Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Para Siyaseti Heyeti toplantı özetini paylaştı. Özette, enflasyonda gözlenen yükselişte; jeopolitik gelişmelerin yol açtığı güç maliyeti artışlarının tesirleri, ekonomik temellerden uzak fiyatlama oluşumlarının tesirleri, global güç, besin ve ziraî emtia fiyatlarındaki artışların oluşturduğu güçlü negatif arz şokları tesirli olmaya devam ettiği kaydedildi.
Enflasyon Gelişmeleri
Özette enflasyon gelişmeleriyle ilgili “Tüketici fiyatları Ağustos ayında yüzde 1,46 oranında artmış, yıllık enflasyon 0,61 puan yükselişle yüzde 80,21 olmuştur. Bu devirde, yıllık enflasyon güç ve besin kümelerinde gerilerken, temel mal ve hizmet kümelerinde artış kaydetmiştir. Yıllık enflasyon, temel mal kümesinin alt kümelerinde yükselirken, hizmet kümesinde ulaştırmada azalmış, öteki alt kümelerde artmıştır. Besin kümesinde yıllık enflasyon işlenmemiş besinde taze meyve ve zerzevat fiyatları öncülüğünde gerilerken, işlenmiş besinde yükselmeye devam etmiştir. Güç enflasyonundaki düşüşte, milletlerarası ham petrol fiyatlarındaki görünüme bağlı olarak gerileyen akaryakıt fiyatları tesirli olmuştur. Memleketler arası emtia fiyatlarındaki düşüşle uyumlu olarak, üretici fiyatlarındaki aylık artış evvelki aylara kıyasla yavaşlamış, yıllık enflasyon da bir ölçü gerilemiştir. Bu görünüm altında, B ve C göstergelerin yıllık enflasyonlarındaki artış devam ederken mevsimsellikten arındırılmış medyan enflasyon üzere kimi çekirdek enflasyon göstergelerinde hudutlu bir gerileme gözlenmiştir.
Gıda ve alkolsüz içecek fiyatları Ağustos ayında yüzde 0,85 oranında artmış, küme yıllık enflasyonu 4,40 puan azalarak yüzde 90,25 olarak gerçekleşmiştir. Yıllık enflasyon işlenmemiş besinde 11,49 puan azalışla yüzde 79,51 olurken, işlenmiş besinde 2,36 puan artışla yüzde 100,38’e yükselmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış bilgiler, işlenmemiş besin kümesinde taze meyve-sebze fiyatlarının Ağustos ayında gerilediğine işaret etmiştir. Öbür işlenmemiş besinde yumurta ve pirinç fiyatlarındaki artışlar öne çıkarken, beyaz et ve patates fiyatlarında azalış gözlenmiştir. İşlenmiş besin fiyatlarındaki artışı ise ekmek ve tahılların yanı sıra şeker ve ilişkili eserler, konserve zerzevat eserleri ile alkolsüz içecekler kalemleri sürüklemiştir.
Enerji fiyatları Ağustos ayında yüzde 2,68 oranında düşmüş, küme yıllık enflasyonu 7,54 puanlık azalışla yüzde 121,73 olarak gerçekleşmiştir. Memleketler arası ham petrol fiyatlarındaki düşüşü takiben akaryakıt fiyatlarında gözlenen yüzde 7,79 oranındaki azalış Ağustos ayında da güç fiyatlarını sürükleyen ana öge olmuştur. Başka yandan, şebeke suyu ve katı yakıt fiyatlarındaki artış eğiliminin sürdüğü izlenmiştir.
