O yıllarda yerli araba üretimi lakin hayaldi. Ama Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel kararlıydı: “Bizim kitabımızda ‘Yapılamaz’ diye bir şey yok. Yapılacaktır, yapılır. Ot satmakla bir ülke kalkınamaz” diyerek son noktayı koydu. Bakanlar Heyeti, 4 Mart 1961’de bu gündemle toplandı. İTÜ Makine Fakültesi’nin hocalarından Doç. Dr. Necmettin Erbakan da çağrılmıştı. Erbakan yerli araba fikrinin mümkün olduğunu ve neler yapılması gerektiğini anlattı.
PAZARTESİYİ BEKLEMEDİLER
Konu 30 Mart’taki Bakanlar Kurulu’nda tekrar gündeme geldi. Akabinde 22 Nisan’da Başbakan Yardımcısı Fahri Özdilek, Cemal Gürsel ismine Ulaştırma Bakanlığı’na bir yazı gönderdi. Yazıda Devlet Demiryolları’nın görevlendirilerek yerli bir araba üretilmesi isteniyordu. Demiryolları’nın Sivas, İzmit yahut Adapazarı’ndaki fabrikalarından birinin bunun için kullanılması da belirtiliyordu. O gün cumartesi idi. Yazının üstünde “acele” ibaresi vardı ve pazartesiyi beklememişlerdi.
Cemal Gürsel, test sürüşü için Devrim’e bu türlü binmişti.
‘129 GÜN KALDI’ SAYACI
Proje için TCDD bilhassa seçilmişti. Trenlere yedek modül imal eden fabrikaları ve deneyimli teknik çalışanı vardı. Projenin başına emekli bir asker olan yüksek mühendis Emin Bozoğlu getirildi. Üretim yeri Eskişehir’deki Cer Atölyesi olacaktı. 19 Haziran’da bütün mühendisler oradaydı. Hiçbirinin araba deneyimi yoktu. Mühendisler gelmeden her şey hazır edilmiş, hangarın kapısının üstündeki levhaya “129 gün kaldı” diye yazılmıştı. Zira arabanın 29 Ekim 1961’de teslim edilmesi istenmişti.
BETON KALIPLAR DÖKÜLDÜ
Temmuzda fiili çalışmalar başladı. Özgün bir model geliştirildi. Plana nazaran 2 Ekim’de imalat ve montajı yapacaklar, 20 Ekim’de de her şey bitmiş olacaktı. Geceli gündüzlü çalıştılar. Vakit ve imkânlar kısıtlıydı. Ancak hepsinin inancı tamdı. Karoser denilen aksam en çok zorlandıkları kısımdı. Türkiye’de teknolojisi yoktu. Beton kalıp dökerek yaptılar.
MOTOR DA TAMAM
Aracın en kıymetli kesimi motoru idi. Kısa müddette üç denemenin akabinde bunu başardılar. Ankara’da yapılan bu motor çalıştığında herkes heyecandan coşmuştu. Cumhurbaşkanı Gürsel de birkaç saat sonra motorun başındaydı. Herkesi tebrik etti. Gürsel ile gelen bir bakanın “Motor yapmak değerli değil; ekonomik olup olmadığını incelemek lazım” demesi morallerini bozmadı.
Devrim ekibi
‘VAGONDA AKARYAKITLI ARAÇ TAŞINMAZ…’
İki araba, Ankara’ya götürülmek üzere trene yüklendi. Lakin mevzuat mutlaktı, vagonda içinde yakıt olan araç taşımak yasaktı. Bilhassa lokomotifin yakınındaki vagonda siyah Devrim’in akaryakıtının birçok boşaltıldı. Plana nazaran Ankara’daki istasyonda tekrar akaryakıt ikmali yapılacaktı. Devrim’in hayatına mal olacak yanılgılar zinciri de böylelikle başlamıştı. Arabaları sabah bir konvoy bekliyordu. Hiç akaryakıt konulmadan Sıhhiye’den TBMM’ye geldiler. Bej arabanın sürücüsü mühendis Şecaatin Sevgen, “Aslında benzinliğe gitmek istedik lakin kortej durmadan Meclis’e gitti, ayrılamadık” diyecekti.
