 4 milyon ton beton döküldüğü kaydedildi ve beton dökme süreci Temmuz 2021’de tamamlandı. Eylül 2022 itibariyle su tutma süreçleri öncesinde Yusufeli ilçe merkezinde kamu binaları taşınmaya başlandı.
ACELE EL KOYMA UYGULAMASI VE KAMU ELİYLE MÜLKSÜZLEŞTİRME
DSİ tarafından TOKİ’ye yaptırılan yeni ilçe ve köy yerleşimleri, son 20 yıldır Türkiye’de mucibince tartışılamayan kamu eliyle “yerinden edilme” konusunu bir sefer daha görünür kılıyor. İnsanların isteği üretilmeden, kamu gücünü kullanarak bir çeşit dayatma yoluyla yaşanan yerinden etmeler, birden fazla projede lakin savaş devirlerinde uygulanan ve ismine “kamulaştırma” denilen “acele el koyma” uygulamasıyla sürüp geldi. Üretim müddetlerini kısaltmak hedefiyle evvel el koyma, akabinde hukuksal itiraz sürecinin dayatılmasıyla ülke genelinde binlerce aile üretim ve hayat alanlarından koparıldı. Bir tıp mülksüzleştirmeyi de beraberinden getiren bu süreç, tıpkı vakitte kültürel ve toplumsal bağlarında kopmasına yol açtı ve bundan en çok etkilenen kentlerden biri Muratlı, Borçka, Deriner ve Yusufeli üzere büyük baraj projelerinin hayata geçirildiği Artvin oldu.
BUNCA YIKIMA RAĞMEN GÜÇTE DIŞA BAĞIMLILIK SONA ERMEDİ
Bu cins büyük baraj projelerinin güçte dışa bağımlılığı azaltacağı propagandası yapılarak kamuoyunda sempati kazanmasına çalışılsa da 2022’nin birinci yarısı prestiji ile ırmak tipi ve barajlı hidroelektrik santrallerin güç bakımında ülkenin toplam güç üretimindeki hissesi yüzde 31 seviyesinde. Üretimdeki hissesi ise yüzde 19 civarında. Türkiye hala kullandığı elektriğin yarıdan fazlasını termik santrallerden karşılıyor. Bir öbür deyişle birçoğu Yap-İşlet- Devret (YİD) modeli ile özel şirketlere ihale edilen 600’ün üzerindeki HES’e karşın Türkiye’de bu kadar yıkım, yerinden etme ve toplumsal sorunlara rağmen hala güçte dışa bağımlılık sona ermedi.
ENERJİ KAMUSAL BİR HİZMETKEN ŞİRKETLERİN RANT ALANINA DÖNDÜ
Enerji konusunda günümüzde gelinen noktanın, güç üretiminin kamusal bir muhtaçlığı karşılamanın ötesinde bir çeşit özel şirketlere kamu kaynakları kullandırılarak yeni ticari çıkar kapıları yaratma sürecine dönüştüğünü söylemek mümkün. Asıl iştigal alanı dokumacılık, turizm, inşaat ve öteki alanlar olan birçok firmanın, kendi bölümündeki çıkar kapılarının azalmasıyla devletin 49 yıl alım garantisi verdiği güç bölümüne yönelmesine neden oldu. Birebir biçimde elektrik dağıtım hizmetlerinin de özelleştirilmesiyle birlikte en temel kamusal hizmetlerden biri olan güçte devlet eliyle şirketler para kazanır hale getirilirken ülke genelinde on binlerce insan bu sürecin hem mağduru hem de kıymetli bir elektrik tüketicisi oldu. Özetlemek gerekirse Türkiye’nin güç siyaseti bir tıp “politikasızlığa” dönüşüp istikrarsız bir seyir izleyerek istikametini bir kömüre, bir suya, bir güneşe dönerken güç lobilerinin yarattığı baskıların rüzgârıyla sürüp gidiyor…
TÜRKİYE ONBİNLERCE İNSANIN SESSİZ ÇIĞLIĞINI ŞİMDİ DUYMADI
Artvin’de Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santralinin su tutma başlamasının çabucak öncesinde yaşanan mağduriyetler ve dönüşüm ülke gündeminde yer bulmuyor. Onlarca, yüzlerce emsal örneğin yaşandığı Türkiye’de bu cins projeler nedeniyle yaşanan barınma, mülkiyet, sağlıklı bir etrafta yaşama üzere temel insan hakkı ihlallerinin yarattığı iç göçün hesabı şimdi yapılabilmiş değil. Son yıllarda sadece Artvin’den büyük kentlere hakikat yapılan göçün yarattığı sosyolojik dönüşümün çalışılması bile ortaya çarpıcı bir tablo koymaya kâfi.
Yusuf Yavuz