Ağustos ayında hizmet fiyatları yüzde 3,16 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 2,85 puan artışla yüzde 54,30 olmuştur. Bu periyotta, akaryakıt fiyatlarındaki gelişmelere paralel bir biçimde ulaştırma hizmetlerinde yıllık enflasyon bir ölçü gerilerken, öteki hizmetler ve kirada daha besbelli olmak üzere öbür alt kümelerde yükselmiştir. Başka hizmetler alt kümesinde fiyat artışları genele yayılırken, üniversite harcındaki yükselişe bağlı olarak eğitim, sıhhat, eğlence-kültür ve taşıt sigortasının sürüklediği sigorta hizmetleri öne çıkan kalemler olmuştur. Kira alt kümesinde aylık artış yüzde 4,40 ile yüksek seyretmiş, mevsimsellikten arındırılmış datalar evvelki aylara kıyasla hızlanmaya işaret etmiştir. Lokanta-otel alt kümesinde fiyat artışı evvelki aya kıyasla bir ölçü yükselmekle birlikte yılın birinci yarısında gözlenen artışların altında kalmıştır. Ağustos ayında bu alt kümenin yıllık enflasyonu 1,81 puan yükselişle yüzde 80,95 düzeyine ulaşmıştır. Ulaştırma hizmetlerinde kent içi ve havayolu yolcu nakliyatı ile kargo fiyatlarındaki artış dikkat çekerken, karayoluyla şehirlerarası yolcu nakliyeciliği fiyatlarındaki düşüş alt küme fiyat artışının ölçülü kalmasını sağlamış ve küme yıllık enflasyonu 0,42 puan gerilemeyle yüzde 90,29 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Temel mal kümesinde Ağustos ayında yıllık enflasyon 5,98 puan yükselişle yüzde 76,91 olarak gerçekleşmiştir. Sağlam mal alt kümesindeki fiyat artışını araba ve beyaz eşya kalemleri sürüklemiş, bu kümede yıllık enflasyon 6,86 puan yükselişle yüzde 91,79 düzeyine ulaşmıştır. Temmuz ayına paralel bir biçimde, giysi ve ayakkabıda fiyatların mevsim normallerinin bilakis artış kaydetmesiyle bu alt kümenin yıllık enflasyonu 5,93 puan yükselişle yüzde 37,38 olmuştur. Öbür temel mallarda mesken ile ilgili paklık materyalleri, ilaç ve ferdî bakım eserleri öne çıkmış, ilgili alt kümede yıllık enflasyon 4,41 puan yükselerek yüzde 80,12 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Piyasa İştirakçileri Anketi Eylül ayı sonuçları, cari yıl sonu enflasyon beklentisi 2,87 puanlık azalışla yüzde 67,73, on iki ay sonrasına ait enflasyon beklentisi 5,25 puanlık aşağı taraflı güncellemeyle yüzde 36,74 düzeyine işaret etmektedir. Gelecek yirmi dört aya ait enflasyon beklentisi ise 3,72 puan azalarak yüzde 20,63 düzeyine gerilemiştir” tabirleri yer aldı.
Enflasyonu etkileyen ögeler ve riskler
Özet metinde enflasyonu etkileyen ögelerle ilgili şu tabirler kullanıldı: “Jeopolitik risklerin dünya genelinde iktisadi faaliyet üzerindeki zayıflatıcı tesiri artarak sürmektedir. Önümüzdeki periyoda ait global büyüme iddiaları aşağı istikametli güncellenmeye devam etmekte ve resesyonun kaçınılmaz bir risk faktörü olduğu değerlendirmeleri yaygınlaşmaktadır.
Türkiye’nin geliştirdiği stratejik nitelikte tahlil araçları sayesinde temel besin başta olmak üzere kimi bölümlerdeki arz kısıtlarının olumsuz tesirleri azaltılmış olsa da milletlerarası ölçekte üretici ve tüketici fiyatlarının artış eğilimi sürmektedir. Yüksek global enflasyonun, enflasyon beklentileri ve memleketler arası finansal piyasalar üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Bununla birlikte, gelişmiş ülke merkez bankaları artan güç fiyatları ve arz-talep uyumsuzluğu ile işgücü piyasalarındaki katılıklara bağlı olarak enflasyonda görülen yükselişin beklenenden uzun sürebileceğini vurgulamaktadırlar. Ülkeler ortasında farklılaşan iktisadi görünüme bağlı olarak gelişmiş ülke merkez bankalarının para siyaseti adım ve bağlantılarında ayrışma devam etmektedir. Finansal piyasalarda artan belirsizliklere yönelik merkez bankaları tarafından geliştirilen yeni destekleyici uygulama ve araçlarla tahlil üretme çabalarının sürdüğü gözlenmektedir.
Gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarında global risk iştahına paralel olarak Eylül ayında hem borçlanma senetlerinden hem de pay senedi piyasalarından çıkışlar devam etmiştir. Bununla birlikte gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvil faizlerindeki oynaklık ve global finansal şartların seyri gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarına ait riskleri canlı tutmaktadır.
Liralaşma stratejisi kapsamında atılan siyaset adımlarının da tesiriyle Türkiye’nin Türk lirası cinsi devlet tahvili getirileri bu devirde başta uzun vadede olmak üzere benzeri ekonomilere nazaran daha olumlu bir performans sergilemiştir.
