ERDEM DÖNMEZ
Cemil Meriç’in “hür tefekkürün kalesi” olarak tanımladığı edebiyat mecmuaları, yaşayan edebiyatın en canlı damarı olduğu üzere edebiyat tarihçiliğinin de temel kaynaklarındandır. Tanzimat’tan itibaren edebiyatın gündemini belirleyen, çeşitli mevzular etrafında gelişen tartışmalara sahne olan ve yeni yazarların/şairlerin yetişmesi için okul kimliği kazanan mecmualar, çoğunlukla merkez coğrafyalarda fonksiyonunu sürdürür. Fakat taşrada yayımlanan ve pek çok imkânsızlığa karşın merkezle uzunluk ölçüşecek derecede nitelikli içeriğe ve fonksiyona sahip olan edebiyat mecmualarından de kelam etmek mümkündür. Merkez edebiyat ekseninde kurgulanan edebiyat tarihçiliğinde ihmal edilen bir alan olan taşra mecmuaları, merkezden uzak coğrafyada üretilen edebi eserleri içermekle birlikte daha sonra merkez mecmualarda yazmış pek çok şair/yazarın da yapıtlarına ulaşmak için başvurulacak kaynaklardandır. Merkezin dışında kalsa da kendi içerisinde yeni bir merkez oluşturacak nitelikte edebi verimliliğe sahip olan bu cins mecmuaların gün yüzüne çıkartılması, edebiyat tarihinde ihmal edilen isimlerin, anlayışların ve yönelimlerin dikkate alınması ve tarihî sürecin yine şekillenmesi bakımından son derece değerlidir.
BİR KÜLTÜR KENTİ OLARAK KAHRAMANMARAŞ
Bu çerçevede yeni Türk edebiyatı tarihinde taşrayı yeni bir merkeze çeviren, yolları burada kesişen bir öncü uşağa da mesken sahipliği yapan Kahramanmaraş, 1950’li yıllardan itibaren Demokrasiye Hizmet, Gençlik, Engizek, Kahramankent, Işık, Aksu, Manşet üzere gazetelerin sanat-edebiyat sayfaları kentin kültürel atmosferini zenginleştirirken Gonca, Dost, Dört Mevsim Niyet, Ötüken, Anadolu, Cemre, Gündönümü, Bezek, Mavi, Ay Işığı üzere okul mecmuaları genç edebiyat heveslilerinin ve geleceğin muharrirlerinin buluşma yeri olur. Gazetelerin kültür-sanat sayfaları ve okul mecmualarının dışında Edik, Açı, Kelam, İkindiyazıları, Dolunay, Evvelbahar, Genç Adım, Gülbang, Failatün, Hale, İnsan Saati, Yalnızardıç, Kıvılcım, Dört Mevsim Maraş, Tomurcuk, Otağ, Sentez, Altın Külah, Alkış, Usare, Güzlek, Vesselam, Yeni Hasat, Edebiyat Yaprağı, Yeni Edebiyat Yaprağı, Yeni Ufuk, Yitiksöz, Evelâhir üzere edebiyat mecmuaları de 1950’lerden bugüne uzanan çizgide Maraş’taki edebiyat ortamının hareketliliğini gözler önüne serer. Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, kentin edebiyat verimliliğinin şuuruyla, alışılageldik belediye anlayışından farklı formda kültür belediyeciliği misyonuyla hareket etmekte, bünyesinde yayımlamayı sürdürdüğü kitap ve mecmuaların yanı sıra geçmişte Maraş’ta yayımlanan lakin bugün pek çok kütüphanede tam kadrosuna ulaşmakta zahmet çekilen mecmuaları tıpkıbasım yoluyla tekrar okurların dikkatine sunmaktadır. Daha evvel İkindiyazıları’nı yayımlayan Büyükşehir Belediye Yayınları, bu yıl da 1950’lerde bir okul mecmuası olan fakat vakitle merkez edebiyatın da dikkatini çekerek isminden bahsettiren Atılım mecmuasını gün yüzüne çıkarttı. Her ikisi de şair/yazar Duran Boz’un emeği ve titizliğiyle okura sunulan mecmualar, Maraş’taki edebiyat ortamının hareketliliğini göstermesinin yanı sıra taşradaki edebi verimliliğe de yine dikkat çekmesi bakımından değer arz etmektedir.