‘AH BİR HUNİ OLAYDI…’
İki İhtilal, 29 Ekim 1961 günü TBMM’ye geldi. Siyah İhtilal, Cumhurbaşkanı Gürsel’i Anıtkabir’e götürecek, oburu ise nöbette kalacaktı. Herkes hazırdı. Lakin mühendislerde farklı bir telaş vardı. Zira otomobillere akaryakıt desteği yapılmamıştı. Bir istasyondan akaryakıt getirildi. Evvel siyaha koymak lazımdı. Lakin huni yoktu. Gazete sayfasından bir huni yapıldı, olmadı. Mecmua ile denediler. Akaryakıt bir türlü istedikleri üzere akmadı. Birkaç ayda zoru başarmışlardı lakin birkaç saatlik müddette elleri ayaklarına dolaşıyordu. Cumhurbaşkanı’nı bekletemezlerdi. Hareket ettiler. Gürsel mühendisleri tebrik etti. “İşte bizde de araba yapılabiliyor” diyerek gururla bindi. Direksiyonda mühendis Rıfat Serdaroğlu vardı. Anıtkabir’e hakikat yola çıktılar. Her şey yolundaydı. Gürsel birden sürücüye döndü ve “Dönüp, iki otomobil birlikte gidelim” dedi. Geri döndüler. Meclis yakınında bir yokuşa geldiklerinde otomobil teklemeye başladı ve durdu. Gürsel ne olduğunu sordu. Sürücü, “Benzin bitti herhalde Paşam” diye karşılık verdi. Gürsel hışımla otomobilden indi. Takipteki gazeteciler çabucak etrafını sarmıştı. Ne olduğunu sordular. Gürsel o meşhur “Batı başıyla araba yapıyoruz, şark başıyla içini dolduramıyoruz” kelamını söyledi. Öteki araba yetişti, Gürsel’i aldı ve Anıtkabir’e götürdü. Gürsel yola çıkmadan evvel “Arabada akaryakıt var mı?” diye sormuştu. Sorun yaşamadan Anıtkabir’e gittiler. Her şeye karşın Gürsel umutluydu, Ulaştırma Bakanı’na “Seri imalat için ne lazımsa söyleyiniz” talimatı verdi.
ALAYCI YAZILAR KARİKATÜRLER…
Gürsel içindeyken akaryakıtı biten arabaya dair alaycı yazı ve karikatürler kamuoyunda yayılmıştı. Yılmayan grup Eskişehir’de üçüncü ve dördüncü arabası de üretti. Mühendisler kendi ortalarında bu dört otomobile sırasıyla Gecekondu, 1. Otomobil, Mavi Boncuk ve Bakım Arabası isimlerini vermişti. Fakat heyecan düşmüştü. Tenkitler artmış, dayanak azalmıştı. Güçlü ithalatçı firmalar ve acenteler esasen başından beri projeye karşıydı. Raporlar, heyetler, tetkikler derken Devrim’in seri üretimi bir türlü gerçekleşmedi. O denli sert tenkitler, o denli aşağılamalar olmuştu ki proje mühendisleri Devrim’de çalıştıklarını söyleyemez oldu.
‘BENİ UYUTTULAR GÖRMEDEN ÖLECEĞİM’
Cumhurbaşkanı Gürsel 31 Ocak 1965’te katıldığı bir konferansta “Bu memlekette araba sanayisi kurulur ve bugün sonuç alınmış olurdu. Fakat istemediler. (Eliyle kalbini göstererek) Burası yanık bir sanayi bakanına düşmedik. Gelenler daima uyuttular. Üzülüyorum, yerli arabanın yapıldığını görmeden öleceğim” diyerek ıstırabını paylaşmıştı.
ÜÇÜ KAYIP BİRİ MÜZELİK
Dört araba TCDD’nin Eskişehir, Sivas, Ankara ve Adapazarı’ndaki fabrikalarına gönderildi. Üçü vakitle sır oldu. Hele akaryakıtı bitip yolda kalan siyah İhtilal hiç ortalarda yoktu.Mühendis Kemalettin Vardar’a nazaran hurdalığa çıkarılmışlardı. Geriye yalnızca bej renkli İhtilal kaldı. O da o günden beri Eskişehir’deki fabrikada sergileniyor.
MALİYET HESABI YAPTILAR
Prof. Dr. Muhittin Şimşek, İhtilal arabasıyla ilgili süreci akademik disiplinle araştıran isimlerden biri. Bu hususta kitap ve makaleleri de var. Hürriyet’ten Musa Keslerin haberine nazaran, Şimşek’in değerlendirmesi şöyle: “Kimse bu başarıyı beklemiyordu. Birden fazla dalga geçiyordu. Lakin 29 Ekim 1961’de muvaffakiyet ortaya çıktı. Ancak seri üretime geçemedi. Zira Devlet Planlama Teşkilatı ve Maliye Bakanlığı karşıydı. Maliyet hesabı yapıyorlardı. Gazetecileri de provoke ettiler. Körü körüne eleştiren de çoktu. İhtilal, eksikleri olsa da büyük bir muvaffakiyet hikayesiydi. Birebir devirde Güney Kore’de Hyundai üretime başlamıştı. Kurallar aşağı üst birebirdi.”