Enflasyonda gözlenen yükselişte; jeopolitik gelişmelerin yol açtığı güç maliyeti artışlarının gecikmeli ve dolaylı tesirleri, ekonomik temellerden uzak fiyatlama oluşumlarının tesirleri, global güç, besin ve ziraî emtia fiyatlarındaki artışların oluşturduğu güçlü negatif arz şokları tesirli olmaya devam etmektedir.
Yıllık üretici enflasyonu Ağustos ayında düşüş sergilemiştir. Milletlerarası emtia fiyatlarında hâkim olan ölçülü seyrin ve nakliyecilik masraflarındaki düşüşlerin maliyet baskılarını bir ölçü hafiflettiği kıymetlendirilmektedir. Jeopolitik sıkıntılar nedeniyle ani artışlar sergileyen doğal gaz fiyatları Ağustos ayında da bu görünümü bozan temel öge olmaya devam etmiştir. Ana sanayi kümelerine nazaran incelendiğinde, Ağustos ayında yıllık enflasyon petrol eserleri öncülüğünde güç kümesinde gerilemiş, başka alt kümelerde yükselmiştir. Fiyat artışlarının alt kümeler geneline yayıldığı izlenirken, tütün eserleri, başka madencilik ve taşocakçılığı eserleri, temel eczacılık ile kağıt ve kağıt eserleri öne çıkan alt kümeler olmuştur. Başka taraftan, milletlerarası emtia fiyatlarındaki olumlu görünümün tesiri rafine edilmiş petrol eserleri ve ana metalde daha bariz olmuş ve bu alt kümelerde fiyat düşüşleri sürmüştür.
2022’nin birinci yarısında güçlü bir büyüme gözlemlenmiştir. 2022 yılı ikinci çeyreğine ait Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH) bilgileri, iktisadi faaliyetin birinci çeyrekteki güçlü seyrini sürdürdüğüne işaret etmiştir. Bu devirde GSYİH, yıllık bazda yüzde 7,6, mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış bilgilerle ise bir evvelki çeyreğe kıyasla yüzde 2,1 oranında artış kaydetmiştir. Sanayi katma bedeli, ihracatta görülen kuvvetli seyrin tesiriyle yıllık bazda yüzde 7,8 oranında artış göstermiştir. Hizmet kesimlerinin toplam katma bedeli ise savaşın tesirlerine rağmen güçlü gerçekleşen turizm faaliyetinin de katkısıyla yüzde 11,9 oranında artmıştır. Net ihracatın yıllık büyümeye katkısı 2,7 puan olmuştur. Yatırımların alt kalemlerinden makine-teçhizat yatırımları yıllık bazda yüzde 17,8 oranında artış kaydederek yıllık bazdaki artış eğilimini on birinci çeyreğe taşımıştır.
Temmuz başından bu yana öncü göstergeler zayıflayan dış talebin tesiriyle büyümede bir yavaşlamaya işaret etmektedir. Sanayi üretimi Temmuz ayında mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış olarak bir evvelki aya nazaran yüzde 6,2 oranında azalırken, yıllık bazda yüzde 3,1 oranında artmıştır. Yılın birinci iki çeyreğinde sırasıyla yüzde 1,9 ve 0,9 oranında artış gösteren sanayi üretimi, üçüncü çeyrekte Temmuz ayı prestijiyle bayram tatili ile ilişkili köprü günleri ve fabrika tatillerinin de tesiriyle yüzde 5,1 daralma kaydetmiştir. Temmuz ayında sanayi üretiminde aylık bazdaki düşüş kesimler geneline yayılırken, giysi, dokumacılık, ana metal ve öteki ulaşım bölümlerinde sırasıyla yüzde 8,6, yüzde 10, yüzde 9,3 ve yüzde 19,4 ile daha yüksek aylık üretim kayıpları yaşanmıştır. Perakende satış hacim endeksi Temmuz ayında bir evvelki aya nazaran sonlu oranda azalmakla birlikte kartla yapılan harcamalar Temmuz-Ağustos periyodunda bir evvelki çeyreğe nazaran artışını sürdürmüştür.