TAŞRANIN HUDUTLARINI AŞAN BİR DERGİ
Kasım 1952-Nisan 1958 ortasında 22 sayı yayımlanan Atılım mecmuası, Sezai Karakoç’un “Kasaba Edebiyatı” başlıklı yazısında işaret ettiği merkez dışındaki edebi hareketliliğe örnek teşkil etmektedir. Birinci olarak Maraş Lisesi’nin yayın organı olarak S. Sabri Aytemiz’in sahipliğinde ve Abdürrezzak Doğuç’un mesuliyetiyle yayın hayatına başlayan Hamle’nin, “Yıllardan beri istek edilen ancak kâfi derecede bir teşebbüse geçilmeyip gerçekleşemeyen gazete çıkarmak fikrinin tahakkukunun verdiği sevinç içindeyiz. Hamle[nin] lügat manası yalnızca atılış demektir. Lakin periyodu edebiyatta her sözün yalnızca lügatteki manasıyla yetinecek değiliz ya. Onu kendimize nazaran tefsir edip şümullü manasını anlamak lazımdır” tabirleriyle başlayan V. Cengiz imzalı çıkış bildirisinde, aydınların cemiyetin ahlaki düşüklüğünü giderme ve mazinin gücünü geleceğe taşıma vazifeleri vurgulanır. Mecmuaların toplumu yönlendirici gücünü merkeze alan bildiride Hamle’nin bu bağlamda yüklendiği sorumluluk ve misyon tarihî şuurla de birleşerek okuyucunun dikkatine sunulur. Mecmuanın birinci sayısında başlatılan “Maziye mi yoksa atiye mi bağlanmalıdır?” başlıklı fikir münakaşası, başlangıcından itibaren lokal hudutları aşan ve ulusal edebiyata eklemlenen bir yayın siyaseti benimsendiğini gösterir. Şiir, hikaye, deneme, tenkit cinslerinde yazılara yer veren mecmuada sanatın gayesi ve temelleri, ulusal edebiyat ortamının gündemi, şimdiki kitapların ve edebiyat mecmualarının kıymetlendirilmesi, edebiyat tarihindeki farklı yönelimler üzere çok çeşitli sorunlara temas edilir. Bu çerçevede mecmuanın merkeze uzanan bir sese/güce sahip olduğu söylenebilir.
YENİ BİR NESİL DOĞUYOR
Hamle’nin altı yıllık yayın hayatında vakit zaman aksamalar görmek mümkündür. Mecmuanın sahip ve sorumlularının da sıklıkla değiştiği dikkat çeker. On birinci sayısı Nuri Pakdil’in idaresinde çıkan mecmuada bariz değişiklikler öne çıkar. Pakdil’in dokunuşları gelecek sayılarda da mecmuanın içerik ve biçim bakımından özgünlüğünde kendini gösterir. O denli ki Nuri Pakdil’in 10 Kasım 1954 tarihli on ikinci sayıda yayımladığı “Günlük”ü merkez edebiyatın dikkatini çeker; Nurullah Ataç Türk Dili’nin Aralık 1954’te yayımlanan sayısında bu yazıdan geniş biçimde bahseder ve Hamle’den övgüyle kelam edip Birsen Göker’in “Sular” başlıklı şiirinin bir kısmını da Türk Dili’nin sayfalarına taşır. 15 Nisan 1955 tarihli on yedinci sayıda Yakup Kadri, Yaşar Nabi, Samim Kocagöz ve A. Mümtaz Kısakürek’e yöneltilen soruşturmanın karşılıklarına yer verilir. Buna nazaran bir okul mecmuası olarak yayın hayatına başlayan mecmua, artık ulusal edebiyata hitap eden bir görünüme kavuşmuştur. Hamle’nin son sayılarına gerçek Ali Kutluay, A. Fazilet Bayazıt, Rasim Özdenören, Sait Zarifoğlu, Cahit Zarifoğlu, Alaaddin Özdenören imzaları öne çıkmaya başlar. Yazı takımı genişleyen mecmuanın yeni bir jenerasyonun doğuşuna kaynaklık ettiği de söylenebilir.
Hamle mecmuasının tıpkıbasımını hazırlayan Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, kültür belediyeciliği ve yayıncılığı noktasında örnek teşkil etmektedir. Bu çeşit yayınlar, taşradaki edebi verimliliğin gündeme gelmesi ve merkezin tahakkümündeki edebiyat tarihçiliğinin sonlarının genişlemesi bakımından mühimdir. Dileğimiz, bu kapsamda yürütülen faaliyetlerin ve muhakkak bölgelerde/kütüphanelerde kalan yayınların kültür hizmeti gayesiyle bugünün okuruna kazandırılmasına yönelik çalışmaların artmasıdır.