Üçüncü çeyreğe ait öncü göstergeler azalan dış talebin tesiriyle iktisadi faaliyette ivme kaybının devam ettiğine işaret etmektedir. İktisadi Yönelim Anketi, PMI ve sektörel itimat endeksleri üzere anket bazlı göstergeler ile öteki yüksek frekanslı datalar Eylül ayının ortası prestijiyle iktisadi faaliyette devirlik olarak yavaşlamaya işaret etmektedir. İmalat sanayi firmalarının kayıtlı iç ve dış piyasa siparişleri ile geleceğe yönelik sipariş beklentilerine bakıldığında yurt dışı talepte daha bariz olmak üzere toplam talepte zayıflama gözlenmektedir. Firmaların geleceğe dair yatırım ve istihdam beklentilerinde ise yılın ikinci çeyreğine kıyasla gerileme gerçekleşmiştir. Bu periyotta yapılan saha görüşmelerden edinilen bilgiler de iktisadi faaliyete dair emsal sinyaller vermiştir.
Temmuz ayında istihdamın düzeyi pandemi öncesi düzeyinin (Şubat 2020) yaklaşık 3 milyon kişi üzerinde kalmıştır. Hakikaten, istihdam kazanımları emsal ekonomilere nazaran daha olumlu seyretmektedir. Bilhassa istihdam artışına katkı veren kesimler dikkate alındığında büyüme dinamiklerinin yapısal kazanımlarla desteklenmekte olduğu görülmektedir. Başka taraftan aylık olarak değerlendirildiğinde, Temmuz ayında mevsimsellikten arındırılmış olarak istihdam bir evvelki aya nazaran 148 bin kişi ile yüzde 0,5 oranında azalmıştır. Bu periyotta işgücüne iştirak oranı, mevsimsellikten arındırılmış olarak, bir evvelki aydaki yüzde 53,1 düzeyinden 0,5 puan düşerek yüzde 52,6 oranına gerilerken hala pandemi öncesi (Şubat 2020) düzeyinin 1,7 puan üzerindedir. Temmuz ayında işgücüne iştirakteki azalışın işsizlik oranı üzerindeki aşağı istikametli tesiri, istihdamdaki azalışın işsizlik oranı üzerindeki üst taraflı tesirini aşmıştır. Böylelikle, işsizlik oranı gerilemiş ve bir evvelki aya nazaran 0,3 puan azalarak yüzde 10,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Anket göstergeleri ve yüksek frekanslı bilgiler ise istihdamdaki artış eğiliminin ivme kaybetmekte olduğuna işaret etmektedir.
Son periyotta güç ve altın ithalatındaki yüksek seyir cari süreçler istikrarını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. Cari Süreçler İstikrarı 2022 yılı Temmuz ayında 4 milyar ABD doları açık verirken, yıllıklandırılmış cari açık 3,7 milyar ABD doları artışla 36,6 milyar ABD doları düzeyine yükselmiştir. Ağustos ayına ait süreksiz dış ticaret dataları Eylül ayına ait yüksek frekanslı datalarla birlikte değerlendirildiğinde üçüncü çeyrekte mevsimsellikten arındırılmış olarak ihracatta yılın birinci yarısında gözlenen artış trendinin yerini sonlu bir azalışa bıraktığı gözlenmektedir. İthalatın ise yüksek seyreden güç ve altın ithalatının tesiriyle güçlendiği gözlenmiştir. Dış ticaret açığında güç başta olmak üzere emtia fiyatlarındaki artış kaynaklı gözlenen yükselişe rağmen hizmet gelirlerinde süregelen artış eğilimi cari süreçler istikrarını desteklemeyi sürdürmektedir. Büyümenin kompozisyonunda sürdürülebilir bileşenlerin hissesi artarken, kişi başına harcama fiyatlarındaki artışın da tesiriyle turizmin cari süreçler istikrarına beklentileri aşan güçlü katkısı devam etmektedir. Bunun yanında, güç fiyatlarındaki yüksek seyir ve ana ihracat pazarlarının resesyona girme ihtimali cari istikrar üzerindeki riskleri canlı tutmaktadır. Cari süreçler istikrarının sürdürülebilir düzeylerde kalıcı hale gelmesi, fiyat istikrarı için kıymet arz etmektedir.”
Para Politikası
Son kısımda para siyasetiyle ilgili şunlar kaydedildi: “Para siyaseti duruşu, enflasyon görünümüne yönelik risklerin kaynağına, kalıcılığına ve para siyaseti ile ne ölçüde denetim altına alınabileceğine dair değerlendirmeler dikkate alınarak, temkinli bir yaklaşımla sürdürülebilir fiyat istikrarı maksadına ulaşılması odağında belirlenecektir.
Para siyasetinde sürdürülebilir fiyat istikrarı gayesi doğrultusunda finansal istikrara yönelik riskleri de gözeten liralaşma odaklı bir yaklaşım sergilenmeye devam edilecektir. Kredilerin büyüme suratı ve erişilen finansman kaynaklarının gayesine uygun biçimde iktisadi faaliyet ile buluşması yakından takip edilmektedir. Ayrıyeten, son devirde besbelli formda açılan politikakredi faizi makasının ilan edilen makroihtiyati önlemlerin katkısı ile geldiği istikrar yakından takip edilmektedir. Konsey, mali transfer düzeneğinin aktifliğini destekleyecek araçlarını güçlendirmeye devam edecektir.
Kurul, sürdürülebilir fiyat istikrarı ve finansal istikrarın güçlendirilmesi için atılan ve kararlılıkla uygulanan adımlar ile birlikte, global barış ortamının tekrar tesis edilmesiyle dezenflasyonist sürecin başlayacağını öngörmektedir. Global büyümeye yönelik belirsizliklerin ve jeopolitik risklerin arttığı bir devirde sanayi üretiminde yakalanan ivmenin ve istihdamdaki artış trendinin sürdürülmesi açısından finansal şartların destekleyici olması kıymet arz etmektedir. Bu çerçevede Heyet, siyaset faizinin 100 baz puan düşürülmesine karar vermiş, mevcut görünüm altında güncellenen siyaset faiz seviyesinin kâfi olduğunu değerlendirmiştir.
Fiyat istikrarının sürdürülebilir bir halde kurumsallaşması emeliyle TCMB’nin tüm siyaset araçlarında kalıcı ve güçlendirilmiş liralaşmayı teşvik eden geniş kapsamlı bir siyaset çerçevesi gözden geçirme süreci devam etmektedir. Bu süreçte, siyaset araçlarının Türk lirası mevduat gelişiminin desteklenmesi, APİ fonlamasının teminat yapısında Türk lirası cinsi varlıkların artırılması, para takası (swap) ölçüsünün kademeli formda azaltılması ve döviz rezervlerinin güçlendirilmesi istikametinde geliştirilmesine odaklanılacaktır.
Değerlendirme süreçleri tamamlanan kredi, teminat ve likidite siyaset adımları para siyaseti transfer düzeneğinin aktifliğinin güçlendirilmesi için kullanılmaya devam edilecektir. Uzun vadeli sabit getirili ve Türk lirası varlıklara talebin yükselerek getiri eğrisinin mali transferin aktifliği istikametindeki seyri yakından izlenmektedir. Heyet, kredilerin büyüme süratiyle birlikte, gayeli alanlarda verimlilik kazanımları sağlayan kredilerin finansman maliyetlerinin de transferin korunmasını sağlayacak formda gelişimini gözetecektir.
Bu çerçevede, Türk lirası likiditesinde ve dağılımında yaşanan gelişmelerin mevduat ve kredi fiyatlamaları üzerindeki tesirleri, döviz kurundaki gelişmelerin enflasyon üzerindeki tesirleri, kur muhafazalı mevduat eserlerine yönelik gelişmelerin zıt para ikamesi, döviz piyasalarının derinliği ve istikrarı ve fiyat istikrarı üzerindeki tesirleri tahlil edilmekte ve gerekli siyaset önlemleri oluşturulmaya devam edilmektedir.
TCMB, fiyat istikrarı temel emeli doğrultusunda enflasyonda kalıcı düşüşe işaret eden güçlü göstergeler oluşana ve orta vadeli yüzde 5 gayesine ulaşıncaya kadar elindeki tüm araçları liralaşma stratejisi çerçevesinde kararlılıkla kullanmaya devam edecektir.
Fiyatlar genel seviyesinde sağlanacak istikrar, ülke risk primlerindeki düşüş, karşıt para ikamesinin ve döviz rezervlerindeki artış eğiliminin sürmesi ve finansman maliyetlerinin kalıcı olarak gerilemesi yoluyla makroekonomik istikrarı ve finansal istikrarı olumlu etkileyecektir. Böylece, yatırım, üretim ve istihdam artışının sağlıklı ve sürdürülebilir bir biçimde devamı için uygun taban oluşacaktır.
Kurul, fiyat istikrarının sağlanması için, güçlü bir siyaset uyumuyla tüm paydaşları içeren bütüncül bir makro siyaset bileşimi oluşturulmasını desteklemektedir. Heyet, kararlarını şeffaf, öngörülebilir ve data odaklı bir çerçevede almaya devam edecektir.”